Dựa vào tiêu chí nào để đánh giá đó là một người thành đạt? Thành công trong sự nghiệp, có địa vị xã hội, nổi tiếng, kiếm được nhiều tiền… là những tiêu chí hiện nay. Đây là mơ ước, khát vọng của nhiều người và là niềm kiêu hãnh của những ai đạt được. Đối với cá nhân, sự thành đạt mang lại cuộc sống giàu sang, sung túc, những mơ ước, khát vọng tạm thời được thỏa mãn. Đối với gia đình và xã hội, sự thành đạt của mỗi cá nhân góp phần làm cho gia đình, xã hội phồn thịnh.

Thành đạt có thể mang lại hạnh phúc, nhưng điều đó không có nghĩa là con người chỉ hạnh phúc khi thành đạt. Có nhiều người không nổi tiếng, họ cũng không kiếm được nhiều tiền nhưng họ sống rất hạnh phúc, mãn nguyện với một gia đình đầm ấm, một cuộc sống tương đối đầy đủ, hài lòng với công việc và các mối quan hệ. Ngược lại, có không ít người thành công trong sự nghiệp nhưng lại thất bại trong đời sống hôn nhân gia đình, hoặc không tìm thấy hạnh phúc trong giàu sang danh vọng, họ cô đơn, buồn bã, chán nản, thậm chí bị stress, trầm cảm, tâm thần…

Hạnh phúc tùy thuộc vào quan niệm, cảm nhận của con người chứ không tùy thuộc vào các giá trị tiền bạc, danh vọng, sự nghiệp. Tiền bạc, danh vọng, sự nghiệp, thành công, nổi tiếng… chỉ góp phần tạo nên hạnh phúc. Khi trạng thái tinh thần thoải mái, trong lòng nhẹ nhàng, thanh thản là lúc con người có được an vui, hạnh phúc. Hạnh phúc luôn có mặt trên những chặng đường ta đi qua chứ không phải ở cuối con đường. Hạnh phúc có thể được tìm thấy trong từng phút giây ta sống chứ không phải từ những gì ta đạt được. Hạnh phúc là một trạng thái cảm xúc thiên về tâm lý, là giá trị tinh thần chứ không đơn thuần là giá trị vật chất.

Người ta thường nhận thức sai lầm, nghĩ rằng mình sẽ hạnh phúc khi đạt được những mong ước, khát vọng, khi có được những giá trị vật chất. Nhưng chính tâm trạng hướng ngoại mong cầu, băn khoăn lo lắng, không bằng lòng, không thỏa mãn… đã làm cho con người không hạnh phúc. Và cho dù đạt được những gì mình mong muốn, người ta vẫn không hạnh phúc bởi tham vọng không dừng, bởi tâm luôn hướng ngoại.

Không ít sự thành đạt có được từ những đau thương, mất mát. Để làm ra nhiều tiền, để mau thăng tiến, để sớm đạt được mục đích, người ta lao vào công việc quên cả gia đình, quên cả bản thân. Đến khi thành đạt thì hạnh phúc gia đình đổ vỡ, con cái hư hỏng vì thiếu tình thương và sự quan tâm dạy dỗ, người thân (cha mẹ, anh em…) không còn, bản thân mang nhiều bệnh tật, sức khỏe hao mòn, những mất mát đó khó mong tìm lại được.

Tiền bạc, danh vọng, địa vị khiến cho con người ta say mê và thường sống trong ảo tưởng, nghĩ rằng có nó thì cuộc sống là thiên đường hạnh phúc, có nó là bước đến tột đỉnh vinh quang. Nhiều người mải miết chạy theo tham vọng làm giàu, mải lo tạo dựng cơ ngơi, sự nghiệp, địa vị, quyền lực mà bỏ quên cha mẹ, bỏ quên tổ ấm gia đình. Những mục tiêu phát triển, những kế hoạch, dự án choán hết thời gian và tâm trí những người đàn ông, những người phụ nữ thành đạt. Đối với họ, công việc được đặt lên vị trí hàng đầu. Họ quay cuồng với cuộc sống tất bật, mỗi ngày đi làm từ sáng sớm đến tối mịt mới về, về nhà lại tiếp tục dán mắt vào những con chữ con số trên máy vi tính và đống sổ sách giấy tờ. Ngôi nhà của họ dường như trở thành quán trọ từ lúc nào không hay, mọi người chỉ trở về đó để ngủ khi đêm đến và sáng sớm lại ra đi. Vợ chồng không có thời gian để sẻ chia tâm sự, quan tâm lo lắng cho nhau, giúp đỡ nhau công việc gia đình; cha mẹ không có thời gian tiếp xúc với con cái, không có cơ hội bày tỏ tình cảm yêu thương và giáo dục dạy dỗ. Hiếm khi có được bữa cơm gia đình để mọi người ngồi lại bên nhau. Càng tệ hơn là những căng thẳng, bực bội từ nơi làm việc được mang về nhà làm cho bầu không khí gia đình trở nên ngột ngạt. Và trong một số trường hợp, quyền lực của người đàn ông, người phụ nữ thành đạt trong xã hội lại được thể hiện trong gia đình tạo ra sự bất mãn, mâu thuẫn, xung đột làm đổ vỡ các mối quan hệ tốt đẹp.

Người thành đạt phải chịu áp lực từ nhiều phía: gia đình, xã hội, công việc… Những căng thẳng, lo lắng, bất an, khiến cho người ta không hạnh phúc. Người có nhiều tiền luôn nghĩ cách làm cho đồng tiền sinh lợi, người có danh tiếng luôn muốn bảo vệ tiếng tăm, người có sự nghiệp lớn lao luôn nghĩ cách giữ gìn và phát triển cho sự nghiệp ngày càng lớn thêm. Lo cấp trên khiển trách, lo cấp dưới không phục tùng; lo việc làm ăn sa sút, thất bại; lo quan hệ đồng nghiệp, quan hệ bạn bè đổ vỡ; lo bị thuyên chuyển, giáng chức; lo cho gia đình, lo cho tình yêu, lo cho sự nghiệp v.v… Có đến hàng trăm nỗi lo khiến cho con người ta ăn không ngon, ngủ không yên giấc, tâm trạng không thanh thản, thoải mái, ít có niềm vui vì tinh thần thường bị ức chế. Theo nghiên cứu của các chuyên gia y khoa, những người thường xuyên sống trong tâm trạng bồn chồn, băn khoăn, lo lắng thuờng có nguy cơ mắc các loại bệnh về rối loạn thần kinh, sa sút trí tuệ rất cao, nhất là bệnh Alzheimer và Parkinson. 

Thành đạt ở mức độ nào thì dừng lại và được xem là đủ? Không ai đặt ra câu hỏi đó bao giờ. Tham vọng leo thang, ham muốn của con người không bao giờ dừng nghỉ, khi đạt được mục tiêu này rồi thì người ta lại đặt ra mục tiêu kế tiếp cao hơn, xa hơn. Thế là người ta không ngừng theo đuổi các mục tiêu mà chưa có lúc nào dừng lại để cảm nhận, thụ hưởng những gì mình có được. Vất vả theo đuổi mục tiêu, chạy đua với thời gian, vội vàng, hối hả, cuộc sống trở nên căng thẳng, nhọc nhằn. Sống quay cuồng, bận rộn, người ta không có thời gian quan tâm lẫn nhau, chia sẻ với nhau những buồn vui ấm lạnh trong cuộc đời, người ta dễ dàng đánh mất những niềm vui giản dị, bỏ qua cơ hội tận hưởng những khoảnh khắc yêu thương, vui vẻ với người thân (cha mẹ, vợ chồng, con cái…), quên đi những giá trị tinh thần.

Kết quả một cuộc khảo sát toàn cầu được thực hiện trên 30.000 người từ 65 quốc gia trên thế giới cho biết, tỷ lệ người dân hài lòng với cuộc sống và cảm thấy hạnh phúc ở khu vực Mỹ Latin cao hơn so với người dân ở các quốc gia khác (theo Woman’s World). Như thế thu nhập cao hay sự giàu có, thành đạt không phải là điều kiện duy nhất đưa đến cuộc sống hạnh phúc.

Trong khi đó, Nhật Bản là nước đứng hàng thứ ba trong số 10 nước có thu nhập cao tính theo đầu người nhưng người dân Nhật không được xếp vào hàng ngũ những người hạnh phúc. Cuộc sống của người Nhật căng thẳng, bận rộn và chịu nhiều áp lực đến mức người ta không chịu nổi, ngày càng có nhiều vụ tự tử vì áp lực công việc, áp lực cuộc sống. Theo thống kê, từ năm 1998 ở Nhật hàng năm có đến hơn 30.000 người có hành động tự sát, trong số đó có hơn 2/3 là đàn ông. Về hệ số tự sát tính theo đầu người là 25,3/100.000 người năm 2004, tăng cao so với năm 2000 (24,1). Trong khi đó, hệ số này ở Pháp là 18,4, ở Mỹ là 10,4. Người ta bảo rằng người Nhật "sống để làm việc" thay vì "làm việc để sống": Mỗi ngày làm việc 15 giờ, tối ngủ lại văn phòng và gần như cả năm không nghỉ phép. Ở Nhật, việc không thể trở thành thành viên được kính trọng của một trong số các nghiệp đoàn không khác gì bị trục xuất, tẩy chay ra khỏi gia đình. Khi bị như thế, người ta thấy sự tồn tại của mình trở nên vô nghĩa, sống không bằng chết.

Đức Phật từng dạy, để có một đời sống cá nhân, đời sống gia đình hạnh phúc, mỗi người cần phải:

- Có trình độ học thức, tay nghề cao, cần mẫn siêng năng, biết điều hành công việc.

- Biết làm ra của cải hợp pháp bằng sức lao động của mình.

- Biết thu chi hợp lý.

- Biết làm bạn với điều thiện, tu tập Tín, Trí, Giới và Tuệ.

- Biết giữ quân bình sức khỏe và tâm lý.

- Biết thiểu dục, tri túc, sống trong hiện tại, làm chủ tâm ý, không tiếc nuối quá khứ, không vọng tưởng tương lai…(Kinh Tăng Chi IV, Tương Ưng I, Trung Bộ III)

Do vậy, tạo được sự cân bằng, hài hòa giữa đời sống vật chất và tinh thần, giữa đời sống cá nhân và xã hội, giữa gia đình và sự nghiệp, sống chơn chánh, lấy điều thiện làm gốc, chăm lo cho đời sống tâm linh, biết cảm nhận niềm an vui trong hiện tại, chính là căn bản của hạnh phúc và cũng là sự thành đạt đích thực mà mọi người đang cần.

Phan Minh Đức