Luật Nhân Quả Và Chánh Niệm

Luật Nhân Quả Và Chánh Niệm

Karel Werner
Buddhist Publication Society - Kandy • Sri Lanka
Bodhi Leaves No. 61
Vô Minh dịch

Con người sống trong một thế giới mà đối với anh ta dường như là một cái gì đó hoàn toàn tách biệt với chính anh ta. Anh ta thường cảm thấy như thể mình bị ném vào một môi trường thù địch ngăn cản những nỗ lực của anh ta để uốn nắn nó theo ý muốn của anh ta.

Ở giai đoạn phát triển nguyên thủy, con người nghi ngờ một cá nhân có ý thức đứng đằng sau mọi hiện tượng của thế giới vật chất và anh ta cố gắng chấp nhận những thế lực mạnh mẽ này mà anh ta thường gọi là các vị thần hoặc các vị trời. Anh ta không muốn chịu sự thương xót của họ và muốn gây ảnh hưởng đến họ vì lợi ích cá nhân trước mắt của anh ta.

Ở giai đoạn phát triển sau này, anh ta gán sức mạnh và khả năng chi phối các sự kiện xảy ra trong từ ngữ—và do đó, cả các sự kiện trong cuộc sống của chính mình—cho một đấng tối cao, một Đức Chúa Trời toàn năng, một đấng sáng tạo và, tương tự như trong giai đoạn phát triển trước đó, cố gắng chấp nhận lực lượng phổ quát, mặc dù cá nhân, bị nghi ngờ này.

Những cách mà anh ta cố gắng gây ảnh hưởng đến người bị nghi ngờ là người sáng tạo và cai trị thế giới vì lợi ích của mình rất đa dạng—từ sự thuyết phục ngây thơ trong những lời cầu nguyện, thông qua việc mặc cả với các vị thần bằng cách cúng tế cho họ để đổi lấy phúc lợi vật chất của anh ta, đến các phương pháp tiếp cận tinh vi. như được thấy trong thiền định của một nhà thần bí.

Trong giai đoạn phát triển muộn nhất của tư tưởng loài người, khi khoa học ra đời, con người đã đi đến việc hình thành các lực tự nhiên vô nhân tính điều chỉnh mọi diễn biến, biến cố trên thế giới và con người gọi chúng là các quy luật tự nhiên.

Tuy nhiên, nhà khoa học dường như chỉ có thể hiểu và nắm bắt được các quy luật của các sự kiện vật chất và một số hiện tượng tâm lý; anh ta dường như không thể mở rộng sự quan sát của mình đối với sự vận hành của các quy luật trong lĩnh vực hành động đạo đức. Về mặt này, anh ta hoặc giữ niềm tin vào một đấng sáng tạo toàn năng khôn ngoan, người giám sát lĩnh vực này và quan tâm đến sự trừng phạt xứng đáng đối với những việc làm của con người, hoặc anh ta phủ nhận hoàn toàn mọi hậu quả hợp pháp của các hành động đạo đức của con người.

Cả hai thái độ này đều cho thấy rõ ràng những khiếm khuyết trong cách nhìn của con người hiện đại và chịu trách nhiệm trực tiếp về tình trạng tồi tệ của thế giới ngày nay.

Người nào tin vào một đấng sáng tạo toàn năng thì chính niềm tin đó đã ngăn cản anh ta cố gắng mở rộng kiến ​​thức về các quy luật tự nhiên có được nhờ quan sát và thử nghiệm, và được hình thành thông qua quá trình tư duy trừu tượng đến lĩnh vực hành động đạo đức.

Nếu người ta tin rằng không có gì xảy ra mà không có ý muốn của Chúa, thì không có cuộc điều tra nào về những cách vận hành chưa biết của các quy luật tự nhiên trong lĩnh vực đạo đức được khuyến khích. Và khi niềm tin vào Chúa suy yếu hoặc thậm chí biến mất, như thường xảy ra ngày nay, thì con người đứng đây với hai bàn tay trắng chống lại một thế giới thù địch mà từ đó anh ta cố gắng đạt được nhiều nhất có thể cho lợi ích cá nhân của mình. mà không xem xét đầy đủ những hậu quả xấu xa có thể xảy ra cho người khác vì anh ta không cho rằng một ngày nào đó mình có thể bị họ bắt.

Thực sự, nếu con người chỉ tin vào những gì anh ta cảm nhận được qua năm giác quan của mình và phủ nhận một cách tiên nghiệm mọi thứ khác, thì anh ta mù quáng trước sự vận hành của các quy luật trong lĩnh vực đạo đức, ngay cả khi anh ta là một nhà khoa học tài năng, biết và có thể sử dụng tốt nhất quy luật của tự nhiên hữu hình. Do đó, hành vi bên ngoài của anh ta hiếm khi phù hợp với các tiêu chuẩn đạo đức cao dẫn đến hạnh phúc thực sự của con người, vì vậy khoa học của anh ta thường phục vụ hầu hết các mục tiêu vô đạo đức của các cá nhân hoặc nhóm xã hội đang tìm kiếm quyền lực.

Một người như vậy thường thiển cận thích lợi ích trước mắt của mình và sự thỏa mãn những mong muốn hiện tại của mình hơn là sự quan tâm khôn ngoan đến lợi ích của tất cả chúng sinh. Có một thực tế đáng buồn là nền chính trị của gần như tất cả các quốc gia trên thế giới, cả ở phương Đông và phương Tây, đều dựa trên triết lý thiển cận này.

Chiến tranh giữa các quốc gia và các nhóm xã hội là kết quả của quan điểm sai lầm rằng cưỡng bức có thể mang lại lợi thế cho những kẻ áp bức, và rằng hậu quả của những hành vi sai trái của chúng không thể đến với chúng hoặc có thể tránh được. Mối đe dọa của một cuộc chiến tranh nguyên tử hủy diệt đang treo lơ lửng trên thế giới trở nên ít đáng sợ hơn đối với các quốc gia, bởi vì những người sở hữu sức mạnh để bắt đầu một cuộc chiến tranh như vậy không còn cảm thấy an toàn trước những hậu quả tức thời của nó. Tuy nhiên, đây không phải là một biện pháp an toàn đáng tin cậy trước khả năng nổ ra một cuộc chiến tranh thế giới khủng khiếp như vậy. Do đó, một cái nhìn sâu sắc hơn về các sự kiện thế giới là không thể thiếu.

Rất lâu trước khi khoa học phương Tây ra đời để hình thành quan niệm về các quy luật khách quan của tự nhiên, các nhà tiên tri thông thái thời Vệ đà ở Ấn Độ đã có được cái nhìn sâu sắc về diễn biến của các sự kiện trong vũ trụ. Họ diễn đạt cái nhìn sâu sắc này bằng thuật ngữ rita biểu thị tiến trình hợp pháp của mọi thứ trong tất cả các lĩnh vực của vũ trụ. Theo quan niệm này, vũ trụ bị chi phối bởi một quy luật khách quan, biểu hiện bên ngoài là trật tự tự nhiên trong thế giới vật chất và bên trong là sự thôi thúc hướng tới sự công bình trong trái tim của con người và các vị thần.

Khi con đường của rita được tuân theo, sự hài hòa chiếm ưu thế trên thế giới. Mặt trời và các ngôi sao trên đường đi hàng ngày của chúng trên bầu trời cũng giống như con đường của sự hài hòa hay luật lệ cũng như của người công chính trong hành vi hàng ngày của mình. Cả trật tự bên ngoài trong vũ trụ lẫn sự hài hòa bên trong con người, thứ trở nên biểu hiện như đức hạnh của anh ta, đều là kết quả của cùng một quy luật khách quan gọi là rita.

Khái niệm về rita như một lực lượng phi cá nhân chi phối tiến trình của mọi thứ trong vũ trụ bên ngoài cũng như trong lĩnh vực đạo đức đã không được bảo tồn trong sự thuần khiết của nó và dần dần được kết hợp với một vị thần bảo vệ (Varuna) và sau đó với các vị thần khác hoặc một Chúa tối cao. Tuy nhiên, ý nghĩa triết học sâu sắc hơn của nó không bao giờ mất đi đối với các nhà tư tưởng Ấn Độ, và nó trở thành nền tảng của một học thuyết phức tạp hơn về nghiệp. Trên thực tế, nghiệp là sự áp dụng và xây dựng khái niệm rita trong khía cạnh đạo đức của nó và từ quan điểm của từng cá nhân.

Do nền tảng này, hầu hết mọi người ở Ấn Độ và các nước phương Đông khác đều coi các hành động đạo đức của họ là các lực tạo ra các hiệu quả không thể mất đi và sớm muộn gì cũng phải ảnh hưởng đến cuộc sống của người thực hiện. Mặt khác, những người châu Âu hiện đại, những người đã xây dựng khái niệm về các quy luật tự nhiên trong khoa học của họ, thường thấy khó mở rộng khái niệm này sang lĩnh vực đạo đức.

Ở châu Âu, lĩnh vực đạo đức trong nhiều thế kỷ là lĩnh vực duy nhất của một đấng sáng tạo toàn năng, người được cho là sẽ trừng phạt và khen thưởng những việc làm của con người hoặc ban cho con người lòng thương xót theo sự thiêng liêng của mình mà con người sẽ không hiểu được. Với sự mất niềm tin, người châu Âu hiện đại đã mất đi khái niệm về sự trừng phạt đạo đức và thậm chí thường là trách nhiệm cá nhân đối với mọi hành động của mình, đặc biệt là đối với những hành vi không bị các bộ luật và luật lệ khác nhau của họ xếp vào loại tội phạm hoặc vi phạm. Đối với lĩnh vực đạo đức, do đó, non người trở thành một nhà duy vật ngây thơ.

Các triết gia phương Tây vẫn cố gắng một cách vô vọng để tìm ra, bằng con đường suy đoán, nguyên tắc bắt buộc làm nền tảng cho các bảng giá trị đạo đức được mặc định của họ, vốn thường tạo thành một phần nào đó trong hệ thống triết học của họ. Một người châu Âu có học thức thường rất khó nắm bắt được ý nghĩa đầy đủ của thực tế rằng cái gọi là quả báo đạo đức vốn có trong tiến trình của mọi sự vật, tương tự như chuỗi tự nhiên của các hiện tượng vật lý trong vũ trụ bên ngoài mà anh ta đã diễn đạt một cách tuyệt vời trong khoa học, những công thức gọi là quy luật tự nhiên.

Công thức tốt nhất về khía cạnh đạo đức của tiến trình tự nhiên của sự vật biểu hiện trong đời sống của từng cá thể chúng sinh đã được Đức Phật đưa ra trong học thuyết về nghiệp (kamma) của Ngài. Theo truyền thống Phật giáo, nghiệp (kamma), có nghĩa là “hành động,” không phải là gì khác hơn. Thuật ngữ này biểu thị quá trình tinh thần của ý chí, của ý định, trong quá trình đó một sinh vật không chỉ đơn thuần quan sát các diễn biến bên ngoài mà còn tham gia vào chúng một cách tinh thần, đồng nhất mình với quan điểm này hay quan điểm kia và chống lại quan điểm khác, do đó trở thành tinh thần. vướng mắc vào sự trở thành bên ngoài. Tất nhiên, việc tâm tham gia hay vướng mắc vào những diễn biến bên ngoài này ngay lập tức được theo sau bởi một số hành động có thể được thực hiện bằng thân, khẩu hay chỉ bằng ý nghĩ.

Bản chất của sự vướng mắc này nằm trong sự thiếu hiểu biết. Một người không biết về tính không thực thể của chính mình và coi mình là một trung tâm độc lập của hoạt động tinh thần và bên ngoài. Sự thiếu hiểu biết về tính không thực chất của chính mình cho phép một người thừa nhận tầm quan trọng của nhân cách của chính mình và sự cần thiết phải trau dồi nó. Trong việc trau dồi nhân cách của chính mình, vì mục đích của việc trau dồi này, người ta xem xét điều này là đáng mong muốn và điều khác là không đáng mong muốn.

Kết quả của quan điểm sai lầm này là sau đó người ta theo đuổi những điều mong muốn và tránh xa những điều không mong muốn. Sự theo đuổi và trốn tránh này có nhiều hình thức khác nhau, từ những cảm giác thích và không thích vi tế cho đến những cảm xúc thèm và ghét thô thiển.

Rắc rối là tất cả những điều này diễn ra rất nhanh trong tâm trí của một người nên người ta thường chỉ nhận thức được kết quả cuối cùng của quá trình tổng hợp này, cụ thể là, về một hành động đã thực hiện, một lời nói đã nói, một ý nghĩ đã được định sẵn hoặc một trạng thái tâm trí cụ thể nào đó. Chỉ có một phân tích rất cẩn thận và lặp đi lặp lại về các quá trình này khi nhìn lại quá khứ và trong thời gian mà các quá trình này đang chuyển động mới có thể giúp người ta có được một cái nhìn thoáng qua về những chi tiết tinh tế này.

Hơn nữa, các quá trình này tiến hành ít nhiều tự động mà không có bất kỳ sự tham gia sáng tạo nào của cá nhân liên quan. Người ta dường như chỉ tự do lựa chọn những đối tượng mình thích và không thích, nhưng trên thực tế, chỉ có sự theo đuổi mù quáng những thú vui bề ngoài với những hậu quả không lường trước được. Vì phúc lợi của mọi sinh vật phụ thuộc vào chất lượng của các quá trình này, điều rất quan trọng đối với mọi người là hiểu rõ hơn về vấn đề này.

Hậu quả của những ý muốn tinh thần

Mọi hành động ý chí tinh thần, trước hết, là một hành động có điều kiện của tâm trí. Nó bắt nguồn từ phản ứng đối với một số xung lực bên ngoài. Người ta đồng hóa chính mình với phản ứng đó và do đó biến nó thành ý chí của chính mình. Điều này sau đó tạo ra kết quả đa dạng. Hãy để chúng tôi xem xét một số trong số họ.

Kết quả đầu tiên của một ý muốn tinh thần là một hành động được thực hiện của thân, khẩu hay ý. Hành động này, ít nhất là vào thời điểm hiện tại, được người thực hiện coi hoặc cảm thấy là được thực hiện theo ý chí tự do của chính anh ta hoặc vì lợi ích của anh ta hoặc vì lợi ích của chính ỳ thích của anh ta. Tuy nhiên, kết quả tiếp theo của hành động của anh ta hoàn toàn độc lập với ý kiến ​​​​của người thực hiện và hiếm khi tương ứng với mong muốn của anh ta. Bằng hành động của mình, anh ta ảnh hưởng đến môi trường của mình và thái độ của những sinh vật khác đối với anh ta, và vì những sinh vật này thường theo đuổi những mục tiêu khác nhau của riêng họ, nên va chạm là không thể tránh khỏi.

Bằng cách thực hiện một hành động của thân, khẩu hay ý như là kết quả của ý chí của một người, người đó cũng tạo ra khả năng hành động theo cách tương tự trong tương lai. Có thể nói, một người đặt nền móng cho việc tạo ra một cách hành xử, một thói quen hay một khuynh hướng. Nói cách khác, người ta thêm vào một số đặc điểm mới hoặc củng cố một số đặc điểm cũ trong tính cách của mình, do đó duy trì trạng thái tồn tại có điều kiện của một người và xác định phẩm chất của tính cách tương lai của một người.

Hơn nữa, bằng những hành động của tâm trí và bởi những hành động tinh thần đi kèm với những hành động của thân và khẩu, người ta ảnh hưởng sâu sắc đến hình dáng bên ngoài của mình. Ngay cả trong những khoảnh khắc thực hiện những hành vi đó, có thể quan sát rõ ràng những thay đổi nhất thời. Những ý nghĩ và trạng thái tâm hồn tử tế mà nhờ đó chúng ta thực hiện những hành động tử tế hoặc nói những lời tử tế làm cho nét mặt của chúng ta trông sáng sủa và dễ chịu hoặc thậm chí là đẹp đẽ. Những suy nghĩ, lời nói và hành động tức giận hoặc căm ghét tạo ra trên khuôn mặt chúng ta những nét xấu xí.

Trong suốt cuộc đời của chúng ta ở dạng hiện tại, kết quả lâu dài của những thay đổi này không quá rõ ràng và ngoại hình cơ thể của chúng ta không thể phản ánh đầy đủ tất cả những thay đổi trong tính cách của chúng ta. Tuy nhiên, khi một hình thức mới đang được tạo ra trong một sự tồn tại mới, hình dáng bên ngoài của nó tương ứng với đặc điểm của bản thể tại thời điểm đó. Về điều này, chúng ta có bằng chứng trực tiếp trong những lời của Đấng đã thức tỉnh.

Hơn nữa, bên cạnh kết quả tức thời của việc ảnh hưởng đến môi trường của một người và thái độ của đồng loại, còn có một kết quả quan trọng hơn nhiều do hành vi của một người trong tương lai xa hơn. Theo một cách nào đó, nó là sự tiếp tục của kết quả tức thì của việc ảnh hưởng đến môi trường của một người. Trên thực tế, mọi hành động đều thay đổi toàn bộ vũ trụ, quá trình vũ trụ, ngay cả khi đó là một thay đổi vô cùng nhỏ. Nhưng tổng thể các hành động của một cá nhân trong suốt cuộc đời của anh ta đại diện cho việc gieo rắc những sức mạnh ảnh hưởng sẽ có thời gian chín muồi và đơm hoa kết trái.

Do đó, một môi trường phù hợp xuất hiện tương ứng chính xác với các khuynh hướng bên trong và hành động bên ngoài của cá nhân có liên quan, mặc dù, trong sự thiếu hiểu biết của mình, anh ta không thể nhận ra rằng môi trường xung quanh anh ta đang sống trên thực tế chỉ là những phóng chiếu của tâm trí anh ta, và rằng những biến cố và sự kiện khác nhau mà anh ta gặp chỉ là kết quả của những việc làm trong quá khứ của chính anh ta.

Mối quan hệ đa dạng và phức tạp của sinh vật này với sinh vật khác, cùng nhiều mong muốn và khuynh hướng tương tự mà chúng chia sẻ, khiến nhiều sinh vật khác nhau xuất hiện, có thể nói như vậy, trong một và cùng một thế giới. Do đó, toàn bộ thế giới (và cả vũ trụ nữa) được tạo ra bởi những khuynh hướng mù quáng và bên trong của các sinh vật trong đó khi họ theo đuổi những mục tiêu cụ thể của mình, cố gắng thỏa mãn sự thôi thúc của những ham muốn và khuynh hướng cá nhân của họ. Mặc dù bề ngoài có vẻ như chúng ta đang sống trong cùng một thế giới, nhưng về mặt tinh thần, mọi sinh vật đều bị mắc kẹt trong mạng lưới những ý tưởng của riêng mình về thế giới, và trên thực tế, sống trong thế giới do chính mình tạo ra.

Tuy nhiên, vì không biết các quy luật của quá trình tạo thành thế giới này, không còn nhớ đến những ham muốn, mong muốn, giận dữ, hành động trong quá khứ của mình, là những hạt giống thực sự mà thế giới hiện tại đã phát triển, nên con người đi đến tà kiến, rằng con người là một chủ thể riêng biệt, sống trong một thế giới khách quan hoàn toàn độc lập với tất cả những sinh vật có ý thức khác.

Một số nhà tiên tri thông thái của thời Vệ đà và Áo nghĩa thư biết rõ điều này và sự hiểu biết sâu sắc của họ vẫn tồn tại trong các hệ thống triết học Ấn Độ giáo của thời kỳ sau này trong lý thuyết ảo hóa (maya) được xây dựng đa dạng và bị hiểu lầm nhiều.

Nhưng mục đích của chúng ta ở đây không phải là dành nhiều thời gian hơn cho những suy đoán liên quan đến các lý thuyết triết học này. Bậc Giác Ngộ đã chỉ cho chúng ta thấy rõ ràng sự vô ích của mọi suy đoán và đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện những bước thực tế trên con đường giải thoát. Vì vậy, khi đã có được một cái nhìn sâu sắc ban đầu về sự vận hành của các luật nhân quả, làm thế nào chúng ta có thể thu được lợi ích từ đó trong cuộc đấu tranh hàng ngày của mình để chuẩn bị cho khoảnh khắc giải thoát vĩ đại?

Câu trả lời khá đơn giản. Chúng ta phải chánh niệm, nhận biết mọi trạng thái và mọi hành động của tâm mình. Bằng cách đó, chúng ta có thể nắm bắt được khoảnh khắc quan trọng mà trong đó một nghiệp quả từ quá khứ (vipāka) tự hiện ra trong tâm trí chúng ta và phản ứng của tâm trí đối với nó xuất hiện, tức là, một hành động cố ý đang được thực hiện theo đó tiến trình nghiệp được bắt đầu chuyển động một lần nữa, đang được duy trì.

Khuynh hướng bên trong

Cuộc sống có ý thức của chúng ta dựa trên nhận thức. Nhưng không phải mọi thứ được nhận thức cũng trở nên hoàn toàn có ý thức. Nhiều quá trình sinh lý trong cơ thể chúng ta là sản phẩm của các phản ứng của hệ thống thần kinh của chúng ta đối với các nhận thức giác quan khác nhau mà chúng ta không chú ý, chúng ta không nhận thức được. Những phản ứng này, mặc dù vô thức—hoặc có lẽ, chỉ vì chúng vô thức—chắc chắn là một phần cấu thành trạng thái hiện hữu có điều kiện của chúng ta; chúng làm tăng thêm sự vướng mắc của chúng ta và trói buộc chúng ta, theo một cách nào đó, vào trạng thái tồn tại không tự do hiện tại của chúng ta. Tuy nhiên, sẽ là vô ích đối với chúng ta nếu cố gắng đặt những phản ứng vô thức này dưới sự kiểm soát có ý thức của mình, như một số hệ thống yoga của đạo Hindu cố gắng làm, khi chúng ta thậm chí không kiểm soát được những phản ứng tinh thần cao hơn của mình, để chúng hoạt động một cách tự động.

Các nhận thức khác ít nhiều trở nên có ý thức. Chúng ta chỉ chú ý đến chúng trong một thời gian ngắn, xem xét chúng một cách hời hợt về tính hữu ích của chúng đối với khuôn mẫu cuộc sống của chúng ta, và chẳng mấy chốc lại quên chúng đi.

Nhưng sau đó, có những nhận thức đánh thức sự quan tâm của chúng ta, trở nên hoàn toàn có ý thức, bởi vì chúng tương ứng với một số xu hướng bên trong tính cách của chúng ta - tích cực hoặc tiêu cực - và sau đó chúng ta thực hiện các bước thích hợp để kéo dài hoặc lặp lại, hoặc để tránh những loại nhận thức như vậy, như trường hợp có thể được.

Mặc dù quá trình này diễn ra một cách có ý thức, nhưng nó vẫn là một chuỗi các hiện tượng tinh thần tự động và mù quáng mà không có bất kỳ ý nghĩa thực sự nào, và nó hoàn toàn giống với chuỗi các hiện tượng sinh lý vô thức trong một cơ thể sống. Mục đích của cả hai loại quy trình này chỉ đơn thuần là duy trì bản thân và đổi mới bản thân không ngừng.

Ý thức ở đây không đóng vai trò siêu hình sâu xa nào; nó chỉ là kết quả của quá trình chọn lọc. Trong số vô số đối tượng nhận thức xuất hiện trước các cơ quan cảm giác của chúng ta, chỉ những đối tượng tương ứng, tích cực hoặc tiêu cực, với một phần khuynh hướng bên trong của chúng ta mới đánh thức, thông qua cảm giác dễ chịu hoặc khó chịu, sự quan tâm của chúng ta và trở nên có ý thức. Do đó, các nhận thức được lựa chọn và trình bày cho ý thức trở thành đối tượng của ham muốn và sự gắn bó của chúng ta, hoặc của sự ghét bỏ và ghê tởm của chúng ta.

Bây giờ tất cả các nhận thức—và không có thế giới, không có môi trường nào cho chúng ta bên ngoài nhận thức—là kết quả của hành động trong quá khứ của chúng ta, tức là của hành động, lời nói và trạng thái tinh thần tích cực của chúng ta. Nói tóm lại, tất cả các nhận thức - có ý thức cũng như không có ý thức - đều là kết quả của nghiệp.

Những nhận thức không ảnh hưởng đến chúng ta, không tìm thấy phản ứng trong chúng ta, sẽ qua đi mà không có bất kỳ hậu quả nào nữa. Nhưng những nhận thức tìm thấy phản ứng trong chúng ta, đánh thức sự quan tâm của chúng ta, trở thành cơ hội cho hành động mới nhờ đó quá trình tạo nghiệp làm mới lại nó.

Bất cứ khi nào một đối tượng xuất hiện thông qua nhận thức trong tâm trí của chúng ta, nếu chúng ta cố gắng, chúng ta có thể quan sát phản ứng tức thời của mình. Chúng ta thích hoặc không thích đối tượng; nó làm chúng ta hài lòng hoặc làm chúng ta buồn; nó đánh thức mong muốn sở hữu nó, hoặc lòng đố kỵ của chúng ta nếu nó thuộc về người khác, v.v. Thông thường, phản ứng đó được theo sau bởi các bước thực tế. Chúng ta sửa đổi cuộc sống của mình để có được một đối tượng mong muốn như vậy; chúng tôi lên kế hoạch một số bước để thay đổi một tình huống khó chịu; chúng ta nói vài lời gay gắt để bịt miệng một người nói trái với mục đích của chúng ta; hoặc ít nhất là chúng ta, xét đoán trong suy nghĩ, đứng về phía ai đó, ngay cả khi chỉ nghe tranh chấp hoặc xem một số sự kiện, ngay cả khi chúng ta không quan tâm đến cá nhân.

Tất cả điều này là hành động; tất cả điều này là nghiệp. Tất cả những điều này tạo ra kết quả trong tương lai sẽ đến với chúng ta dưới hình thức những nhận thức dễ chịu và khó chịu khác nhau, tạo thành những điều kiện dễ chịu hoặc khó chịu và những sự kiện thuận lợi hoặc bất lợi trong những kiếp sống tương lai của chúng ta.

Đình chỉ quá trình nghiệp

Một khi chúng ta nhận ra sự vô ích của chuỗi hiện tượng vạn hoa vô tận và không có mục đích gọi là luân hồi (saṃsāra), chúng ta có thể, với sự giúp đỡ của sự chú tâm thấu đáo, đình chỉ nó trong thời điểm này hoặc thời điểm khác, trong tình huống này hoặc tình huống kia và do đó giải thoát bản thân, vì khoảnh khắc hay tình huống đó, khỏi sự cần thiết phải là một phần của nó, khỏi việc đồng nhất bản thân một cách mù quáng với quá trình điều kiện hóa tự động này.

Sau đó, chúng ta có thể tiến hành bằng cách giả định một thái độ vô tư quan sát mọi thứ xảy ra với chúng ta hoặc những gì chúng ta tình cờ làm. Chúng ta cố gắng không đánh mất mình trong dòng chảy của các sự kiện, và chúng ta cố gắng không sống như thể chúng ta là một trung tâm hoạt động cố định và riêng biệt, và như thể thế giới là bối cảnh của nó, chứa đựng những đối tượng mà chúng ta có thể sử dụng để tạo ra một cảm giác mãn nguyện trong ta. Nói cách khác, chúng ta ngừng tìm kiếm bất cứ điều gì; chúng ta từ bỏ ý niệm đạt được bất cứ điều gì, ngay cả trạng thái hạnh phúc lâu dài cao nhất cho chính mình, và chỉ duy trì thái độ quan sát của chánh niệm tỉnh thức mà không chờ đợi kết quả.

Chắc chắn rằng chúng ta sẽ không thành công nếu không đồng nhất bản thân với nhân cách hành động bên ngoài ngay từ đầu, và rằng rất thường xuyên chúng ta sẽ đánh mất chính mình trong những hành động, lời nói, cảm xúc và suy nghĩ háo hức và tự phát như chúng ta đã từng làm trước đây. Tuy nhiên, sau này, khi nhớ lại ý định quan sát của mình, chúng ta sẽ có thể thực hiện điều đó ít nhất là hồi tưởng lại.

Điều quan trọng nhất cần ghi nhớ, khi xem xét lại các sự kiện mà chúng ta đã tham gia, rằng chúng ta không nên phán xét những sự kiện đó hoặc vai trò của chúng ta trong đó. Chúng ta không nên tán thành hay lên án họ. Đó sẽ là một hành động mới của ý chí tinh thần và do đó là một hoạt động tạo nghiệp mới. Chúng ta chỉ nên gọi chúng trong tâm trí của mình và chỉ xem chúng một cách vô tư như một vở kịch rối.

Khi tiến hành theo cách này, chúng ta sẽ sớm phát hiện ra rằng thỉnh thoảng chúng ta có một khoảnh khắc không chỉ đơn thuần là quan sát hồi tưởng mà còn quan sát ngay lập tức những gì đang diễn ra. Sau đó, nếu chúng ta phân tích những khoảnh khắc đó và hành động của chúng ta được thực hiện trong thời gian đó, chúng ta sẽ thấy rằng những hành động này của chúng ta bị ảnh hưởng sâu sắc bởi thực tế đơn thuần là chúng ta nhận thức được chúng, quan sát chúng một cách chánh niệm.

Chúng ta sẽ thấy rằng khi làm bất cứ điều gì với sự tỉnh thức đầy đủ, khi hoàn toàn biết rằng chúng ta đang làm điều gì đó và chúng ta đang làm gì, thì chúng ta không bao giờ làm bất cứ điều gì mà sau này chúng ta phải hối hận. Hành động của chúng ta bề ngoài trông có vẻ vị tha và bên trong sẽ để lại trong chúng ta cảm giác vui vẻ và hạnh phúc không tìm kiếm.

Hơn nữa, nếu thái độ chánh niệm tỉnh giác đến với chúng ta trong khoảnh khắc khi chúng ta bắt đầu làm điều gì đó có thể củng cố tính tự cho mình là trung tâm hoặc khi chúng ta chuẩn bị làm điều gì đó vì ham muốn lợi ích hoặc vì ghét bỏ, đố kỵ hoặc trạng thái si mê khác của tâm trí, hành động sẽ vẫn còn dang dở hoặc ý định không được hoàn thành. Trạng thái mê lầm của tâm trí sẽ rơi khỏi chúng ta và chúng ta sẽ có thể nhìn nó từ từ tan biến. Bằng cách này, thái độ quan sát của chúng ta sẽ dần dần sâu rộng hơn.

Từ việc quan sát hành vi của chính chúng ta và của đồng loại, chúng ta sẽ tiến hành quan sát một cách tự nguyện những động cơ đằng sau hành vi đó. Vì sự quan sát này không kết hợp với phán xét, nên việc nhìn thấy động cơ của người khác đằng sau những hành động vị kỷ của họ sẽ không khiến chúng ta lên án, nhưng khi nhìn thấy những hậu quả không mong muốn mà họ mang lại cho chính mình, một cảm giác từ bi sẽ nảy sinh trong chúng ta.

Và nhìn thấy những động cơ thực sự đằng sau những hành động và ý định mê lầm của chính chúng ta, chúng ta sẽ không hoàn thành chúng, vì chúng ta sẽ thấy rằng những hành động và ý định này là kết quả của những động cơ đằng sau chúng phát sinh từ những phản ứng dễ chịu và khó chịu. Tuy nhiên, các động cơ trong chính chúng là bất lực. Khả năng hoàn thành hành động xuất phát từ sự đồng nhất của chúng ta với động cơ. Sự đồng hóa đó chấm dứt khi chúng ta ý thức được động cơ và biến nó thành đối tượng của sự quan sát.

Trong khoảnh khắc sống cảnh giác như vậy về những gì công bằng trong chúng ta, chúng ta có được một cái nhìn sâu sắc thực sự về sự vận hành của luật nghiệp. Chúng ta thấy rõ rằng nếu không có chánh niệm, chúng ta đang sống trong lãnh vực của sự phản ứng tàn nhẫn; và với chánh niệm, chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của tự do. Bởi vì chánh niệm giải thoát chúng ta khỏi chuỗi hiện tượng tinh thần mù quáng nối tiếp nhau theo những quy luật vô ngã của cái mà chúng ta gọi là nghiệp, tức là khỏi chuỗi những nhận thức do nghiệp quả theo sau bởi những phản ứng mù quáng xuất phát từ đó, hoặc một phần của chúng là tinh thần. những ý định, lại là những nghiệp lực tạo ra những nghiệp quả khác và cứ thế, không ngừng.

Chánh niệm làm tan biến dần dần sự vô minh mù quáng mà chúng sinh tự đồng nhất với quá trình trở thành này và dần dần đưa họ đến sự hiểu biết cao hơn. Bằng cách này, mầm mống của hai đức tính căn bản của Phật giáo là trí tuệ và từ bi cũng sẽ bắt đầu phát triển trong chúng ta.

Thái độ quan sát của chánh niệm liên tục hàng ngày mà chúng ta giả định như vậy không nhất thiết phải dừng mọi hoạt động bên ngoài của chúng ta, không buộc chúng ta phải rút lui khỏi thế giới để đến một tu viện hoặc một hình thức ẩn dật bên ngoài nào khác. Chúng ta có thể tiếp tục sống với gia đình và tích cực làm một số nghề thích hợp. Một người quan sát hời hợt sẽ khó nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trong chúng ta. Chánh niệm chân chính không làm cho một người trông phi thường hay nổi bật theo một cách đặc biệt nào đó.

Tuy nhiên, một người quan sát cẩn thận hơn có thể nhận thấy một sự phù hợp nhất định trong hành động và lời nói của một người như vậy, và một đặc điểm của lòng vị tha trong động cơ của anh ta.

Nếu chúng ta ở trong một tình huống nào đó mà chúng ta đóng một vai trò tích cực, chúng ta thường hành động để đạt được lợi ích nào đó cho mình, để đạt được một kết quả mà chúng ta tin là có lợi cho mình. Đôi khi chúng ta cũng quan tâm đến lợi ích của người khác, nhưng những lúc khác, vì ích kỷ hoặc thờ ơ, chúng ta không quan tâm. Việc chúng ta không sở hữu kiến ​​thức hay trí tuệ chân chính thường khiến chúng ta coi những thứ có lợi mà trên thực tế lại có hại cho chúng ta, tạo ra những kết quả không mong đợi và do đó kéo dài trạng thái vướng mắc và bị điều kiện hóa của chúng ta.

Tuy nhiên, nếu chúng ta thành công trong việc duy trì thái độ chánh niệm thận trọng trong một tình huống cụ thể, ý định hành động xuất phát từ những động cơ vị kỷ sẽ rời bỏ chúng ta và không có nền tảng nào cho những nghiệp quả trong tương lai được đặt ra.

Tuy nhiên, cuộc sống không phải là trạng thái tĩnh; đó là một quá trình năng động không dừng lại. Nó chủ yếu diễn ra theo những hướng không phù hợp, bị cản trở bởi những hành động ích kỷ của các cá nhân. Tuy nhiên, tự nó, cuộc sống là một dòng chảy hài hòa, hướng đến sự giải thoát. Tham, muốn, ghét v.v... không phải của đời sống; chúng thuộc cõi chết của những hiện tượng đơn thuần.

Do đó, nếu chúng ta nhận thức được sự sai trái của một số hành động dự định và chúng ta bỏ nó, đồng thời, chúng ta có thể thấy liệu một hành động hoặc lời nói bên ngoài khác có cần thiết để giúp đưa tình huống đến giải pháp đúng đắn hoặc hài hòa hay không, tất nhiên, chúng ts sẽ thực hiện hành động đó hoặc thốt ra từ đó. Đây có phải cũng là một hành động tạo nghiệp không? Tôi nghĩ là không. Bề ngoài, một hành động như vậy có vẻ không ích kỷ, hy sinh bản thân hoặc mang lại lợi ích cho người khác; nó trông giống như một hành động tốt mà nên được khen thưởng. Nhưng nếu nó được thực hiện với sự vô tư hoàn toàn bên trong, chỉ xuất phát từ nhận thức nhất thời về tính đúng đắn khách quan của nó trong tình huống nhất định, hoặc nếu nó được thúc đẩy bởi tình yêu phổ quát (mettā) hoặc lòng trắc ẩn (karuṇā), thì không có sức mạnh ràng buộc nào trong một hành động như vậy hoạt động.

Ngược lại, nó có tác dụng giải thoát. Bất kỳ hành động nào, dù chỉ trong một khoảnh khắc, trút bỏ gánh nặng cho chính mình, đều hướng đến sự giải thoát, với điều kiện là cái tôi nhỏ bé này trong nhân cách của chúng ta không giả dạng thành một cái tôi lớn hơn, cái tôi quá mức, cái tôi cao hơn, v.v., do sự quyến rũ và sức mạnh suy đoán lừa dối nắm giữ một người nếu chánh niệm không được áp dụng một cách nhất quán ngay cả với suy nghĩ.

Vì vậy, nếu ít nhất trong một số thời điểm, chánh niệm thanh tịnh vẫn không bị xáo trộn và vững chắc trong chúng ta, ngay cả trong những tình huống khó khăn bề ngoài kích động những khuynh hướng mạnh mẽ nhất trong chúng ta để đưa chúng ta đến phản ứng mù quáng ngay lập tức, thì một ngày nào đó, trong một khoảnh khắc, chúng ta có thể kinh nghiệm rõ ràng rằng chúng ta được tự do trong thời điểm này; chúng ta thấy rõ ràng rằng những khuynh hướng trong chúng ta không phải là của chúng ta, rằng không có cái “tôi” trong chúng, rằng chúng không cấu thành bất kỳ cái “ngã” nào trong chúng ta. Cả một bản ngã hay bất kỳ bản ngã nào đều không được cảm nhận hoặc trải nghiệm trong thời điểm đó. Đó là một hành động nhất thời của nhận thức thuần túy, nhưng biểu hiện này cũng không hoàn toàn phù hợp. Đó là một “sự giải thoát tạm thời.”

Mặc dù tiến trình có điều kiện của cuộc sống cá nhân về mặt “tôi”, “của tôi” và “ngã” lại xuất hiện sau đó, tuy nhiên, theo một cách nào đó, có sự giải thoát toàn bộ trong sự giải thoát tạm thời đó. Mặc dù một cá nhân như vậy không gần với sự giải thoát hơn bất kỳ chúng sinh nào khác, nhưng có một điểm khác biệt: không còn tạo ra nghiệp quả mới nữa, hoặc ít nhất là giảm bớt số lượng các hành động tạo nghiệp. Một cá nhân như vậy, quan sát nghiệp quả đến từ những hành động trong quá khứ và thể hiện chúng như những nhận thức về môi trường, về các sự kiện, về suy nghĩ và ý tưởng, biết rằng một ngày nào đó chúng sẽ kết thúc.

Không có thực thể nào tiến gần hơn đến sự giải thoát trong quá trình này, chỉ có chuỗi các hiện tượng có điều kiện đang dần dần đi đến hồi kết, vì không có sự sống nào được ban cho chúng trong quá trình đánh lừa đồng nhất của một người với chúng. Có thể mất một thời gian hoặc một vài kiếp trước khi sự kết thúc đó đến. Nhưng thời gian không có ý nghĩa ở đây.

Trong khi chờ đợi, tất nhiên, những việc làm tốt tình cờ tạo ra những kết quả tốt đẹp của chúng. Một cá nhân như vậy dần dần trưởng thành từ những hoàn cảnh không thuận lợi và vận mệnh bên ngoài của anh ta trở nên tốt đẹp hơn. Đây cũng là lý do tại sao, trong truyền thống Phật giáo, các vị Phật tương lai được sinh ra trong những gia đình quyền quý và giàu có.

Nhưng chánh niệm thận trọng bảo vệ một người như vậy khỏi bị dính mắc vào bất kỳ lợi ích bên ngoài nào và bị cám dỗ bởi việc theo đuổi những điều này. Anh ấy thỉnh thoảng có thể sử dụng chúng theo một cách có mục đích để giải quyết một số tình huống một cách hài hòa hoặc để giúp người khác hiểu rõ hơn, điều mà anh ấy làm với cái nhìn sâu sắc ngày càng tăng của mình do trí tuệ hoặc do tình yêu và lòng trắc ẩn đối với tất cả chúng sinh.

Và khi một người như vậy nhận thấy rằng hoàn cảnh thoải mái bên ngoài có thể trở thành chướng ngại, anh ta từ bỏ chúng. Và khi bị tước mất chúng và thậm chí có thể bị tước mất khả năng giúp đỡ người khác, ngay cả khi đó vị ấy vẫn chánh niệm và không oán giận.

Như vậy, chánh niệm trong bất kỳ tình huống nào chứng tỏ là cách duy nhất để chấm dứt chuỗi hiện tượng có điều kiện, để đình chỉ tiến trình nghiệp, đó là giải thoát.