Hình tượng "Đa Văn Thiên Vương" trong văn hóa Phật giáo Trung Quốc

Đa Văn Thiên Vương là một vị thần trong thần thoại của Ấn Độ cổ. Theo truyền thuyết, ngài là thần Dạ xoa có tên Kuvera hay Kubera. Ngoài ra, ngài cũng được gọi là Vaiśravana hoặc Vessavana, phiên âm Hán Việt là Tỳ Sa Môn. Còn xung quanh việc xuất thân của ngài, cho đến nay vẫn còn nhiều truyền thuyết khác nhau. Nhưng có một truyền thuyết phổ biến nhất kể lại rằng: Kubera (phiên âm Hán Việt: Câu Tỳ La) được vị thần sáng tạo của Ấn Độ là Đại Phạm Thiên sai bò mẹ mang thai và sinh ra. Thần vốn hiền lành, không thích tranh đấu nên bị người em khác mẹ là La Sát Vương đuổi đến Lanka (nay là Srilanka), về sau, thần di cư đến Cương Nhân Ba Tề (núi thần của Phật giáo tại A Lý - Tây Tạng). Mặc dù bị đuổi khỏi gia đình, nhưng do có căn tu cộng thêm hàng ngàn năm khổ luyện, nên Kubera được Đại Phạm Thiên ban cho sự trường sinh bất tử, trong coi kho báu của thế gian và cũng là vị thần bảo hộ của phương Bắc. Tại Ấn Độ, vai trò của Kubera quan trọng không kém gì thần đầu voi Ganesa⁽¹⁾.

Sau khi được du nhập vào Phật giáo Ấn Độ, Tỳ Sa Môn trở thành một vị trấn giữ phương Bắc của cõi trời thứ nhất trong Dục giới, chuyên hàng phục chúng ma, bảo hộ Phật pháp cùng chúng sanh. Bởi theo quan niệm thế giới quan của Phật giáo, thế giới chia làm ba cõi: Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới, gọi chung là Tam giới. Theo đó, tất cả chúng sanh ở thế gian đều chịu kiếp luân hồi trong Tam giới này, và chỉ khi nào tu hành đạt đến cảnh giới Niết bàn thành Phật thì mới thoát ra khỏi, không còn chịu kiếp nạn luân hồi. Trong Tam giới, Dục giới là giới thấp nhất, có: địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh, a-tu-la, loài người cùng một bộ phận thiên thần. Trong Dục giới lại có 6 cõi trời, và cõi thứ nhất chính là nơi ngự trị của Tỳ Sa Môn. Và cũng như các vị Hộ pháp khác, Tỳ Sa Môn được miêu tả mình mặc giáp trụ, thân màu lục, mặt vàng, tay cầm lọng báu che chở cho chúng sanh. Trong “Đại tập kinh” có ghi, đó là trách nhiệm to lớn của Ngài mà chư Phật đã ủy thác ở cả hiện tại và vị lai⁽²⁾.

Khi Phật giáo được du nhập vào Trung Quốc, người Trung Quốc xưng tụng Ngài là Duō Wén Tiān Wáng (多闻天王), phiên âm Hán Việt là Đa Văn Thiên Vương, với ý nghĩa là “vị thiên vương nghe cả thế giới”. Từ đó, theo từng vùng chịu ảnh hưởng của Phật giáo Đại thừa Trung Quốc mà tên gọi của vị thần này được phiên âm khác nhau. Tại Nhật Bản, vị thần này được gọi là Tamon-ten hoặc Bishamon-ten, tại Hàn Quốc là Damun-cheonwang⁽³⁾ và tại Việt Nam cũng gọi là Đa Văn Thiên Vương.

Đa Văn Thiên Vương cùng với các vị thần Trì Quốc Thiên Vương, Tăng Trưởng Thiên Vương, Quảng Mục Thiên Vương hợp thành Tứ Đại Thiên Vương và đều là thành viên của 20 chư thiên. Theo truyền thuyết Phật giáo, các vị này là những Thiên vương dẫn đầu trong 8 vị thần tướng, trấn giữ 4 phương của núi Tu Di, nên cũng gọi là “Tứ Thiên Vương”, “Tứ Đại Kim Cang”, “Hộ Thế Thiên”... Trách nhiệm của các vị là hộ trì Phật pháp, bảo vệ chúng sanh, đem lại cho chúng sanh sự an cư lạc nghiệp, tài bảo đầy đủ, phúc đức tăng trưởng, tiến vào Chánh pháp. Do vậy, từ xưa đến nay, Tứ Đại Thiên Vương có mối quan hệ rất gần gũi và mật thiết với chúng sanh, được tôn thờ ở nhiều nơi, trong các chùa, miếu trên khắp Trung Quốc. Mà hình tượng thường thấy nhất là 4 vị to lớn, uy nghi, được đặt ở Thiên Vương điện, gần cổng chính khi vào chùa.

Truyền thuyết dân gian Trung Quốc đã nhắc đến các vị này từ thế kỷ thứ IV, nhưng phải đến thời Đường (618 - 907), hình tượng của Tứ Đại Thiên Vương mới lần đầu tiên xuất hiện qua các thư tịch cổ cùng những bức tượng, phù điêu bằng gỗ, đồng hay trên vách đá... còn lưu lại đến ngày nay, với: Đông phương Trì Quốc Thiên Vương, thân màu trắng, mình mặc giáp trụ, tay trái cầm đao, tay phải cầm trường mâu hoặc cầm cung tên; Nam phương Tăng Trưởng Thiên Vương, thân màu xanh, mình mặc giáp trụ, tay cầm bảo kiếm; Tây phương Quảng Mục Thiên Vương, thân màu đỏ, mình mặc giáp trụ, tay trái cầm trường mâu, tay phải cầm xích thừng, cũng có lúc một tay cầm bảo kiếm; Bắc phương Đa Văn Thiên Vương, thân màu lục, mình mặc giáp trụ, tay trái cầm gậy tích trượng hoặc trường mâu, tay phải cầm bảo tháp. Dưới chân của Tứ Thiên Vương đều giẫm lên một con quỷ biểu thị cho uy lực của Chánh pháp⁽⁴⁾. Sau thời Nguyên (1271 - 1368), Phật giáo ở nhiều địa phương của người Hán từng bước được Hán hóa, theo đó mà hình tượng của Tứ Đại Thiên Vương cũng có một vài thay đổi về phong cách tạo hình. Cụ thể: Đông phương Trì Quốc Thiên Vương tay cầm đàn tỳ bà; Nam phương Tăng Trưởng Thiên Vương tay cầm thanh quang bảo kiếm; Tây phương Quảng Mục Thiên Vương tay cầm con rắn; Bắc phương Đa Văn Thiên Vương tay cầm lọng báu, phân chức thành Phong, Điều, Vũ, Thuận.

Trong Tứ Đại Thiên Vương, thì Bắc phương Đa Văn Thiên Vương là vị thần nổi danh nhất. Ngài vừa là hộ thần của phương Bắc Ấn Độ cổ, lại là vị thần tài phú, dùng võ để giúp người, được đại chúng kính ngưỡng, tôn thờ và Ngài cũng là vị thần được tôn thờ sớm nhất trong Tứ Đại Thiên Vương ở Trung Quốc. Tại các hang đá ở Vân Cương (tỉnh Sơn Tây, đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới vào năm 2001), Long Môn (tỉnh Hà Nam) đã sớm có những bức tượng về Ngài. Sở dĩ như vậy, là theo truyền thuyết dân gian, vào thời nhà Đường, niên hiệu Thiên Bảo nguyên niên (742), có giặc Tây Vực sang xâm chiếm thành Tây An. Lúc này, Đa Văn Thiên Vương đã hiện thân tại lầu thành Bắc Môn, dẫn trăm thần binh nghênh chiến với địch, phái “sóc vàng” cắn đứt dây cung của quân địch, đại phá vòng vây. Để cảm phục ơn đức của Ngài, Đường Huyền Tông lập tức truyền lệnh cho các châu, phủ, thành ở vùng giáp ranh Tây bắc đều tạc tượng Thiên Vương, sau đó lại lệnh cho các ngôi chùa xây dựng “biệt viện” mà đặc biệt thờ phụng Ngài⁽⁵⁾. Và cho đến ngày nay, ở các địa phương này của Trung Quốc, Đa Văn Thiên Vương còn được xem là một vị thần chiến đấu và tín ngưỡng tôn thờ Ngài cực thịnh.

Đa Văn Thiên Vương là vị thần trấn giữ phương Bắc, Ngài đồng thời bảo hộ Phật pháp, thường xuyên nghe Như Lai thuyết pháp, nên gọi là Đa Văn Thiên Vương, lại là vị thần tài bố thí, vượt biển hành đạo, ban bố tài bảo kim lượng cho chúng sanh. Với công đức vô lượng của Ngài như vậy, nên trong dân gian thờ phụng rất phổ biến, gọi Ngài là “Đa Bảo Thiên Vương” hay “Tài Bảo Thiên Vương”. Và tín ngưỡng dân gian cũng tin rằng, Ngài chính là hóa thân của một vị Đại Bồ tát.

Trong Phật giáo Mật tông, Tài Bảo Thiên Vương là một trong bảy Phúc thần, hình tượng thường thấy của Ngài là cưỡi trên con sư tử, đầu đội Bảo quang, toàn thân màu vàng kim, tay phải cầm lọng, tay trái nắm con “sóc vàng” miệng nhả hạt châu bảo, tượng trưng cho tài phú liên tục không ngừng. Ngài là vị thần nắm giữ việc chuyển hóa phúc báo và công đức, tài phú của thế gian, bảo hộ Phật pháp, diệt trừ ma chướng, làm thanh tịnh cảnh giới Ta bà.

Đa Văn Thiên Vương hay Tài Bảo Thiên Vương, là một trong những vị thần của Đế Thích, có năng lực bảo hộ thế gian, nên cũng được gọi là Hộ Thế Giả. Danh hiệu của Ngài: Bắc phương Tỳ Sa Môn Đa Văn Thiên Vương, là biểu hiện cho sự phúc đức công hạnh của Ngài và là sự hóa thân của Nam phương Bảo Sanh Phật trong Ngũ phương Phật. Bên cạnh Ngài còn có 8 vị tài thần thuộc hạ, gọi là “Bát tuấn Tài thần” hay “Bát lộ Tài thần”, nắm giữ ở 8 hướng, cùng giúp cứu độ chúng sanh, làm sung túc, đủ đầy nguyện cầu của tín chúng.

Theo giáo lý Phật giáo, muốn nhận được sự gia trì của Tài Bảo Thiên Vương và Bát Lộ Tài Thần, thì chúng sanh cần giữ được “Tam quy, Ngũ giới”, như chuyên tâm niệm chú, có tấm lòng từ bi hỷ xả, và thường phát hạnh nguyện làm việc thiện mang lại lợi lạc cho tất cả chúng sanh, lúc đó sự nghiệp sẽ thuận lợi, mọi kế hoạch lớn nhỏ đều phát triển, hanh thông, cầu tài được tài, tương ứng nhanh chóng.

Ngày nay, trong tín ngưỡng dân gian Trung Quốc, mà đặc biệt là tín ngưỡng thờ thần tài, bên cạnh các vị thần như: Triệu Công Minh, Quan Vũ, Bỉ Can, Phạm Lãi..., thì có không ít các gia đình Phật tử hay trong các cửa hàng buôn bán đều thờ phụng Đa Văn Thiên Vương làm thần tài, với mong muốn được Ngài bảo vệ, chở che cũng như mua may bán đắt - như ở thành phố Côn Minh, tỉnh Vân Nam. Còn tại núi Phi Lai, thành phố Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang, có nhiều gian thờ Đa Văn Thiên Vương được tạc trên vách núi, có cặp liễn đối nói về nguyện vọng của thiện nam tín nữ trong việc tôn thờ Ngài rằng:

秉教统领诸天大千世界

以宝普施众地不二法门

Bỉnh giáo thống lĩnh chư thiên đại thiên thế giới

Dĩ bảo phổ thí chúng địa bất nhị pháp môn

Tạm dịch:

Nắm chắc giáo lý của Phật, quản lãnh chư thiên khắp các cõi trời trong muôn ngàn thế giới.

Lấy Pháp bảo của Phật, ban khắp thế gian hướng chúng sanh đến con đường duy nhất là giải thoát. 

⁽¹⁾ 诺布旺典: (唐卡中的财神), 152页, 陕西师范大学出版社, 2009 年.

⁽²⁾ 诺布旺典: (藏密财神法), 224页, 紫禁城出版社, 2008 年.

⁽³⁾ http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90a_V% C4%83n_thi%C3%AAn_v%C6%B0%C6%A1ng

⁽⁴⁾ 李跃忠: (财神),107-108 页, 中国社会出版社, 2009 年.

⁽⁵⁾ 李跃忠: (财神), 108 页, 中国社会出版社, 2009 年.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. 仓圣: (财神图说), 哈尔滨: 黑龙江美术出版社, 2005年.

2. 马书田, 马书侠: (全像福寿财神), 江西美术出版社, 2008 年.

3. 诺布旺典: (藏密财神法), 紫禁城出版社, 2008 年.

4. 李跃忠: (财神), 中国社会出版社, 2009 年.

5. 诺布旺典: (唐卡中的财神), 陕西师范大学出版社, 2009 年.