Đức Phật Dạy Yêu Thương, Chớ Hại Chúng Sinh

Đức Phật Dạy Yêu Thương, Chớ Hại Chúng Sinh

Nguyên Giác

Đức Phật có dạy pháp phóng sinh hay không? Trong rất nhiều kinh, Đức Phật đã dạy là hãy yêu thươngvà đừng hại bất kỳ sinh mạng chúng sinh nào. Lời dạy đó cũng có thể hiểu là dạy phóng sinh. Đức Phậtcũng đã quy định nhập hạ ba tháng mỗi năm trong mùa mưa để tránh giẫm đạp, vô ý sát sinh các loài côn trùng và mầm non cây trồng. Sau đây, chúng tadò lại một số lời Đức Phật dạy rằng hãy yêu thươngvà đừng hại bất kỳ sinh mạng chúng sinh nào.

Về lời dạy đừng giết và đừng bảo người khác sát sanh, chúng ta thấy ít nhất là có ba bài kệ từ Kinh Pháp Cú, theo bản dịch của Thầy Minh Châu như sau.

129. "Mọi người sợ hình phạt,

Mọi người sợ tử vong.

Lấy mình làm ví dụ

Không giết, không bảo giết."      

130. "Mọi người sợ hình phạt,

Mọi người thích sống còn;

Lấy mình làm ví dụ,

Không giết, không bảo giết."

405. "Bỏ trượng, đối chúng sanh,

Yếu kém hay kiên cường,

Không giết, không bảo giết,

Ta gọi Bà-la-môn."

Trường hợp bài Kệ 405, câu chuyện là về một vị Tỳ kheo không hề khởi chút tâm giận dữ, hay niệm oán hận nào khi bị đánh, bị đập thê thảm. Khi cư trú tại tu viện Jetavana, Đức Phậtđã đọc Bài kệ 405 ghi lại trong Kinh Pháp Cú liên hệ tới một vị Tỳ kheo.

Một lần, một Tỳ kheo sau khi học một đề tài thiền từ Đức Phật đã đi vào một khu rừng để thực hành thiền định. Sau khi đạt được quả vị A la hán, thầy đã quay trở lại Đức Phật để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình đối với Đức Phật. Trên đường đi, nhà sư đi qua một ngôi làng. Ngay khi nhà sư đang đi qua ngôi làng, một người phụ nữ cãi nhau với chồng đã đi ra khỏi nhà và đi theo Tỳ kheo. Người chồng đi theo vợ, nhìn thấy bà bước ở phía sau Tỳ kheo, nghĩ rằng Tỳ kheo đang đưa vợ mình đi. Vì vậy, ông đã hét vào mặt Tỳ kheo và đe dọa sẽ đánh ông. Vợ ông đã cầu xin ông đừng đánh nhà sư, nhưng điều đó khiến ông càng tức giận hơn. Kết quả là, nhà sư đã bị người chồng đánh bầm dập, thâm tím mặt mũi. Sau khi đánh nhà sư kheo một cách hả hê, ông kia đưa vợ đi về, trong khi vị Tỳ kheo tiếp tục lên đường.

Khi đến tu viện Jetavana, các Tỳ kheo khác nhìn thấy những vết bầm tím trên toàn bộ cơ thể của Tỳ kheo và họ chăm sóc những vết bầm tím của nhà sư. Khi họ hỏi Tỳ kheo rằng ông có giận phiền gì với người đã đánh ông rất đau đớn không, nhà sư trả lời là không. Tức là, ngài không còn tâm sân nữa. Vì vậy, các Tỳ kheo khác đã đến gặp Đức Phật và báo cáo rằng Tỳ kheo đã tuyên bố sai sự thật rằng ông đã đạt được quả vị A-la-hán. Đức Phật trả lời họ, “Các Tỳ kheo! Các vị A-la-hán đã bỏ gậy gộc và kiếm. Họ không sân giận ngay cả khi bị đánh.” Do đó, Đức Phật xác nhận rằng Tỳ kheo thực sự đã trở thành một vị A-la-hán. Rồi Đức Phật đọc bài Kệ 405 trên.

Người cư sĩ, còn gọi là người áo trắng, khi thọ nhận năm giới từ thầy bổn sư, sẽ thấy giới đầu tiên là giới sát. Đức Phật giải thích rộng hơn, rằng không chỉ không giết, mà còn phải trừ bỏ tâm làm hại sinh vật, kể cả đối với loài côn trùng, phải nuôi dưỡng tâm từ bi, và phải làm lợi ích cho tất cả.  

Kinh MA 128, bản dịch của Thầy Tuệ Sỹ, ghi về lời Đức Phật dạy về pháp đầu tiên người cư sĩ phải giữ gìn là, trích: “Xá-lợi-phất, thế nào là bạch y Thánh đệ tử khéo giữ gìn và thực hành năm pháp? Đó là bạch y Thánh đệ tử xa lìa sát sanh, vứt bỏ dao gậy, có tâm tàm quý, tâm từ bi, làm lợi ích cho tất cả, cho đến loài côn trùng, người ấy đối với sự sát sanh, tâm đã tịnh trừ. Đó là pháp thứ nhất mà bạch y Thánh đệ tử đã giữ gìn và thực hành một cách hoàn hảo.” (ngưng trích)

Có một bản Kinh nổi tiếng, cho thấy Đức Phật đã hiện ra để ngăn cản trước một kẻ sắp giết người. Đó là Kinh Angulimāla Sutta (Kinh MN 86). Nơi đây, chúng ta tóm lược bản kinh cứu mạng người như sau.

Vào thời Đức Phật, vị Bà-la-môn Bhaggava Gagga, Tuyên úy Hoàng gia triều vua Pasenadi, có con trai tên Ahimsaka (nghĩa là "Vô hại"), sinh ra dưới chòm sao dữ. Khi Ahimsaka ra đời, vũ khí trong thành Savatthi lấp lánh kỳ lạ. Vua khuyên hãy nuôi dạy cậu bé đúng cách để hóa dữ thành lành.

Ahimsaka lớn lên thông minh, khỏe mạnh, được gửi học tại đại học Takkasila. Học xuất sắc, cậu bị bạn học ganh ghét, gièm pha với thầy rằng cậu muốn giết thầy. Thầy giáo tin lời, bèn yêu cầu Ahimsaka mang đến một ngàn ngón tay người làm lễ tốt nghiệp. Vì kính thầy, Ahimsaka vâng lời, vào rừng Jalini, chận đường để giết người, lấy ngón tay kết thành vòng hoa — từ đó được gọi là Angulimala.

Angulimala gieo rắc kinh hoàng, làm dân chúng bỏ làng, vua phải cử binh lính tới bắt. Trong khi ấy, mẹ chàng vì thương con đã đi tìm, đúng lúc Angulimala đã có 999 ngón tay, còn thiếu một ngón tay cuối. Nếu gặp, chàng có thể sát hại mẹ — tội lớn nhất.

Đức Phật nhận biết, nên đi đến can thiệp. Khi Angulimala thấy Phật, liền đuổi theo để giết, nhưng dù chạy nhanh hết sức, vẫn không bắt kịp. Khi xin Phật dừng lại, ngài đáp rằng chính Phật đã dừng — đã dứt bạo lực, còn Angulimala chưa dừng. Nghe vậy, Angulimala tỉnh ngộ, xin xuất gia làm đệ tử Phật.

Một lần, thấy một sản phụ đau đẻ nguy hiểm, Angulimala được Phật dạy hãy tuyên lời chân thật rằng từ khi xuất gia, nhà sư Angulimala chưa từng sát sinh. Nhờ lời sự thật ấy, mẹ tròn con vuông. Cuối đời, Angulimala chứng quả A-la-hán, từ kẻ sát nhân trở thành bậc Thánh.

Trong một kinh trong Tiểu Bộ, Kinh Snp 1.3, chúng ta thấy ngay 4 câu đầu là lời Đức Phậtdạy các nhà sư đừng làm hại chúng sinh nào hết. Nơi dây, chúng ta dịch bốn câu đầu như sau:

Khi người đã buông vũ khí xuống đối với tất cả các sinh vật,

không làm hại dù chỉ một con,

đừng mong ước có con, huống chi là cần bạn đồng hành:

hãy sống một mình như một con tê giác có sừng.

Có một trường hợp, Đức Phật đã dạy hãy nấu cỗ chay. Đức Phật đã dạy rằng khi lễ tế đàn, đừng làm hại con thú nào, ngay cả đừng chặt cây, chặt cối. Thậm chí, cũng không có một lời dọa nạt nào, hay bất kỳ lời nào gây ra sợ hãi. Kinh DN 5 ghi lời Đức Phật dạy, qua bản dịch của Thầy Minh Châu như sau:

“Này Bà-la-môn, trong lễ tế đàn này, không có trâu bò bị giết, không có dê cừu bị giết, không có gà heo bị giết, không có các loại sinh vật nào khác vị sát thương, không có cây cối bị chặt để làm trụ cột tế lễ, không có loại cỏ dabba (cỏ cát tường) bị cắt để rải xung quanh đàn tế. Và những người gia bộc hay … người đem tin hay những người làm thuê không bị dọa nạt bởi hình phạt, không bị dọa nạt bởi sợ hãi và không làm việc trong than khóc với nước mắt tràn đầy mặt mày. Chúng muốn thì chúng làm, chúng làm những gì chúng muốn. Tế đàn nay được hoàn tất chỉ với dầu, sanh tô, thục tô, mật và đường miếng.” (ngưng trích)

Trong khi đó, nơi Kinh Snp 1.8, Đức Phật dạy rằng người tu hãy tự xem mình như người mẹ đối xử tất cả các chúng sanh y hệt như đối với đứa con độc nhất. Kinh Từ Bi, Metta Sutta, Snp 1.8. Bản dịch Thầy Minh Châu, trích như sau:

Như tấm lòng người mẹ,

Đối với con của mình,

Trọn đời lo che chở,

Con độc nhất mình sanh.

Cũng vậy, đối tất cả

Các hữu tình chúng sanh,

Hãy tu tập tâm ý,

Không hạn lượng, rộng lớn.

Truyền thống Việt Nam dùng chữ “phóng sinh” có lẽ dễ gây ngộ nhận. Chữ này cũng trầm trọng quá, thiếu tự nhiên. Nghe có vẻ như sau một cuộc chiến, vị vua chiến thắng đã tha mạng cho các tù binh phe địch. Truyền thống tôn trọng sinh mạng chúng sinh, kể cả các côn trùng, và các cây trồng, không hề mang ý nghĩa của chuyện phe chiến thắng tha mạng các tù binh mình đang bắt giữ.

Đức Phật dạy chỉ đơn giản là, hãy yêu thương tất cả các chúng sinh, kể cả côn trùng, và cây trồng, trong cõi này. Và chớ làm hại tới bất kỳ chúng sinh nào. Đó cũng là hàm nghĩa của phóng sinh.