Còn Nguyên Nỗi Ngậm Ngùi

CÒN NGUYÊN NỖI NGẬM NGÙI

VỀ SỰ VĨNH BIỆT CỦA THẦY THÍCH HẠNH TUẤN

Thành kính tưởng niệm Thầy Hạnh Tuấn

với niềm tiếc thương, kính ngưỡng, ngậm ngùi.

Thầy Thích Hạnh Tuấn là một trong những bậc Tăng tài của Thiền Phái Lâm Tế Chúc Thánh nói riêng và của Phật Giáo Việt Nam nói chung trong thời đại ngày nay.  Tin Thầy từ trần cho đến hôm nay đã hơn 45 ngày mà lòng tôi vẫn bàng hoàng như không thể nào tin được.  Tuy là đồng hương tỉnh Quảng Nam và đồng môn Trường Trung Học Trần Quý Cáp, Hội An, nhưng tôi chưa được biết Thầy, vì Thầy và tôi cách nhau 11 năm, cho mãi đến năm 1992 khi tôi được làm việc Phật sự phụ giúp và gần gũi với Thầy tại San Jose, California, trong công cuộc vận động thành lập Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Hoa Kỳ thì tôi mới biết Thầy.  Tôi vô cùng quý mến và kính trọng Thầy về kiến thức Phật học uyên bác cùng tính tình khiêm nhã, ôn hòa, và độ lượng của Thầy. 

Cuộc đời và hành trạng của Thầy Hạnh Tuấn là một gương sáng vô cùng to lớn về giới đức, về pháp học và pháp hành cũng như lòng nhân ái thiết tha của Thầy đối với mọi người đã làm cho chư Tôn Đức Tăng Ni thương mến, đồng bào Phật tử quý mến, và các Huynh trưởng và Đoàn sinh trong các Gia Đình Phật Tử vô vàn kính mến Thầy. Nhân cách cao quý đó, phẩm hạnh trong sáng đó, pháp học uyên thâm đó, và nét tài hoa khiêm tốn giấu mình đó của Thầy không thể nào viết vài dòng mà nói lên hết được; do vậy, ở đây, trong nỗi ngậm ngùi thương tiếc và tưởng nhớ Thầy, tôi chỉ xin được trình bày hai kỷ niệm mà tôi đã được làm việc chung với Thầy. Một là những suy nghĩ và đề nghị của Thầy về Quy Chế Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Hoa Kỳ; hai là sự đóng góp nhiệt thành của Thầy về sự kết hợp chư Tôn Đức Tăng Ni thuộc Thiền Phái Chúc Thánh tại hải ngoại nhằm giúp đỡ nhau trên con đường tu học và hoằng pháp cũng như đóng góp công sức nhằm trùng tu Tổ Đình Chúc Thánh tại quê nhà.

1.- Với Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Hoa Kỳ

Sau khi Đức Đại Lão Hòa Thượng Thích Đôn Hậu, thay mặt Hội Đồng Lưỡng Viện của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, gởi đến toàn thể Tăng Ni và Phật tử Việt Nam tại hải ngoại bức Thông Điệp ngày 31 tháng 10 năm 1991 gồm bốn điều khuyến thỉnh vô cùng khẩn thiết cho việc thành lập một Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất ở hải ngoại thì hầu hết chư Tôn Đức Tăng Ni và đồng bào Phật tử Việt Nam tại Hoa Kỳ đã thành tâm khâm tuân ý chỉ trong Thông Điệp và thành lập Ủy Ban Vận Động và Hình Thành Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Hoa Kỳ.  Đại Đức Thích Hạnh Tuấn đã tham gia Ủy Ban Vận Động với nhiệm vụ Phó Tổng Thư Ký, và Thượng Tọa Thích Viên Lý là Tổng Thư Ký.

Do quý Thầy Thích Thắng Hoan, Thích Tịnh Từ, và Thích Giác Lượng phân công, tôi được làm việc trong Tiểu Ban Sơ Thảo Quy Chế Giáo Hội gồm cố Hòa Thượng Thích Thiện Trì, Hòa Thượng Thích Giác Lượng, cố Hòa Thượng Thích Hạnh Tuấn, và Giáo Sư Ngô Trọng Anh.  Từ Tu Viện Kim Sơn tại Watsonville, Đại Đức Thích Hạnh Tuấn đã đến Pháp Duyên Tịnh Xá; và từ San Jose, Thượng Tọa Thích Giác Lượng, Trụ Trì Pháp Duyên Tịnh Xá, Viện Trưởng Viện Hành Đạo Giáo Hội Khất Sĩ Việt Nam, đã đưa Đại Đức Thích Hạnh Tuấn và tôi đến San Francisco nhằm đón Giáo Sư Ngô Trọng Anh cùng đi lên Sacramento để họp cùng Thượng Tọa Thích Thiện Trì, Trụ Trì Chùa Kim Quang.  Sau vài ngày họp sơ bộ, Thầy Thiện Trì, Thầy Giác Lượng, và Giáo Sư Ngô Trọng Anh đã đồng ý trên nét tổng thể về cơ cấu của Quy Chế (bylaw) rồi giao cho Thầy Hạnh Tuấn và tôi tiếp tục làm việc tại Pháp Duyên Tịnh Xá để hoàn chỉnh bản sơ thảo.  Bản sơ thảo sau đó được Thầy Hạnh Tuấn, với tư cách Phó Tổng Thư Ký Ủy Ban Vận Động, đã trình cho Thầy Viên Lý, Tổng Thư Ký, và Ban Dự Thảo Quy Chế Giáo Hội gồm có quý Thầy và quý cư sĩ như Giáo Sư Trần Quang Thuận, và anh Bùi Ngọc Đường, v.v… .

Được làm việc với Thầy Hạnh Tuấn tôi mới thấy sự thông minh nhạy bén tuyệt vời của Thầy.  Là một người học Luật và làm việc trong guồng máy hành chánh, và ở Sài Gòn trước năm 1975 tôi thường phụ giúp công việc cho Tổng Vụ Thanh Niên trên đường Công Lý nên tôi gần như thuộc lòng Bản Hiến Chương GHPGVNTN năm 1964 và bản tu chính năm 1973.  Tôi đề nghị quý Thầy và Giáo Sư Ngô Trọng Anh nên mô phỏng tổ chức theo Hiến Chương năm 1964 và 1973, nhưng không phải như Ban Đại Diện cấp Tỉnh hay cấp Phần mà phải là cấp Quốc gia, rồi Giáo Hội mẹ sẽ có một Văn Phòng giám sát như Tòa Khâm Sứ của Vatican tại mỗi quốc gia có một số lượng giáo dân Thiên Chúa Giáo nhất định. Thầy Thiện Trì, Thầy Giác Lượng, Giáo Sư Ngô Trọng Anh đồng ý với đề nghị của tôi, nhưng Thầy Hạnh Tuấn trình bày quan điểm của Thầy là tại hải ngoại, sinh hoạt Phật Giáo Việt Nam khác với trong nước trên nhiều phương diện và giáo quyền rất mong manh; do vậy Giáo Hội nên được tổ chức trên hai căn bản, Giáo Hội mẹ nên tản quyền, Giáo Hội tại Hoa Kỳ cũng như tại các quốc gia hải ngoại phải phân quyền. 

Lòng thiết tha thực hiện ý chỉ trong Tâm Thư và Thông Điệp của Đức Đại Lão Hòa Thượng Thích Đôn Hậu về việc thống nhất Phật giáo Việt Nam hải ngoại của Thầy Hạnh Tuấn đã được Ôn Đôn Hậu cảm động, Ôn đã nhận Thầy Hạnh Tuấn làm đệ tử y chỉ và ban cho Thầy Hạnh Tuấn pháp hiệu Hải Như trong năm 1991.

Khi được làm việc gần gũi với Thầy Hạnh Tuấn trong một thời gian về sơ thảo Quy Chế và viết báo chí để vận động công cuộc thành lập Giáo Hội thì có hai điều tôi thật cảm kích về phong cách khiêm cung của Thầy. 

Tôi có bút hiệu là Trần Nguyên Liêm được sử dụng tại Sài Gòn từ trước năm 1975 cho các tạp chí và tập san pháp lý và hành chánh; một người bạn đồng môn đại học của tôi tên là Liêm (LHL) và một người bạn đồng đạo của tôi cũng tên là Liêm (NHL).  Ba anh em chúng tôi cùng phát hành một tờ nguyệt san Phật giáo tại Bắc California.  Khi tổng kết báo chí Phật giáo để triển lãm, Thầy Hạnh Tuấn nói đùa nhưng rất chân tình, “Ba anh Liêm, một người là nhà quản trị, một người là Tiến sĩ Luật, một người là luật sư, nếu không có được vai trò lịch sử của Đào Viên Kết Nghĩa thì cũng quyết tâm là trụ cột vững vàng ở thế chân vạc của Giáo Hội đấy nhe.”

Thầy bắt tôi tuyệt đối phải xưng là “tôi” với Thầy vì Thầy cho rằng, “Nếu anh đi học Đại Học Sư Phạm rồi ra trường về dạy Trường Trần Quý Cáp thì anh là Thầy của Hạnh Tuấn.  Anh lớn tuổi hơn Hạnh Tuấn thì trong cuộc đời này bao giờ anh cũng là anh của Hạnh Tuấn!”

Sau khi Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Hoa Kỳ được thành lập, Thầy xin chư Tôn Đức Giáo Phẩm cho Thầy được không giữ một chức vụ gì để Thầy dành hết thời gian cho việc tiếp tục học hành.  Thầy thường bày tỏ hạnh nguyện dấn thân phục vụ đạo pháp của Thầy qua phương thức đào tạo tầng lớp kế thừa mạng mạch Phật Giáo Việt Nam tại hải ngoại.  Muốn được như thế thì người Tăng sĩ phải trau dồi khả năng ngôn ngữ bản địa để đi vào lớp trẻ nhằm khuyến khích tầng lớp trẻ xuất gia thì mới thực hiện được sự truyền thừa liên tục trong tương lai.  Từ năm 2008 đến nay Thầy nhận nhiệm vụ Tổng Vụ Trưởng Tổng Vụ Thanh Niên của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ là để thực hiện hoài bão đó của Thầy.

Thầy Hạnh Tuấn thông minh, hiếu học, điềm đạm, ít nói và rất khiêm cung nên được chư Tôn Đức thương mến và tài trợ rất nhiều trong thời gian học đại học tại Hoa Kỳ.  Trong năm năm (1987-1992) học College và University tại San Francisco, Thầy Hạnh Tuấn tu học và hoằng pháp tại Chùa Từ Quang và được Hòa Thượng Thích Tịnh Từ giúp đỡ.  Trong hai năm (1993-1995) theo học chương trình Cao Học Tôn Giáo Tỷ Giảo (Master of Theology Studies) tại Harvard University cũng như thời gian theo học chương trình Tiến Sĩ Phật Học (Buddhist Studies) tại University of California at Berkeley, Thầy Hạnh Tuấn được Hòa Thượng Thích Như Điển, Phương Trượng Chùa Viên Giác, Đức Quốc, và Hòa Thượng Thích Tịnh Từ, Tu Viện Trưởng Tu Viện Kim Sơn, California, liên tục trợ cấp tài chánh. 

Thầy Hạnh Tuấn đã đề nghị và được Giáo Sư bảo trợ chấp thuận đề tài Luận án Tiến sĩ Phật học (a final proposal for the Ph.D. dissertation) cho Thầy nghiên cứu và biên khảo là “Vietnamese Buddhist Xylography: Surviving Evidence for the True Nature of Vietnamese Buddhist Tripitaka” (Kinh Mộc Bản: Bằng Chứng Sống Động về Tinh Hoa Tam Tạng Kinh Điển Phật Giáo Việt Nam). 

2.- Với Thiền Phái Lâm Tế Chúc Thánh

Thiền Phái Lâm Tế Chúc Thánh là một trong những nhánh của dòng Lâm Tế Chánh Tông Trung Hoa.  Thiền Phái Lâm Tế Chúc Thánh được Tổ sư Minh Hải - Pháp Bảo, đời thứ 34 dòng Lâm Tế Chánh Tông, khai sáng vào những năm cuối thế kỷ XVII tại chùa Chúc Thánh, tỉnh Quảng Nam.  Trải qua hơn 300 năm, ngày nay Thiền Phái Lâm Tế Chúc Thánh hiện diện trên khắp các tỉnh Miền Trung và Miền Nam.  Thiền Phái Chúc Thánh đã có nhiều bậc Cao Tăng thạc đức trong đó phải kể đến Đức Đệ Nhất Tăng Thống Thích Tịnh Khiết, Đức Đệ Nhị Tăng Thống Thích Giác Nhiên, và Bồ Tát Thích Quảng Đức … .

Cần nói qua về ý nghĩa hai chữ “Chúc Thánh.” Thiền phái Chúc Thánh là một phái Thiền trong truyền thống Đại Thừa mà giáo lý hoàn toàn thống nhất với các tông phái khác trên đại thể.  Chữ Chúc Thánh có hai ý nghĩa.  Một là trên chúc Chúa Nguyễn được dồi dào sức khỏe, sống lâu và xã tắc vững bền, nhân dân sung túc; hai là dưới chúc Tăng chúng tu hành đều được chứng đắc.[[i]]

Thầy Hạnh Tuấn luôn luôn nghĩ về Thầy Tổ và thương yêu Pháp lữ nên Thầy đã thỉnh ý của Hòa Thượng Chơn Điền (vị Cao Tăng lớn tuổi nhất hiện nay của Thiền Phái Chúc Thánh ở Hoa Kỳ) và được Hòa Thượng đồng thuận; do đó Lễ Giỗ Tổ Sư Thiền Phái Chúc Thánh lần đầu tiên đã được tổ chức ngay tại Chùa Quán Âm, thành phố Houston, Texas, do Hòa Thượng Thích Chơn Điền trụ trì, vào tháng 12 năm 2010, và tập hợp được hơn 30 vị Hòa Thượng, Thượng Tọa, Đại Đức, và Ni Sư cũng như quý Sư Cô.

Hình ảnh HT Chơn Điền, HT Hạnh Đạt, HT Nguyên Hạnh, HT Hạnh Tuấn cùng Chư Tôn Đức Tăng Ni lưu niệm trong Lễ Giỗ Tổ Lâm Tế Chúc Thánh tổ chức tại Chùa Quan Âm, Houston, Texas, Hoa Kỳ vào tháng 12 năm 2010.

Kể từ năm 2010, mỗi năm trong tháng 12 đều có tổ chức Lễ Giỗ Tổ Sư Dòng Chúc Thánh luân phiên tại một tiểu bang nào có chùa thuộc dòng Lâm Tế Chúc Thánh.

Lễ giỗ Tổ lần thứ nhì tại Chùa Linh Sơn, thành phố Aiea, Hawaii, do Hòa Thượng Thích Trí Hải trụ trì, vào tháng 12 năm 2011.

Lễ giỗ Tổ lần thứ ba tại Chùa Trúc Lâm, thành phố Chicago, Illinois, do Thượng Tọa Thích Hạnh Tuấn trụ trì, vào tháng 12 năm 2012.

Và các năm sau đó, truyền thống giỗ Tổ này vẫn được duy trì hết sức tốt đẹp, tạo được mối dây liên hệ trong tình Pháp lữ đồng môn phái nhằm giúp đỡ nhau trên đường tu học và hoằng pháp nơi hải ngoại.

Nhưng một công tác thể hiện rõ nhất về tấm lòng của Thầy Hạnh Tuấn đối với Thiền Phái Chúc Thánh là nỗ lực của Thầy để thực hiện việc gây quỹ trùng tu Tổ Đình Chúc Thánh tại Hội An, Quảng Nam.

Chư Tôn Đức tại Tổ Đình Chúc Thánh giao phần trách nhiệm tài chánh của dự án đại trùng tu tổ đình cho Phật tử tại Hoa Kỳ là 100.000 Mỹ-kim như là một kỳ vọng mà nếu đạt được thì không gì hoan hỉ hơn.  Công tác gây quỹ này được Hòa Thượng Thích Như Điển lãnh đạo tinh thần và phân công tổ chức gây quỹ tại ba thành phố San Jose, Santa Ana thuộc California, và Houston, Texas, trong năm 2007. 

Tại Houston, Hòa Thượng Thích Chơn Điền điều hành mọi công tác.

Tại Santa Ana, vợ chồng một Phật tử quê ở Quảng Nam, hiện đang là nhà báo tại Orange County, chịu trách nhiệm chính.

Tại San Jose, Sư Cô Thích Nữ Hạnh Trì là một nhà tổ chức có khả năng và vô cùng khéo léo, đã đưa đến kết quả thành công nhất cho công tác gây quỹ này. 

Tôi viết rõ về công việc gây quỹ trùng tu tại San Jose vì tôi cư ngụ tại đây còn hai thành phố kia thì tôi không biết được các chi tiết và diễn tiến của công tác cũng như những khó khăn và thuận lợi của mỗi nơi. 

Thầy Hạnh Tuấn nhận trách nhiệm Điều Hợp Viên các chương trình gây quỹ này và Thầy đã cho thỉnh hai trăm tượng Thiên Thủ Thiên Nhãn điêu khắc bằng gỗ tại Huế để Phật tử thỉnh về thờ nhằm gây quỹ trùng tu Tổ đình.  Công tác này hết sức vất vả nhưng cũng rất thành công.

Khi bắt tay vào việc gây quỹ mới thấy những khó khăn trở ngại tưởng chừng như không thể nào vượt qua được.  Trước hết là một số Phật tử đã nhận lời giúp Thượng Tọa Thích Hạnh Tuấn nhưng sau đó lại rút lui với lý do là Thầy Hạnh Tuấn không còn ở California, và Hòa Thượng Thích Như Điển, Phương Trượng Chùa Viên Giác, Đức Quốc, không phải người ở Hoa Kỳ.  Do vậy Thầy Hạnh Tuấn không thể nhờ được một vị Tăng nào đứng ra vận động cho việc gây quỹ tại California, và đặc biệt là tại San Jose.  Cuối cùng Thầy Hạnh Tuấn đã yêu cầu Sư Cô Thích Nữ Hạnh Trì đứng ra điều hành công việc gây quỹ trùng tu Tổ đình Thiền Phái Chúc Thánh.  Hòa Thượng Thích Như Điển là Bổn sư và Thượng Tọa Thích Hạnh Tuấn là Sư huynh của Sư Cô Hạnh Trì nên Sư Cô không thể từ chối nhiệm vụ được.

Nhưng người ta nói “Cái khó ló cái khôn” thì hết sức đúng trong trường hợp Sư Cô Hạnh Trì.  Với sự hợp tác của quý Thầy Giác Minh, Hạnh Đức, Như Tịnh, Sư Cô Hạnh Thanh, và quý Cư sĩ và Phật tử Tâm Nguyên Ái, Trần Đại, Lê An, Nguyễn Cúc, Nguyễn Như, Đồng Từ, Tâm Quang, Thị Thông, Cường, Dũng, Mai, v.v., Sư Cô Hạnh Trì đã vận dụng mọi khả năng có thể có ở mọi người, mọi nơi, và mọi phương tiện một cách hết sức tế nhị và vui vẻ để đem lại kết quả ngoài mong ước về công tác gây quỹ trùng tu Tổ đình.  Mặc dầu công việc tất bật từ đầu đến cuối, người ta không thể thấy một cử chỉ muộn phiền nào trong ánh mắt từ ái hay một lời than trách nào đối với bất cứ ai của Sư Cô Hạnh Trì.

Buổi Tiệc Chay Gây Quỹ Đại Trùng Tu Tổ Đình Chúc Thánh tại Nhà Hàng Phú Lâm, San Jose, ngày Chủ Nhật, 08 háng 4 năm 2007 với gần 1.000 người tham dự mà Nhà Hàng chỉ đủ chỗ cho 500 người nên phải tổ chức làm hai xuất trong cùng ngày hôm ấy.  Tổng số tiền gây quỹ đạt được trên mức kỳ vọng của chư Tôn Đức tại Tổ Đình, tức là vượt quá mức chờ đợi là 100.000 Mỹ-kim.

Sự thành công không ngờ đó một phần là nhờ vào sức làm việc của Thầy Hạnh Tuấn, một nỗ lực quả là ngoài dự kiến.  Thầy Hạnh Tuấn đảm đương mọi chuyện trong việc tổ chức từ giấy tờ, thủ tục đến tiếp xúc, giao thiệp mọi thành phần từ chính quyền đến cơ sở kinh doanh đến đồng bào Phật tử.  Trong một thời gian ngắn khoảng vài tuần mà sức khỏe Thầy sa sút thấy rõ nhưng ánh mắt Thầy vẫn từ ái và nụ cười như mãi gắn trên môi.

Thầy Hạnh Tuấn ơi,

Mọi người nguyện cầu Thầy được cao đăng Phật quốc nhưng tôi hằng đêm từ ngày Thầy vĩnh biệt tứ chúng đến nay đều nguyện cầu Thầy sớm trở lại cõi Ta Bà để tiếp tục đại nguyện hoằng pháp độ sinh, và ước mong kiếp sau tôi được xuất gia tu học dưới sự hướng dẫn của Thầy.  Từ nay mỗi đêm sau 12 giờ Chicago mà mới 10 giờ San Jose, tôi đâu còn được nghe những lời giải thích Phật lý vô cùng uyên thâm của Thầy mỗi khi tôi gặp một trở ngại về sự sai biệt Phật lý giữa hai truyền thống văn học Pali và Hán văn cũng như giữa hai khuynh hướng Nam truyền và Bắc truyền.  Thầy vĩnh biệt trần gian, tôi thật buồn; Thầy tái vãng Ta Bà, tôi không biết!

Ôi!

“ Giăng mộ cổ

“ mưa chiều hoen ngấn lệ

“ Bóng điêu tàn

“ huyền sử đứng chơ vơ

“ Sương thấm lạnh

“ làn vai hờn nguyệt quế

“ Ôm tượng đài

“ yêu suốt cõi hoang sơ

[Tuệ Sỹ: Những Điệp Khúc Cho Dương Cầm, 2008]

Xin ngậm ngùi bái biệt Thầy,

Trần Việt Long

San Jose, 15-12-2015