Bài XI: Tư Duy Tổng Hợp (Synectics)

E. Paul Torrance (1915-2003) , một nhà tâm lý học, người được được mệnh danh là "cha đẻ cuả sự sáng tạo", ông là người đóng góp rất lớn cho kĩ thuật đo độ thông minh (IQ test) đã phát biểu:
"Bởi vì sáng tạo bao gồm sự xếp đặt lại mọi thứ vào trong một cấu trúc mới, nên mỗi ý tưởng hay hoạt động sáng tạo đều là một quá trình suy suy nghĩ tổng hợp
Những hành vi sáng tạo xảy ra trong quá trình đi từ chỗ nhận biết các trở ngại, các điểm yếu , các khoảng trống trong tri thức, các thiếu sót, các vận hành không hài hoà cho đến chỗ tìm kiếm các lời giải, thực hiện các dự đoán, hay công thức hoá các lý thuyết "

Xin bấm để đọc tiểu sử E Paul Torrance (tiếng Anh)

Tư duy tổng hợp là một quá trình phát hiện ra các mối liên hệ làm thống nhất các bộ phận mà tưởng chừng như chúng là tách biệt. Đây là phương thức ghép đặt các sự kiện lại với nhau để mở ra một tầm nhìn mới cho tất cả các loại vấn đề.

Người ta có thể dùng phương pháp này không chỉ trong nghiên cứu khoa hoc mà còn trong nhiều lãnh vực khác như nghệ thuật, sáng tác.... hay ngay cả trong khoa hùng biện (làm chính trị, luật sư...)

Đặc trưng cuả phương pháp tổng hợp:

1. Hiệu quả cuả phương pháp:

• Synectics Khuyến khích khả năng sống chung với sự phức tạp và mâu thuẫn
• Phương pháp này kích thích suy nghĩ sáng tạo
• Synectics năng động hoá cả hai bán cầu đại não trái và phải
• Nó cung ứng một trạng thái suy nghĩ không bị ràng buộc vào ý thức

2. Cơ chế kích khởi cuả phương pháp tư duy tổng hợp:

• Cơ chế kích thích cuả Synectic xúc tác cho nhiều ý tưởng và phát minh mới
• Synectic dựạ trên sụ tư duy đột phát

 3. Phương cách hoạt động cuả Synectic

• Synectic dựa trên sự hợp nhất cuả những sự đối lập
•  Nó dưạ trên phép loại suy
• Sự chủ động cuả Synectic sản sinh ra kết quả lớn hơn là tổng kết quả cuả từng phần góp lại

Phương thức tiến hành:

Các ý mới không thể từ trên trời lọt xuống mà để có đựợc chúng, ta phải hoàn tất các bước:

1. Xác định/nhận diện vấn đề và viết nó ra
2. Thu thập tất cả các dữ kiện về vấn đề và kết hợp nó với những thông tin đã có sẵn trong óc
3. Tiến hành sáng tạo bằng cách dùng các câu hỏi kích hoạt trình bày sau đây để biến đổi các ý kiến và thông tin trở thành cái mới. Những câu hỏi này là công cụ để "đổi mới" tư duy và có thể dẫn dắt chúng ta đến những phát kiến vĩ đại. Trong lúc dùng các câu hỏi kích hoạt hãy cố gắng trở nên linh hoat và mềm dẻo theo sự hướng dẫn cuả câu kích hoạt theo nghiã bóng lẫn nghiã đen để giúp giải phóng tư tưởng dễ hơn

Hệ thống câu hỏi kích hoạt:

Cắt bớt:
Bỏ bớt một số bộ phận hay chi tiết
Dồn nén hay làm cho nó nhỏ đi
Cái gì có thể được giảm thiểu hay bố trí lại
Những luật lệ nguyên tắc nào có thể "bẻ gãy"
Làm thế nào để giản dị hoá
Làm sao để từu tượng hoá, điển hình hoá hay vắn tắt hoá

Thêm thắt:
Kéo dài hay nở rộng
Phát triển những đối tượng về hướng mong muốn
Gia tố, thăng hoá, hay sát nhập thêm
Khuếch đại làm to lên
Cái gì nưã có thể thêm thắt vào ý cuả bạn, hình vẽ, đối tượng, vật liệu

Kết hợp:
Đem các thứ lại với nhau
Nối, sắp xếp, liên kết, thống nhất, trộn lẫn, xác nhập, xếp lại chỗ
Kết hợp các ý kiến, vật liệu, và kĩ thuật
Ghép các thứ không tương tự lại với nhau để sản sinh sức mạnh tổng hợp
Cái gì nưã có thể dùng nối vào với chủ thể?
Nối trong các kiểu cách, khuôn khổ, định hướng hay kỷ luật cảm biến khác nhau

Chuyển biến:
Đưa đối dượng vào tình thế mới
mô phỏng, chuyển vị, dời chỗ, biến vị
Dời đối tượng ra khỏi môi trường thông thường
Thay các cài đặt về lịch sử, xã hội, và điạ lí
"mô phỏng kiểu cánh chim để thiết kế một cái cầu"
Làm thể nào để chủ thể có thể được biến cải, thông dịch, thay hình đổi dạng

Hoạt hoá:
Linh động hoá các áp lực hình tượng và tâm lí
Điều khiển các dịch chuyển về hình ản và các lực
Áp dụng các nhân tử cuả sự lập lại và sự thăng tiến
Những đặc điểm "con người" nào mà chủ thể có

Đối nghịch
Đổi ngược chức năng nguyên thuỷ cuả chủ thể
Nghịch đảo một cách hình tượng và trí năng nhưng vẩn giữ nguyên kết cấu hợp nhất
Đổi ngược các định luật cuả tự nhiên như là trọng lực, thời gian, các chức năng con nguời
Đảo ngược các thủ tục thông thường, các lề lối qui ước xã hội hay các trình tự các lễ nghi
Đảo ngược sự hài hoà về thị giác và cảm thụ (vi du: ảo giác)
Từ khước, đảo nghịch

Ghép khuôn
Choàng đè lên, đặt lên, bao bọc, phủ qua
Ghép các hình ảnh và ý khác nhau lại
Cho các phần tử choáng, che nhau để sản xuất ra hình ảnh, ý kiến và ý nghiã mới
Ép khuôn các phần tử từ những góc nhìn, từ những kỹ luật, thời diểm khác nhau
Kết nối các thu nhận cảm biến về âm thanh và màu sắc chẳng hạn
Gán ép nhiều quan điểm để chỉ ra sự tương phản theo từng thời điểm

Đổi tỉ lệ:
Làm cho chủ thể lớn hay nhỏ hơn
Thay đổi tỉ lệ, đơn vi thời gian hàng giây, phút, giờ ngày, tuần tháng năm
Biến dạng về qui mô điạ phương hay toàn thể, cở tương đối, tỉ lệ, và chiều hướng

Thay thế:
Thay thành phần, đổi chỗ, hay thế chấp
Những ý kiến, hình ảnh, hay vật liệu nào khác có thể thay đổi
Những cách thức kế hoạch khác hay các bổ sung có thể tận dụng

Đập bể vụn:
Tách rời, chia nhỏ, cắt hay mổ xẻ
phân nhỏ đối tượng hay ý kiến ra từng phần
băm chặt nhỏ, tháo rời nó
Thiết bị nào có thể chia nhỏ ra thành nhiều lượng nhỏ hơn?
Làm thế nào để cho nó xuất hiện một cách không liên tục?

Cô lập:
Tách rời, cài đặt riêng rẽ, hớt tiả, tháo ra
Chỉ lấy 1 bộ phận cuả chủ thể
Phần tử nào có thê tách rời hay tập trung lên?

Bóp méo:
Vặn xoắn chủ thể ra khỏi hình thể ban đầu, sự cân xứng, hay ý nghiã cuả nó
Tạo nên các sự bóp méo tuởng tượng hay thực tế
Biến dạng để sản sinh ra chất lượng thẩm mỹ, biểu tượng thống nhất
Làm dài rộng mập ốm
Nấu chảy, bào mòn, chôn vùi, bẻ nứt, xé, hành hạ, đổ tràn thứ gì lên nó

Tương tự:
Vẽ các sự liên đới
Tìm kiếm sự tương tự giưã hai vật khác nhau
So sánh phần tử giưã các lĩnh vực hay các khuôn phép
Tôi có thể so sánh chủ thể cuả tôi với cái gì?
Tạo ra các mối tương quan hữu lí và vô lí

Lai tạo:
Lai tạo các đăc tính cuả chủ thể với những "con giống" không có trong thực tế
Cái gì bạn sẽ nhận được nếu "giao-hợp" một ... với một ...?
Giao thoa các màu sắc, dạng thức, hay cấu trúc
Làm màu mở (bằng cách pha trộn hay lai tạo) các phần tử hữu cơ và vô cơ
Làm phì nhiêu các ý kiến và cảm nhận

Chuyển hoá:
Biến dạng, thay hình, đôi cấu trúc hay cấu tạo
Mô tả chủ thể trong qúa trình thay đổi
Đổi màu hay cấu hình
Làm ra sự tiến bộ về cấu trúc
Làm phép hoá thân (từ nhộng thành bướm)

Nhấn nhá:
đồng thuận hoá với chủ thể
"Lấy râu ông này cắm cằm bà nọ"
Nhân cách hoá
liên hệ tới chủ thể một cách cảm hứng, tùy tiện, hay chủ quan

Trùng lắp:
Tái lặp một hình, dáng, cấu tạo, ảnh, hay ý
Làm lại, vang vọng âm thanh, phát biểu lại hay sao y chủ thể trong một cách thức nào đó
Kiểm tra, chi phối các yếu tố cuả sự xuất hiện, cuả nhịp gõ, cuả sự tiếp nối, và cuả sự tiến triển

Đánh lạc hướng:
Nguỵ trang, ẩn giấu, đánh lưà, mã hoá
Trốn, hóa trang, "cấy" đối tượng vào trong một khuôn khổ trong hướng nhìn khác
giả trang, làm như cắc kè, và bướm
Tạo ra hình ảnh tiềm ân để liên lạc một cách tìm thức

Trêu Hài:
Giễu cợt, nhái theo, nhạo báng, khôi hài hay vẽ châm biếm
Chọc cười lên chủ thể, xỏ xiên
Chuyển nó sang thành một trò đuà, chuyện tếu, tấu hài, hay chơi chữ
Hướng thành trò hề, lố bịch, hay hài hước
Làm phim/truyện tếu về vấn đề

Lập Lờ:
Viễn tưởng hoá, "bẻ cong" sự thật, nguỵ biện, tưởng tượng
Dùng chủ thể như là một bình phong để thay thế cho thông tin
Diễn dịch thông tin một cách sai khác để gây bối rối hay lưà dối

Biểu tượng:
Những "kí hiệu" thấy được đại diện cho một thứ gì khác hơn là cái chức năng thông thường cuả nó (biểu tượng hoá)
Thiết kế hình biểu tượng cho ý kiến cuả bạn
Làm sao để chủ thể có thể "nhuộm thắm" bằng các biểu tương chất lượng
Các biểu tượng chung (công cộng) là khuôn mẫu, là phổ biến và đã được hiểu.
Các biểu tương riêng tư là bí ẩn, mang ý nghia đặc biệt cho vật nguồn
Nghệ thuật cuả công việc là kết hợp cả hai loại biêu tượng chung và riêng tư
Biến chủ thể cuả bạn thành một biểu tượng

Giai thoại hoá:
Dựng nên một thần thoại xung quanh chủ thể
Chuyển chủ thể trở thành đối tượng mẫu mực (hay biểu tượng)

Aỏ tượng hoá:
Aỏ tưởng hoá chủ thể
Kich hoạt những ý nghĩ về về siêu thực, phi lí, kì dị, quái đản
"Lật đổ" những dự kiến về tinh thần và cảm giác
Bạn có thể kéo dài sự tưởng tượng ra đến bao xa?
"Cái gì xảy ra nếu xe gắn máy làm bằng các cục gạch?"
"Nếu như mấy con cá sấu chơi trong hồ bơi?"
Cái gì xảy ra nếu ngày và đêm cùng xảy ra trong cùng một lúc?"