Vài Điều Quan Ngại Khi Đọc Kinh Kim Quang Minh

Vài Điều Quan Ngại Khi Đọc Kinh Kim Quang Minh

Chúc Phú

Xét về niên đại, bản kinh có mặt ở thời Hậu Hán (23-220), xuất hiện trong Cao Tăng Truyện quahành trạng của ngài Nhiếp-ma-đằng (攝摩騰)[2].Bản kinh này cũng được đại sư Trí Giả (智者: 538-597)[3] thuyết giảng cho các bậc danh sư và được học trò Quán Đảnh (灌頂) ghi chép thành nhữngcông trình chú, sớ[4].Kinh Kim Quang Minh (金光明經) là một bản kinhthuộc văn hệ Phật giáo Bắc truyền, được các triều đại phong kiến ở Trung Quốc, Nhật Bản cũng nhưViệt Nam xem là một trong những bản kinh hộ quốc (護國)[1].

Không những vậy, kinh Kim Quang Minh còn được các bậc quân vương như Lương Võ Đế (464-549), Tùy Văn Đế (541-604), Võ Tắc Thiên (624-705)…cung thỉnh các bậc cao tăng thuyết giảng. Chính tự thân hoàng đế Võ Tắc Thiên viết lời tựa cho bản kinh Kim Quang Minh Tối Thắng Vương do ngàiNghĩa Tịnh (635-713) dịch.

Từ những cơ sở đó đã góp phần bảo chứng về nguồn gốc của bản kinh, làm sơ khởi nhân duyênđể bản kinh này được lưu truyền sâu rộng và được các bậc long tượng thiền môn khuyến khích trì tụng, sao chép, ấn hành.

Chính bản thân người viết, do nhân duyên trùng kiến một ngôi Phật điện nên được các bậc trưởng bối khuyên trì tụng kinh Kim Quang Minh. Sau nhiều tháng gia tâm hành trì, người viết đã khởi lên một vài ưu tư về một số nội dung đặc dị trong bản kinh này. Chuyên khảo sau sẽ lần lượt biện giải những dấu hiệuquan ngại, được phát hiện trong kinh Kim Quang Minh.

1.   Các truyền bản và vấn đề san tập.

1.1 Các truyền bản.

Tính theo niên đại, kinh Kim Quang Minh có các truyền bản sau:

1. Kinh Kim Quang Minh do ngài Đàm-vô-sấm (曇無讖: 385-433) dịch vào thời Bắc Lương, gồm bốn quyển, 19 phẩm, kể cả phẩm tựa, vào niên hiệu Huyền Thủy (玄始:412-428)[5].
2. Kinh Kim Quang Minh Đế Vương. Phiên âm theo Phạn ngữ là: Tu-bạt-noa-bà-phả-bà-uất-đa-ma-nhân-đà-la-già-duyệt-na-tu-đa-la (修跋拏婆頗婆欝多摩因陀羅遮閱那修多羅: Suvarṇaprabhāottamendrarājāsutra). Bản kinh này do ngài Chân Đế (真諦) dịch vào niên hiệu Thái Thanh nguyên niên (547), gồm bảy quyển[6].
3. Kinh Kim Quang Minh Tiện Quảng Thọ Lượng Đại Biện Đà La Ni do ngài Da-xá-quật-đa (耶舍崛多) cùng với ngài Xà-na-quật-da (闍那崛多) dịch ở thời Bắc Chu (北周: 557-581), gồm năm quyển. Theo ngài Trí Thăng (智昇) trong Khai nguyên thích giáo lục, quyển bảy cho rằng, bản kinh này vốn kế thừa bản dịch của ngài Đàm-vô-sấm, chỉ gia thêm hai phẩm Thọ lượng và Đại biện[7].
4. Hiệp bộ kinh Kim Quang Minh. Bản kinh này do ngài Bảo Quý (寶貴), tổng hợp lại từ ba bản dịch kinhKim Quang Minh do ngài Đàm-vô-sấm, Chân-đế và Xà-na-quật-da vào niên hiệu Khai Hoàng năm thứ 17 (597)[8]
5. Kinh Kim Quang Minh Tối Thắng Vương Kinh do ngài Nghĩa Tịnh ( dịch vào niên hiệu Trường An năm thứ ba (703) gồm 31 phẩm chia đều thành 10 quyển, được Võ Tắc Thiên viết tựa[9].

Trong năm truyền bản này, thực chất chỉ có ba bản dịch, gồm bản của ngài Đàm-vô-sấm, ngài Chân-đế và ngài Nghĩa Tịnh. Bản của hai ngài Da-xá-quật-đa và Xà-na-quật-đa chỉ là hai phẩm rời. Bản của ngài Bảo Quý là sự tổng hợp ba bản dịch theo quan điểm của cá nhân. Ở đây, sở dĩ ngài Bảo Quý mạnh dạn sự tổng hợp ba bản dịch do căn cứ vào truyền thống tổng hợp kinh điển của các bậc tiền nhân đi trước, và ngay cả chính nội dung của bản kinh Kim Quang Minh[10]. Điều này sẽ rõ ràng hơn khi điểm qua vài nét về những dấu hiệu thu nạp và san tập của bản kinh này.

1.2 Vấn đề thu nạp và san tập.

Khảo về nội dung kinh Kim Quang Minh, đã cho thấy bản kinh này dung nạp nhiều thể tài, tư tưởng. Từ những câu chuyện tiền thân theo văn hệ Avadāna sống động, đến triết lý tánh không và kể cả nguyên bản mật chú Vệ-đà của Ấn giáo. Một bản kinh mà ngay ở những dòng đầu tiên của phẩm Tựa, được tôn vinh làVua của các kinh (諸經之王), như kinh Pháp Hoa,[11] nhưng nội dung lại tổng hòa nhiều điều đặc dị, cũng là một vấn đề đáng quan ngại.

Điều này sẽ rõ ràng hơn khi xét riêng về nguồn gốc của phẩm Xả Thân (捨身) thứ mười bảy trong bản dịch của ngài Đàm-vô-sấm, hoặc thứ hai mươi sáu trong bản dịch của ngài Nghĩa Tịnh.

Phẩm Xả Thân chuyển tải một câu chuyện sinh động liên quan đến tiền thân của Đức Phật, vốn là một vị vương tử tên là Ma-ha-tát-thùy (摩訶薩埵: Mahāsattva). Nhân chuyến vào rừng dạo chơi, ngài thấy cọp mẹ đói lã bên bầy con non mới sinh. Sợ cọp mẹ phải ăn thịt chính con của mình,  khởi lòng thương cảm lớn, ngài đã tự mình trích huyết, lóc thịt và bố thí thân mạng để cứu đàn hổ đói.

Niên đại sớm nhất ghi nhận về sự kiện này xuất hiện trong bản kinh Lục độ tập[12] và luận Đại trí độ[13] ở thế kỷ thứ hai. Đặc biệt, sự kiện này còn được ghi lại trong kinh Phật thuyết Bồ-tát đầu thân di ngạ hổ khởi tháp nhân duyên[14] do Sa-môn Pháp Thạnh (沙門法盛) dịch ở thời Bắc Lương (北涼:397-439). Theo ngàiTrí Thăng trong Khai nguyên thích giáo lục, quyển 4, thì Sa-môn Pháp Thạnh đã tự mình đi Tây Vức, đãchiêm bái ngôi tháp này và nhận thấy sự linh hiển tại đây (百病皆愈)[15]. Theo ghi nhận của ngài Huyền Tráng trong tác phẩm Đại Đường Tây-vức ký, ngôi tháp này do vua A-dục xây dựng và vẫn còn linh hiển, nếu ai có bệnh, chỉ cần nhiễu quanh thì bệnh tình phần lớn sẽ thuyên giảm (其有疾病旋繞多愈)[16]. Ngành khảo cổ học ngày nay đã tìm thấy ngôi tháp này tại phía bắc Pakistan, giữa Islamabad và Lahore với tên gọi là tháp Mankiala[17]. Chúng tôi sẽ trình bày các khía cạnh liên quan về ngôi tháp này trong một chuyên khảo khác.

Về nguyên tác, đây là câu chuyện xuất hiện đầu tiên trong tác phẩm Bổn-sanh-man (本生鬘: Jātakamālā) của ngài Thánh-dũng (聖勇: Āryaśūra).  Thể tài Bổn-sanh là một trong những bài học vỡ lòng theo ghi nhậntrong Nam Hải Ký Quy Nội Pháp Truyện[18], và đồng thời là khuôn mẫu để tác tạo nên nhiều công trìnhkiến trúc Phật giáo nổi tiếng còn lưu lại đến ngày nay. Đó là công trình điêu khắc ở đại tháp Sanchi, đến những bức bích họa trong hang động Ajanta ở Ấn Độ, và cả nhiều công trình điêu khắc ở Gandhāra nhiềuthời kỳ …

 Mặc dù toàn văn của tác phẩm Bổn-sanh-man (本生鬘: Jātakamālā) hiện còn lưu lại trong Đại tạng kinh có niên đại vào thời Bắc Tống (北宋:960-1167); thế nhưng, căn cứ vào ngôi tháp do vua A-dục dựng để kỷ niệm câu chuyện thái tử xả thân, căn cứ vào nội dung được chuyển tải trong kinh Lục độ tập và luận Đại tríđộ, căn cứ niên đại của tác giả Bổn-sanh-man (本生鬘)[19], căn cứ vào bích họa thái tử xả thân trong hang động Mạc Cao số 428, ở thời Bắc Chu[20]; đã chứng tỏ, câu chuyện thái tử xả thân cứu hổ đói đã xuất hiện trước kinh Kim Quang Minh.

Về phương diện san định kết cấu, ngay ở thời nhà Tùy, ngài Thiên Thai Trí Giả (538-597) đã phản ánh sự bất cập trong chủ trương san tập kinh Kim Quang Minh:

Các vị đại sư ở Giang Bắc[21] dùng Sơ phẩm làm tựa, lấy phẩm Thọ Lượng cho đến phẩm  Xả Thân làm phần chính, phẩm Tán Phật làm phần lưu thông. Chánh văn lại chia làm ba. Từ phẩm Thọ Lượng trở đi là chánh thuyết, từ phẩm Tứ Vương về sau là phần nguyện lớn hộ trì kinh, phẩm Trừ Bệnh và các phẩm về sau thể hiện lòng đại bi, tiếp vật.

Các vị đại sư ở Giang Nam[22] dùng Sơ phẩm làm tựa, lấy phẩm Thọ Lượng và các phẩm về sau làm chánh, từ phẩm Tứ Vương cho đến phẩm thứ mười ba làm phần lưu thông. Ngài Tam tạng Chân-đế phân chia bản dịch mới thành hai mươi hai phẩm. Lấy Sơ phẩm làm tựa, từ phẩm Thọ Lượng đến phẩm Xả Thânthứ mười chín làm phần chánh, hai phẩm sau cùng làm phần lưu thông[23].

Nếu xét thêm hai bản dịch của ngài Bảo Quý và ngài Nghĩa Tịnh, thì sự bất đồng trong phân chia các phẩm lại càng lớn hơn. Điều này góp phần cho thấy tính phức hợp, tùy biến, không nguyên bản của bản kinhnày.

Từ những bất đồng trong trật tự sắp sếp kết cấu bản kinh, từ thâu nạp và tổng hợp nhiều nguồn thư tịch, làđiều kiện thuận lợi dẫn đến sự xuất hiện những cứ liệu ngoài Phật giáo trong bản kinh này.

2.   Những cứ liệu ngoài Phật giáo.

2.1   Khẩn lụy thần tài Lakṣmī

Trong kinh Ban-chu-Tam-muội, Đức Phật dạy rằng, một người cư sĩ giữ năm giới thì không được cúng tếthần linh và lễ bái miếu trời[24]. Có thể tìm thấy quan điểm này trong kinh tạng Nikāya[25] và nhiều kinh văn ở Hán tạng[26].

Tuy nhiên, trong kinh Kim Quang Minh, đã xuất hiện nhiều trường hợp cầu khẩn, lễ lạy các vị thần linh, từthần tài लक्ष्मी (Lakṣmī) của Ấn giáo và các vị thần đặc hữu của tín niệm Bà-la-môn.

Trong kinh Kim Quang Minh, bản dịch của ngài Đàm-vô-sấm, thiên nữ Công đức Thiên (功德天) đã phát nguyện rằng:Thần tài Lakṣmī còn có tên là Śrī[27]là phối ngẫu của thần Vishu[28], được gọi thành nhiều tên trong Hán tạng như: Lạc-khất-sử-mính (洛乞史茗 = Lakṣmī)[29], Thất-lợi (室唎 = Śrī)[30], Ma-ha-thất-lợi (摩訶室利[31] = Mahā Śrī), Cát-tường thiên nữ (吉祥天女)[32], Đại cát tường thiên nữ (大吉祥天女)[33], Công đức thiên (功德天)[34]…

Nếu tại tư gia, hoặc nơi A-lan-nhã, dùng hương thơm quyện bùn đất làm đàn, đốt các loại hương vi diệu, bày một tòa sạch đẹp[35], dùng các thứ hoa thơm rải trên mặt đất để cung nghinh ta. Ngay khi ấy chừng khoảng một niệm, ta sẽ quang lâm trú xứ đó và an tọa trên bảo tòa kia suốt đêm ngày, khiến cho gia chủ ở nơi thôn ấp, hoặc chốn Tăng phường, hoặc nơi đồng trống luôn luôn đầy đủ. Muốn tiền bạc, kim ngân, trân bảo, muốn trâu, dê lúa gạo hoặc mọi thứ cần dùng thì tức khắc được đầy đủ và an lạc thọ dụng[36].

Theo kinh, muốn được tất cả điều đó, ngoài việc đảnh lễ nhiều vị Phật thì phải niệm danh hiệu Công đức Thiên ba lần rồi thiêu hương cúng dường (三稱我名燒香供養)[37] và đặc biệt lòng phải chí thành lễ kính. Trong câu đầu tiên ở bài thần chú của vị Thiên nữ này theo bản dịch của ngài Nghĩa Tịnh, là: 南謨室唎莫訶天女[38] nguyên tác Phạn ngữ chính là namo śri-mahā-devīya[39]. Nghĩa là, Kính lạy đại thiên nữ Śri.

Có thể nói, nội dung chính của bài thần chú thiên nữ Lakṣmī vốn dùng để tăng trưởng tài vật (增長財物)[40]như tên gọi của một phẩm trong kinh Kim Quang Minh. Cần phải thấy, vì một chút tài vật mà phải đảnh lễ, khẩn lụy một vị Thiên nữ, là điều đáng quan ngại theo quan điểm của Phật giáo.

2.2   Đảnh lễ các vị thần đặc hữu của Ấn giáo.

Tương tự như việc khẩn lụy nữ thần Lakṣmī, trong kinh Kim Quang Minh còn đề cập đến nhiều vị thần đặc hữu của Ấn giáo, mà ở đây là Biện tài thiên nữ (辯才天女 = Sarasvatī) là phối ngẫu của Phạm thiên(Brahma)[41].

Trong bản dịch của ngài Nghĩa Tịnh,  phẩm Đại biện tài thiên nữ, vị nữ thần chủ về thông minh, đại trí tuệ,ngôn từ mỹ diệu, tài năng đảm lược, luận nghị văn chương[42]. Trong huyền thoại và tuyền thuyết Ấn Độ,biện tài thiên (Sarasvatī) chủ về kiến thức, âm nhạc, nghệ thuật, trí tuệ và việc học hành[43].  Theo kinh, muốn được thiên nữ này gia hộ thì không những phải đảnh lễ nữ thần Đại biện thiên nữ: Nam-mô-tát-la-toan-để-mạc-ha-đề-tỉ-duệ-sa-ha (南謨薩囉酸底莫訶提鼻裔莎訶: namo Sarasvati mahā devye svāhā)[44]mà còn phải chí tâm quy mạng (至心歸命) vô số các vị thần sau:

Thần Ô-ma (烏摩: Uma)[45]; thần Tắc-kiến-đà (塞建陀: Skanda)[46]; thần Ma-na-tư (摩那斯: Manasi)[47];Thông minh dạ thiên (聰明夜天: Rātridevata)[48]; thần Phệ-suất-nộ (吠率怒: Viṣṇu)[49]; thiên nữ Tỳ-ma (毘摩天女: Bhīmā)[50]; nữ thần Ha-lý-để-mẫu (訶哩底: Harītī)[51]; thần Mãn tài (滿財: Pūrṇa-bhadra, có khi viết 富那跋陀)[52].

Cũng ở bản dịch của ngài Nghĩa Tịnh, ở phẩm Tăng-thận-nhĩ-da-dược-xoa đại tướng (僧慎爾耶藥叉大將), trong bài thần chú của vị Dược xoa này, ngoài phần đảnh lễ Tam bảo, lại thêm vào việc đảnh lễ các vị thần đặc hữu của Bà-la-môn như:

Kính lạy Phạm-thiên (南謨跋囉蚶摩也: namo Brahmāya ).

Kính lạy Đế-thích (南謨因達囉也: namo Indrāya).

Kính lạy Tứ đại thiên vương (南謨折咄喃莫喝囉闍喃: namo caturnāṃ mahārājānāṃ)[53]

Việc kính lạy vô số các vị thần đặc hữu của Ấn giáo nhằm đem đến sức khỏe, tiền tài, bình an, thông minhtrí tuệ…là điều khác xa so với những quan điểm cơ bản của Phật giáo.

2.3. Quan điểm chọn ngày tốt dựa trên trăng sao.

Truyền thống lựa chọn ngày tốt vốn là truyền thống của Bà-la-môn giáo khi chuẩn bị thực hiện những việc quan trọng như tế tự trời đất[54], sắc lập vương vị[55], buôn bán xa quê[56]…Ngược lại với quan điểm đó,Đức Phật không chủ trương lựa chọn ngày tốt. Vấn đề này được ghi nhận trong kinh Trường Bộ.

Trong khi một số Sa-môn, Bà-la-môn, dầu đã dùng các món ăn tín thí cúng dường, vẫn còn tự nuôi sống bằng những tà mạng. Như sắp đặt ngày lành để rước dâu hay rể, lựa ngày giờ tốt để hòa giải, lựa ngày giờ tốt để chia rẽ, lựa ngày giờ tốt để đòi nợ, lựa ngày giờ tốt để mượn hay tiêu tiền…. Còn Sa-môn Gotama tránh xa các tà mạng kể trên[57].

Thế nhưng, trong kinh Kim Quang Minh, bản dịch của ngài Xà-na-quật-đa, ở phẩm Đại biện thiên (大辯天品) thứ 12, ở bản dịch của ngài Nghĩa Tịnh hoặc ở phẩm Đại biện tài thiên nữ thứ 15 (大辯才天女品), thì phải lựa chọn ngày có sao Quỷ (鬼星日) hoặc sao Bố-sái (布灑星日) để hòa hợp các loại hương dược (香藥). Kinh ghi lời phát nguyện của Đại biện thiên nữ như sau:

Bạch đức Thế tôn, con sẽ nói cho vị pháp sư thọ trì quảng bá kinh này, và những ai ưa thích lắng nghe kinh này, về cách tắm rửa nước thuốc, để những người ấy nếu có tai biến sao dữ (惡星災變 - người viết chú), nếu lúc mới sinh có sự xung khắc với ngôi sao sở thuộc (初生時星屬相違- người viết chú), nếu có cái khổ của những bịnh truyền nhiễm, của chiến tranh, của ác mộng, ác thần, sâu cổ, quỉ mị, ác chú, quỉ khởi thi, có những điều dữ như vậy làm chướng nạn thì được loại trừ cả. Cách ấy là những người có trí hãy tắm rửa như thế này. Hãy dùng ba mươi hai loại hương dược sau đây, cân lượng bằng nhau:

(1) xương bồ, (2) ngưu hoàng, (3) mục túc hương, (4) xạ hương, (5) hùng hoàng, (6) hợp hôn thọ, (7) bạch cập, (8) khung cùng, (9) câu kỷ căn, (10) tùng chi, (11) quế bì, (12) hương phụ tử, (13) trầm hương, (14)chiên đàn, (15) linh lăng hương, (16) đinh tử, (17) uất kim, (18) bà luật cao, (19) vi hương, (20) trúc hoàng, (21) tế đậu khấu, (22) cam tùng, (23) hoắc hương, (24) mao căn hương, (25) sất chi, (26) ngải nạp, (27) an tức hương, (28) giới tử, (29) mã cân, (30) long hoa tu, (31) bạch giao, (32) thanh mộc

Lấy ngày sao Bố sái mà giã, rây lấy bột, và chú nguyện bằng một trăm lẻ tám biến minh chú này: Tát da tha, su kri ti, kri ti, kri ti, ka ma ta lê, jăn ka ra ti, u ka ra ti, in dra ja li ni, sát a ran tê, va cha chi lê, a ban ti, ka si kê na, ku đu, ku đu, kha ka vi lê, ka pi lê, ka pi lê, ka pi la ma ti, si la ma ti, săn đi đu ra ma ti, pa ba, ka, bam chi lê, Si rê, Si lê, sa ti dát thi tê, soa ha. (Tadyatha sukrti krti krti kamatale jankarati ukarati indrajanili sakarante vacacile abanti kasikena kudu kudu khakavile kapile kapile kapilamati silamati sandhiduramati paba ka bhamcile Sire Sile satyasthite svaha)[58].

Có nhiều vấn đề cần bàn đến ở đoạn kinh trên, tuy nhiên, điều chúng tôi quan tâm là vấn đề chọn ngày có sao tốt mà hòa hợp thuốc thang.

Cần phải thấy, sao Quỷ (鬼星), hay Sao Bố-sái (布灑星) và cũng được gọi là sao Phất-sa (弗沙), Phú-sa (富沙), Bột-sa (勃沙), Để-sa (底沙)… vốn được phiên âm từ Phạn ngữ là Puṣya (पुष्य)[59]. Trong hai mươi tám (hoặc 27) vì sao, thì sao Puṣya, hoặc Pushya đứng ở vị trí, thứ sáu, hoặc thứ tám, tùy theo cách phân loại. Theo tư liệu Hán tạng, thuộc bộ Mật giáo, ngôi sao này là tối thượng cát tinh. Mọi việc mong cầu đều mau thành tựu (此是最上吉星.求一切事皆得成就)[60]. Quan điểm này thực sự rất lạ lùng so với truyền thống kinh điển của Phật giáo.

Khảo sát kinh điển y văn cổ đại của Ấn giáo, chúng tôi phát hiện ra rằng, theo quan điểm của Āyurveda (आयुर्वेद), ngày có sao Bố-sái xuất hiện là ngày tốt nhất cho việc hòa hợp thuốc thang[61].

Như vậy, quan điểm hòa hợp thuốc thang phải lựa ngày sao Bố-sái mà đâm nghiền hòa hợp (擣篩) là quan điểm có cội nguồn từ Ấn giáo.

Ngoài những cứ liệu liên quan đến Ấn giáo kể trên, trong kinh Kim Quang Minh còn bảo lưu những phương cách tu tạo mang dấu ấn của Bà-la-môn giáo như dùng phân bò làm đàn (牛屎塗地[62] hoặc 瞿摩塗地: gomaya (गोमय) ), hoặc dùng bùa chú để phòng hộ rắn độc, thuốc độc, hộ thân (呪蛇,呪毒,護身呪)[63]… Với khảo sát bước đầu cho thấy, trong Atharvaveda (VI.56) đều có thần chú với tên gọi tương đương và chỉ khác vài từ về nội dung chuyển tải[64].

3.   Nhận định.

Khảo nghiệm quá trình lịch sử cho thấy, bản kinh này đem đến những hiệu năng nhất định cho người thực hành, mặc dù nguồn cội của hiệu năng phát xuất từ những tín niệm tôn giáo khác nhau. Ở đây, từ nhữnghiệu quả thực tế trong khi trì tụng và thực hành kinh này, là một trong những lý do để kinh Kim Quang Minhđược nhiều giai tầng ủng hộ, từ số đông dân chúng cho đến hàng nhân sĩ, vương quan.

Mặc dù kinh Kim Quang Minh nói chung có một kết cấu không chặt chẽ, các phẩm, đoạn rời rạc và đôi khi không ăn khớp với nhau, nhưng xét về tổng thể, bản kinh mang dấu ấn của nhiều truyền thống Phật giáo, từ thể tài Avadāna sống động của Phật giáo bộ phái, đến triết lý tánh không, tam thân, bình đẳng … củaPhật giáo đại thừa và mang nhiều âm hưởng của mật thừa ở thời kỳ sơ khởi. Xét về phương diện tư liệu,bản kinh là một kho tàng quý để tìm hiểu lịch sử Phật giáo ở thời kỳ đầu.