07. Mấy Dòng Tâm Sự

Mấy Dòng Tâm Sự

với Giác Linh tân Viên tịch, Viện chủ chùa Khánh Anh Paris,

Hòa thượng THÍCH MINH TÂM, Chủ tịch Hội Đồng Điều Hành GHPGVNTN Âu Châu

Viễn vọng kính bạch Ôn Khánh Anh,

đồng bạch chư Tôn đức, thưa quý Huynh đệ xa gần,

Hòa Thượng Khánh Anh, vị Tăng sĩ VN khả kính, sức nhẫn nại hơn người, 40 năm hành đạo ở Paris, luôn luôn dành tâm huyết để lo cho người khác, chùa khác, nước khác ... trước hơn cho mình, cho chùa mình, nước Pháp của mình ... 

Ôn đã viên tịch lúc 10.36am giờ Bắc Âu hôm nay 8.8.2013 [6.36pm giờ Đông Bộ Úc châu; 7.15pm tôi gọi qua số của Ôn, gặp Diệu Trạm đang tức tưởi ngậm buồn, "xin quý Ôn niệm Phật cầu nguyện cho Thầy con"..., Ôn còn nằm lại Bệnh viện thuộc thành phố Turku... cố đô của Phần Lan... 

Nhớ hôm Lễ Bế Mạc Khóa PPAC25 chiều 3/8, Ôn cố xin Bác sĩ rời bệnh viện về Trại Tu Học vài tiếng để dự, sau mấy lời chúc từ để phát thưởng của chúng tôi, khi BTC mời Ôn ban Đạo từ, Ôn còn mừng rỡ, cố gượng quên nhọc mệt, khuyến khích học viên, nói: "sang năm khóa PPAC26 ở Thụy Sĩ, đường đi gần hơn, mong quý Phật tử đi cho đông, hơn 1000 cũng được" …. ai nấy đều cười hoan hỷ..

Hôm ấy, Ôn chỉ còn vài hôm nữa là viên tịch, nhất định sức mòn lực cạn hết rồi, tứ đại thế nào cũng báo động 'đỏ' cho Ôn trước rồi, mà tâm Ôn thì cứ chuyên nhất, thanh tịnh đến cỡ ấy, nhất định thế nào Ôn cũng đã 'dự tri thời chí', vậy mà Ôn cũng chỉ nghĩ đến Phật sự chung.... 

25 khóa PPAC, lại thêm trước đó là 5 khóa Khánh Anh, biết bao tâm huyết của Ôn trong suốt 30 năm lao lư vất vả để trao truyền Phật pháp cho hàng chục nghìn Phật tử hữu tâm cầu đạo đó ... tuy lúc nào bên Ôn cũng có hàng chục chư Tôn đức Tăng Ni trong GH, hay hàng tử đệ phụ tá đỡ đần cho Ôn, nhưng Ôn bao giờ vẫn là chiếc đầu tàu, dắt dẫn chí nguyện, hòa giải mọi va chạm, hóa giải mọi trách móc, khen thưởng những tấm lòng, và thao thức những lỗi lầm sơ khuyết … cho tất cả mọi người …Tôi đã từng nghe Ôn nén xuống những tiếng thở dài để cất kỹ xuống tận đáy lòng những buồn phiền cho riêng mình, mấy khi dám than thở với ai, miễn sao Phật sự chung thành tựu, cho dù tình đời đôi khi có những trí trá, ngược ngạo, hỗn mang … mà chỉ có pháp ‘như thảo phú địa’ mới có thể chữa lành những thương tích của Giáo Hội …

Cho nên, hãy xem trong 38 năm của thế giới PGVN tỵ nạn, có được mấy vị Tăng 'vô nhất vật' nào mà làm việc nhiều như Ôn nhỉ?!!?? không ‘vô nhất vật’ sao được, vì cũng như hầu hết chúng ta, Ôn đâu có ai khác hơn GHAC để phục vụ, tất cả đời Ôn là cho đạo pháp, cho GH, cho cộng đồng Tăng Ni Phật tử Khánh Anh ,.. mặc kệ những vong ơn bội bạc, chẳng đoái hoài, nao núng gì trước những nội trùng đục khoét, những ngoại ma phá tán, Ôn vẫn điềm nhiên vận động cho GH quê nhà, vẫn kính trọng các ý kiến từ các Pháp lữ trong 4 GH khắp “liên” châu lục, vẫn ngày đêm lo toan, cho đến ngày chót, vẫn cứ một lòng bồi đắp, đáp ứng cho mọi mong cầu tu học, cầu nguyện của hàng nghìn Phật tử quanh Paris, quanh Pháp, khắp Âu châu,…Và hôm nay ra đi, Ôn thanh thản nhẹ nhàng, nhất định không luyến tiếc, không buộc ràng, không triền phược ….

 Trong hàng trăm lần cổ động Tăng Ni Phật tử Âu châu đi đến trụ sở LHQ, hay QH Âu châu, để thỉnh nguyện, để kiến nghị, để vận động cho quê hương, đất nước, cho Giáo Hội, đồng đạo quê nhà, ít nhất [chứ nhiều chục, hay cả trăm lần khác, Ôn lo việc đại sự cho quê nhà ở phạm vi Âu châu, hay Pháp, tôi nào được biết, hay được cùng tham dự??] 3 lần [a] lần 1989 tôi đại diện cho Refuge e Council of Austrlia qua Geneve tham dự International Conference on Indochinese Refugees để cùng mấy ngàn NGOs khác vận động giảm nhẹ thủ tục thanh lọc cho hàng trăm ngàn thuyền nhân VN còn kẹt lại các trại tỵ nạn ĐNA, hay đến sau cut off date, [b] lần 1993 tôi được HĐLV và Ôn HQ chính thức ủy nhiệm đến [Bangkok và] Vienna để tố cáo Hà Nội đàn áp quá dã man PGVN và GHPGVNTN, và [c] mới đây lần 2009 tôi lại qua Geneve thay mặt cho Hiệp Hội Nhân Quyền Quốc Tế tại Úc, chính thức tham dự Kỳ Họp mà đến phiên VN phải phúc trình định kỳ tình hình thực thi nhân quyền ở VN trước Ủy Hội Nhân Quyền LHQ, để có dịp theo dõi, tố cáo và bác bỏ những trá ngụy của Hà Nội] … lần nào cũng thấy Ôn Minh Tâm nhọc nhằn, bị gậy [đúng là phải nhắc Phật tử đem theo đủ thứ dây nhợ, cọc gậy, bàn ghế để treo biểu ngữ, phát bích chương, và dựng bàn thờ Phật, bàn thờ Tổ Quốc …] biết chắc hy vọng thành công rất thấp, nhưng vẫn đến để cầu nguyện, để tố cáo, chưa khi nào có dịp cứu dân, cứu nước, cứu đạo mà Ôn bỏ qua, dù tốn hao, nhọc nhằn, mệt mỏi đến đâu…

Phần tôi, không được chia xẻ trọn vẹn nhọc nhằn với Ôn và như Ôn [nên dù cả 3 lần đều có tư cách vào hội họp bên trong cơ quan LHQ, thì không nói], do vẫn xót lòng, cay đắng khi thấy Ôn đã cao niên mà quá lao nhọc cho quê hương, cho GH quê nhà, nhỡ nếu Ôn yếu bệnh không đi được, thì như rắn mất đầu, làm sao thu hút được hàng chục Tăng Ni hàng trăm Phật tử khắp AC nghe lời hiệu triệu của Ôn, nhất tề hiện diện? … nên lần 1993 ở Áo, tuy ban ngày vào trong cơ quan LHQ họp, đến tối tôi cũng kéo vali ra trước tiền đình LHQ, nơi GHAC đang xin đóng lều cầu nguyện, để xin được cùng ăn [bánh mì khô, hay món ruột của Ôn, mì gói -nước có lúc không đủ sôi--!!], cùng thức…[cùng nằm trên sân bê tông tỉ tê tâm sự chuyện quê nhà, cùng nghe mưa rả rích, cảm nhớ thương quý Ôn đang mãi còn tù tội, ai lòng dạ nào ngủ được?!?!] với Ôn, với quý HT/TT Tánh Thiệt, Như Điển, Quảng Hiền, Minh Giác, Thông Trí , v.v.. và nhiều huynh đệ, đồng hương, đạo hữu, trong những căn lều nhỏ tạm dựng dưới nắng gắt, mưa dầm. Nhất là lần 1993 ở Vienna, CS còn chụp hình quay phim chúng tôi, để trơ trẽn về tố cáo gian dối ở VN, là anh em chúng tôi mắc “nợ máu” với nhân dân, lấy tư cách gì để nói chuyện nhân quyền [chẳng nhẽ CS mà lại có quyền nói chuyện Nhân Quyền sao Trời?!?!]…

CS chưởi nhất định không ai sờn, nhưng đau hơn là lần 2009, khi bàn thờ Phật của GHAC chỉ cách lều của VP2VHĐ chừng 70m, nhưng do hiệu ứng của cái GC9 quái ác, oan nghiệt, sai lầm cách chí tử tự trong căn bản hành chánh, nên 2 bên không tìm được cơ hội để qua lại [sao lại phải riêng? để mà cần qua lại? ai gây ra sự thể trớ trêu, dối trá nầy? không trả lời, nhưng ai cũng đã biết là do ai!!], để cùng cầu nguyện ?? Nếu lãnh đạo cao cấp GH mà cũng được như Ôn Minh Tâm, chịu gần gũi, tìm hiểu, lắng nghe, chia xẻ, thân cận, tín nhiệm, tôn trọng đệ huynh, chứ không phải chỉ dựa một vài người, hay thậm chí chỉ tin chính mình, thì đâu đến nỗi phải lâm vào cảnh “khóc hổ ngươi, cười ra nước mắt” như thế? Vì hôm ấy ngoài đoàn GHAC cả trăm người, đoàn VP2 đâu gần vài chục người, còn có tới vài chục đoàn / vài trăm người khác, có cả nhóm Tăng Ni Phật tử PG Khmer Krom gốc miền Tây, ai cũng ngượng ngùng, khó xử, khi thấy 2 phái đoàn GHPGVNTN không thể làm việc chung, hay thậm chí không đến chào hỏi nhau, dù cùng mục đích là tố cáo CS đàn áp nhân quyền, tôn giáo ở VN!?!?!?

Tháng 11 năm ngoái 2012, dự xong Về Nguồn 6 Úc châu tổ chức ở Tổ đình Pháp Hoa Nam Úc, trước khi về nước, may mắn Vạn Hạnh có thỉnh được Ôn và đoàn Âu châu và Hoa kỳ từ Adelaide về thẳng Canberra thăm chơi, ở lại một tối, ăn bánh tráng do chúng VH tự tráng, cuốn rau muống chùa mình tự trồng, chấm tương đậu chùa tự làm ...Ôn nói "ăn vầy làm tôi nhớ những năm 64-65-66 ra Bình Định làm Hiệu Trưởng Bồ Đề Nguyên Thiều quá chừng; quý Ôn BĐ ai cũng thương, cũng chia cho Minh Tâm những niềm vui thiền vị rất quê dã, rất bình dân ... ", lời của Ôn trung hậu, chân chất biết bao ...Trưởng lão Đồng Thiện nếu còn tại thế, hay tin Ôn mà viên tịch ở tuổi 74 như vầy, thế nào cũng mắng yêu "cái th..., mới bây lớn mà đã bày đặt viên tịch, sao nó giỏi giang, dễ thương, làm được nhiều việc cho đạo cho đời như zậy, sao không để tao chết trước cho nó ở lại làm việc thêm mươi năm nữa"...

Thầy trò tôi còn cúng thêm đợt 4 hay 5 gì đó, một vài cánh cửa sổ nữa, để mong Khánh Anh mau khánh thành ... Ngài ân cần mời tôi năm nay qua dạy Khóa PPAC25, ... Nên dù bận, dù phải lặn lội mỗi vòng 26 giờ bay, từ VH qua Turku, tới nơi đã sáng 29.7, Khóa Học đã khai mạc 26/7, trên bản phân công dán ở phòng chúng tôi, HT Như Điển đã gạch tréo 3 ngày, 

đến 30/7 thì HT Nguyên Siêu phải vội xin ngưng dạy, về trước để lo lễ Khai mạc cho Khóa PP Bắc Mỹ 3 vào ngày 8/8[trước giờ Ôn MT tịch khoảng gần 24 tiếng], năm nay anh bạn đồng môn Hải Đức tôi, cũng là TTK GH Hoa kỳ, làm Trưởng Ban TC, mở tại San Diego, ... cao quý thay, ai cũng nhọc nhằn quá chừng ... chỉ là để cho PP được trường tồn ... Ôn Khánh Anh thấy không, dù là GH Hoa kỳ, chỉ mới vài năm rồi tới 5-6 vị Tôn túc lần lượt ra đi, nhưng lớp kế thừa ngày nay, đã thừa sức tiếp nối, kế thừa quý Ôn trên đoạn đường đã hết chông gai, đã bắt đầu êm ái, nhờ quý Ôn đến trước, đã lao tâm khổ tứ khai phá, trải nhựa, chia lane, ... tôi thấy GH châu nào cũng có đông đảo các vị Tăng Ni lớp trung niên tài hoa, năng nổ, tâm huyết, đạo hạnh ... nay Ôn ra đi, ai cũng đau lòng thương tiếc, nhưng chắc chắn Ôn không còn quá lo lắng, GH Âu châu đã nhờ Ôn và chư Tôn giáo phẩm gầy dựng, nên rất vững vàng ...

Thấy mà thương, không biết có phải do người ta phủ đầu quá nhiều oan nghiệt, nên Ôn Minh Tâm và chư Tôn đức mới phải cố gắng tột bực, chỉ nội từ 2007 đến nay mà tinh thần, tiến độ, mức thành công hoằng pháp của 4 GHTN hải ngoại đã nổi trội thấy rõ ... qua các Kỳ An Cư và các Khóa Học Phật Pháp ...tầm cỡ, hết khóa Âu châu, tới Bắc Mỹ, tới Úc châu ... đâu đâu cũng khí thế đang lên như nước vỡ bờ ... 

Ngồi chung bàn chứng minh với quý HT, bên phải tôi là HT Trưởng lãoThắng Hoan rồi tới Ôn Minh Tâm, đôi khi trong các buổi quá đường, chúng tôi còn vói qua hỏi chuyện nhau ... trong suốt các ngày 29/7 đến 3/8 [vì Bế Mạc xong chiều 3/8 HT vô nhập viện lại theo lệnh Bác sĩ] 

Tiện nghi cho khóa học tại Đại Học Turku, nơi TT Hạnh Bảo mượn để tổ chức thành công An cư cho gần 100 Tăng Ni và Khóa PP cho hơn 700 Phật tử ... quá đầy đủ, tốt đẹp mà không phải trả lệ phí gì cả, thật là phải nhờ phước đức Phật Tổ và Ôn Minh Tâm, GHAC mới đạt nhiều thành tựu lớn như vậy ...

Hai thất VIP của chúng tôi kế nhau [Ngài Minh Tâm ở chung với quý HT Thắng Hoan, Tánh Thiệt; Tôi ở chung phòng với quý HT Đổng Tuyên, Như Điển, Nguyên Siêu], thấy sắc diện Ôn Khánh Anh quá yếu, tôi cứ xôn xao ray rứt trong lòng, linh cảm một điều gì, mà không dám nói ra ... nên ngày nào cũng qua thăm Ôn ... có lần Ôn nói kỳ nầy về chắc phải lo làm di chúc cẩn thận hơn ... có phải trễ rồi không Ôn ơi, nhưng thánh tài đức hạnh của Ôn chói sáng ai cũng kính phục, và cái mạng lưới GHAC mà Ôn đã dày công kết nối thật chặc giữa hàng trăm Tăng Ni, hàng chục ngàn, trăm ngàn Phật tử, ai nấy đều tỏ tường, đều âm thầm niệm ơn Ôn đã lao nhọc gầy dựng lên trong suốt 30-40 năm qua, dù lạnh, dù nóng, dù khỏe dù bệnh, hễ có Phật sự mời, dù quá xa tận Bắc Âu, Nam Âu, Tây Âu … phải ngồi xe lửa 15-20 giờ mới tới, để chủ lễ chỉ cho vài chục Phật tử tu trì, chưa bao giờ Ôn ngại tổn sức mà không đi… đó, chính những thứ ấy mới là di sản cao quý đích thực, chứ ngôi chùa Khánh Anh dù tới mấy chục triệu [đắc nhất trong 5-600 chùa Việt hải ngoại. Ôi! Phật tử Paris thương kính Ôn xiết bao, hơn 30 năm qua, 3-4 thế hệ Ưu bà tắc, Ưu bà di, hàng ngàn người đã tiếp nối, công quả không sờn, mặc cho miệng lưỡi thế gian độc ác thêu thùa mạ lị, họ vẫn nhẫn nại về Khánh Anh, mỗi năm đủ tuần, nấu biết bao vạn ức đĩa đồ chay, cuốn biết bao triệu chả giò, bánh trái, để chắt chiu từng quan Pháp, nay là từng Euro, để phụ Ôn xây chùa, trả hội thiện; chùa mấy chục triệu vì Paris đắt đỏ quá, không biết có phải do vậy nên Ôn mới phát nguyện 40 năm ròng chỉ muốn ăn mì gói, để dành từng quan Pháp mà xây Khánh Anh??], đang xây ... chỉ mới gần xong, và một đống nợ nần ... dù gì, cũng đâu qúy bằng công hạnh, chí nguyện của Ôn, Ôn ơi... Ôn còn nhắc 2014 sẽ khánh thành ...[nay thì, thế nào GHAC và tử đệ Ôn cũng sẽ lo xây cho xong, để còn kịp khánh thàn trong ngày Tiểu, hay Đại tường, cúng dường Giác Linh Ôn!!].

Thương quá Ôn ơi ... sự nghiệp hành đạo của Ôn mấy ai bì được, chông gai chướng nạn bao nhiêu cũng không sờn, bao nhiêu đắng cay tủi nhục do vô minh gây ra, Ôn gánh chịu nhẹ nhàng như hư không, chưa hề thấy giận hờn than thở ... chưa hề nghe chê bai, trách móc ai một câu nặng lời ... 

Hạnh nguyện Bồ tát đó, tâm lượng quảng đại đó, chí khí cao vĩ đó .. người tu đời nay, mấy ai bì được...

Thôi, mời Ôn lên đường về Phật sớm đi, việc còn lại chư Tăng GHAC và các đệ tử Khánh Anh của Ôn nay cũng đã trưởng thành lắm rồi [chúng ta đã tấn phong cho 2 vị Quảng Đạo, Diệu Trạm hồi 2008 tại Giới đàn Pháp Chuyên bên Đức đó Ôn nờ!]. Lần ấy, lại cũng bộ 3 ‘tam sên’ chúng ta: Minh Tâm, Tánh Thiệt, Quảng Ba làm Tam Sư, y như lần 2001 GĐ Minh Hải ở Viên Giác, Bodhgaya, và cả hai lần đều do Pháp hữu Như Điển sắp xếp, với tấm lòng vì đạo sâu xa, với sự khéo léo hiếm có, với lòng tôn kính Ôn Khánh Anh sâu đậm. [Giữa Ôn với tôi, ta còn có duyên ngồi chung làm Thập Sư ít nhất cho 3-4 đàn giới nữa, dù là ở Úc, Mỹ hay Âu châu. Nay Ôn ra đi theo Phật trước, làm sao [chúng] tôi không bồi hồi cảm xúc cho được?

Kỳ nầy qua AC, được học/dạy chung 3 buổi với 70 Tăng Ni, 4 buổi với 2 lớp 2-3 gần 400 Phật tử, tôi mới chứng kiến rõ hơn kết quả tác thành, đào tạo, dìu dắt của Ôn, .. nói nghe dễ mích lòng, nhưng nếu không phải là Ôn Minh Tâm, có lẽ nhờ học được phần lớn công hạnh, tài hoa từ Bổn sư Y chỉ là Đức Đệ Tứ Tăng Thống, thì dễ có ai đủ sức hy sinh, vô ngã vị tha [là Niết bàn, chứ gì?] để lập nên, và dìu dắt được một GH mẫu mực trên mọi mặt so với khắp hải ngoại như vậy??? [chỉ có một chuyện hơi chậm ...hơn GHUC -- đã tự lấy tên GHPGVNTN từ 1987, lúc CS mạnh tay ám hại Ôn Trí Thủ, nhưng chưa xử tử quý Thầy Sỹ -Thát, và lúc quý Ôn HQ-QĐ đang còn nhẫn nhục ở tù để thách đố chướng duyên, đo lường hoàn cảnh, chưa ai nhắc nhở gì chuyện phục hoạt GH; khối CS chưa có hiện tượng sẽ sụp đổ 2-3 năm sau đó -, là chuyện GHAC phục hoạt danh xưng GH quê nhà, tự lấy tên là GHPGVNTN Âu châu từ 1990, sau Úc châu 3 năm...] .

Ai người ta cũng lập cái GH cho mình, cho Thầy trò với nhau, nên dễ thuận hòa đầm ấm; chỉ có Ôn Minh Tâm, vâng lời VHĐ kêu gọi, từ Nhật qua Paris 1972, có ai cản trở gì đâu, bậc tôn túc bậc Thầy và đàn anh của Ôn, cùng đến Pháp thời trước/sau quanh gần thời điểm 4/1975, như chư Trưởng lão Tâm Châu, Huyền Vi, Nhất Hạnh, Thiền Định, Trung Quán, Chơn Thường, Minh Lễ, Thiện Châu v.v..., ai cũng lo lập GH 'riêng' [có gì sai đâu?? thì cũng như Ôn Thiện Nghị ở Canada, Phước Huệ ở Úc v.v... vậy thôi, mỗi Ngài có đại nguyện riêng nấy, hễ miễn là tu chánh đạo, truyền bá được chánh pháp, thì không ai trách gì được], chỉ có Ôn MT là chịu thương chịu khó, không phải tông phái mình, bổn đạo mình, đệ tử mình, không phải chùa mình, mà vẫn lặn lội đầu sông cuối biển, chỉ để lập GH 'chung' ...

 Nhưng hy vọng, Ôn là vị cha 'chung', lần nầy .. 'lão phụ biệt tha hương' ... sẽ có rất nhiều người cảm trọng ân đức Ngài ... không có những nhọc nhằn tiên khởi Ôn Minh Tâm đơn độc hứng chịu hết, thì làm sao chúng ta có ánh sáng PP của GHTN lan tận Bắc Âu [Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan, Đan Mạch, Hòa Lan], Trung Âu [Bỉ, Anh, Thụy Sĩ…],rồi Đông Âu [Tiệp, Ba Lan, Nga, ...], lắm nơi, chỉ vài chục người, mà Ôn vẫn phải nhiều năm, nhiều chục năm liên tục, tốn biết bao công sức để đến tận nơi gầy dựng, sao cho nơi nào, thành phố nào, tỉnh nào, nước nào cũng có được Hội, được Chùa … dù cho sau đó, họ có …bỏ Ôn mà đi theo … hướng khác, ôn cũng không phiền hà gì !?!?! ôi! Thật là đại nguyện …

Và hẳn nhiên là với Pháp, nơi trung tâm Âu châu, từ đầu thế kỷ XX đã có người Việt từ thuộc địa Đông Dương đến đây để kiếm sống, để ăn học, để làm chính trị .. cứu nước có, phản quốc có ...; để trốn bỏ quê hương có, GHTN quê nhà, mới 1970 đã nghĩ chuyện lập cơ sở ở hải ngoại, thì Pháp là nơi đầu tiên VHĐ nghĩ tới .. hàng Tôn túc, bậc Thầy, bậc đàn anh đều tụ về Pháp, nhưng rồi các Ngài với quá nhiều khó khăn, chướng ngại, đã âm thầm gầy dựng mẫu hình GH gọn nhẹ, dễ kiểm soát hơn, chỉ mỗi Ôn Minh Tâm là ... chịu âm thầm gầy dựng một loại hình GH kết liên, 40 năm qua [biết bao nước chảy qua cầu, bao thế hệ chư Tăng đồng thời với Ngài đã hoàn tục, vợ ấm con yên], chỉ riêng Ôn Minh Tâm là một mình chịu đựng mọi thương khó, gần 40 năm ròng rã lo nối kết 3-4 thế hệ Tăng Ni mới cũ, đến từ khắp 3 miền Nam Trung Bắc, kẻ tỵ nạn người vượt biên, hay du lịch và đoàn tụ, kẻ Nam tông, Bắc phái, người Khất sĩ, Nguyên thủy, đủ tông đủ phái để gầy lên một loại hình GH không có giáo quyền, không có ân đức, không uy quyền, y như cái GH tội nghiệp của chúng ta ở quê nhà thời 1964-1981 ... [ai xây thì cứ hết sức mà xây, còn ai thích phá thì cũng cứ tận tâm mà phá !!] biết ngần nào gay go hơn, khó khăn hơn và Ôn Minh Tâm ở Paris, có vẻ là vị Trưởng tử Như Lai duy nhất sẵn lòng chịu cảnh đắng cay hơn người để dựng một cái GH chung, ai bước vô bước ra lúc nào cũng được, chê khen, xây-phá lúc nào cũng được, chứ không phải một GH giữa Thầy trò với nhau, đầy ân tình, đạo nghĩa ..... 

Cho nên, suốt 40 năm, Ôn Minh Tâm đăm đăm xẻ chia công sức, tài bồi, khích lệ, để gầy dựng vài chục ngôi chùa, vài chục hội PG cho gần 20 quốc gia, dành mọi ưu tiên, ưu ái cho huynh đệ đến sau, nhưng có ai tri ân cũng tốt, có ai bội bạc cũng không buồn, ai cũng đôn đốc hỗ trợ cho họ được mau xong, chỉ riêng ngôi chùa của mình, là vẫn chậm chậm từ từ, đến 2013, Ôn vẫn xây chưa xong Khánh Anh ...