Chương IV: Nhà Cách Mạng Tôn Giáo Vĩ Ðại Ở Tây Tạng

Chương IV 
Nhà Cách Mạng Tôn Giáo Vĩ Ðại Ở Tây Tạng

A. Đề xướng việc nghiêm trì giới luật của ba thừa (Tiểu Thừa, Bồ Tát Thừa, Mật Thừa) thanh tịnh. 

B. Cải cách và xiển dương đường hướng tu học Phật pháp bằng cách hợp nhất mọi giáo nghĩa Luật giáo Hiển giáo Mật giáo của tất cả tông phái ở Ấn Độ và Tây Tạng về nơi biển Phật pháp. 

***

A. Đề xướng việc nghiêm trì giới luật của ba thừa 

(Tiểu Thừa, Bồ Tát Thừa, Mật Thừa) thanh tịnh 

Vào mùa đông năm 1396, Đại Sư đến chùa Sắc Kỳ Băng Ba (Gser-phyi 'bum-pa) phía đông của Niếp Địa, cử hành pháp hội cúng dường. Trong kỳ pháp hội này, Đại Sư vì tăng chúng mà giảng thuyết giới tỳ kheo, khiến họ an trụ nơi luật nghi. Bấy giờ, bổn tôn Bồ Tát Văn Thù hiện thân bảo:

- Từ nay, lúc giáo hóa chúng sanh, phải lấy giới luật làm điều trọng yếu. Nơi tất cả oai nghi, cho đến các việc nhỏ nhặt, đều phải y theo giới luật mà hành.

Nghe qua, Đại Sư bèn hỏi:

- Chúng sanh đời mạt pháp phước bạc huệ kém, ái dục nặng nề. Nếu chỉ hoằng dương giới luật, thì e rằng tổn phí sức lực. Chúng sanh khó mà lãnh hội giáo nghĩa, còn nói gì đến việc tôn thủ giới pháp thanh tịnh!

Bổn tôn Bồ Tát Văn Thù trịnh trọng răn dạy:

- Dẫu là vậy, nhưng nếu không y theo giới luật, thì thật chẳng làm được lợi ích gì cho chúng sanh. Nếu chân thật muốn trụ trì thánh giáo, nhất định phải ân cần tôn trọng và hành trì giới luật.

Lời răn dạy của Bồ Tát Văn Thù thật phù hợp với bổn ý chế định giới luật cho chư vị tỳ kheo của đức Phật. Lúc chế giới, đức Phật đưa ra mười lợi ích của việc trì giới: 1/ Nhiếp thủ chư tăng, 2/ Khiến chư tăng được hoan hỶ, 3/ Khiến chư tăng được an lạc, 4/ Khiến người chưa tin sẽ tin, 5/ Khiến người đã tin, lại tăng thêm lòng tin tưởng, 6/ Người khó điều phục, khiến được điều phục, 7/ Khiến người có tâm hổ thẹn được an lạc, 8/ Khiến đoạn được các hữu lậu trong hiện tại, 9/ Khiến đoạn các hữu lậu trong đời vị lai, 10/ Khiến chánh pháp được trường tồn mãi mãi.

Nghĩa là, nếu chư tỳ kheo luôn tôn hành giới pháp, thì có thể tự đoạn trừ các hữu lậu trong hiện tại và vị lai, có thể khiến người có tâm hổ thẹn được an vui, có thể điều phục được những kẻ khó điều phục, có thể khiến cho mọi người đều sanh tín tâm nơi Tam Bảo. Giới luật của tăng đoàn nếu được kiện toàn thanh tịnh, thì tự nhiên sẽ khiến cho những người chưa tin tưởng Phật pháp sẽ sanh khởi tín tâm. Những người đã tin tưởng quy y Phật pháp sẽ được tín tâm kiên cố. Tăng đoàn được thanh tịnh thì tín chúng sẽ thêm nhiều, và giáo pháp của đức Phật sẽ được ban truyền khắp nơi, cùng chánh giáo sẽ mãi mãi trường tồn.

Do đó, thấy rõ rằng sự trọng yếu của giới luật quan hệ với sự tu trì, sự hòa hợp của tăng đoàn, sự tiếp thọ giáo pháp của thế nhân, và sự hưng vong của chánh pháp. Kinh Di Giáo dạy:

- Tỳ kheo các ông! Sau khi Ta nhập diệt, phải trân trọng tôn thủ Ba La Đề Mộc Xoa (giới pháp), như tối gặp sáng, như người nghèo được của báu. Phải nên biết rằng giới chính là bậc đạo sư của các ông, và cũng đồng như Ta trụ tại thế gian không khác.

Đương thời, người tu học Phật pháp ở Tây Tạng, do phế bỏ giới luật, nên xem việc chẳng giữ giới là thường lệ, và cho việc giữ giới là câu chấp, khiến Phật giáo ngày càng suy vi. Bồ Tát Văn Thù thấy việc này, nên sanh khởi lòng thương xót mà răn dạy đại sư Tông Khách Ba rằng nếu chân thật muốn làm lợi ích chúng sanh, trụ trì chánh pháp, nhất định phải đề xướng giới luật tỳ kheo thanh tịnh.

Từ đó, Đại Sư luôn y theo lời dạy của Bổn Tôn. Nơi mỗi cử chỉ hành động, đi đứng nằm ngồi, ăn uống ngủ nghỉ, cùng làm những việc nhỏ nhặt, đều hành theo quy định của giới luật. Đồ chúng thấy vậy, nên cũng hành theo Đại Sư, khiến trở thành gia phong của phái Cách Lỗ (Hoàng Giáo). Phái này thường dùng thân tâm nghiêm thủ giới luật, tuyên dương tịnh giới tỳ kheo.

Mùa xuân năm bốn mươi bốn tuổi (1400), Đại Sư đến chùa Cát Ngõa Đống (1).

Bấy giờ, Đại Sư nghĩ đến việc nhiều tăng sĩ tu hành hời hợt, buông lung vọng niệm; tuy họ tự cho là hành pháp Đại Thừa, nhưng lại không nghiêm mật tha thiết hành trì giới luật Bồ Tát (con đường dẫn đến chứng quả vị Bồ Đề vô thượng), nên lạc vào Đại Thừa hư danh trống rỗng. Lại nữa, những người tu học Mật pháp chỉ cầu đại pháp quán đảnh, mà chẳng y theo các bậc tôn sư, cùng chẳng hộ trì giới châu tam muội. Tuy muốn thăng, nhưng lại bị đọa lạc. Thật đáng thương thay!

Vì vậy, trong các đại pháp hội giảng thuyết, Đại Sư tuyên thuyết Bồ Tát Giới Phẩm, năm mươi Pháp Tụng Của Bậc Thượng Sư, Mười Bốn Căn Bổn Đọa Của Mật Tông, v.v... Đại Sư lại trước tác chú giải, tinh tường xiển dương.

Bồ Tát Giới Phẩm là phẩm thứ nhất trong Bồ Tát Địa của luận Du Già Sư Địa. Đây là bộ giới luật căn bản cho tăng sĩ cùng tín đồ tu Hiển-Mật giáo. Tổng quát, bộ giới luật này có ba phẩm, gọi là tam tụ tịnh giới, tức là nhiếp luật nghi giới, nhiếp thiện pháp giới, nhiêu ích hữu tình giới.

Nhiếp luật nghi giới nghĩa là đình chỉ tất cả việc ác. Bàn về nghĩa hẹp, nhiếp luật nghi giới chỉ cho việc nghiêm trì bảy loại giới biệt giải thoát như giới tỳ kheo, tỳ kheo ny, sa di, sa di ni, thức xoa ma noa, ưu bà tắc, ưu bà di. Nhiếp luật nghi giới là nền tảng căn bản cho "nhiếp thiện pháp giới", và "nhiêu ích hữu tình giới". Người tu học Phật pháp, nếu không thể nhiếp hộ luật nghi giới thì không thể sanh khởi "nhiếp thiện pháp giới" cùng "nhiêu ích hữu tình giới". Do đó, dẫu thọ giới gì đi nữa, quyết phải kiên cố hộ trì "nhiếp luật nghi giới".

Nhiếp thiện pháp giới nghĩa là khi thọ giới xong, người tu đạo phải luôn hướng về đạo Bồ Đề. Nhờ thân khẩu ý tích tụ bao loại thiện pháp, nên mới có thể nhiếp thọ được thiện giới pháp. Nhờ tu học nhiếp thọ giới pháp mà mau chóng viên mãn tất cả giáo pháp, thành tựu đại trí huệ.

Nhiêu ích hữu tình giới nghĩa là nếu gặp việc nào thật sự mang lại lợi ích cho chúng sanh, quyết hành trì chứ chẳng để mất cơ hội. Người nên chiết phục phải chiết phục. Người nên nhiếp thọ phải nhiếp thọ. Hành được như thế thì đối với tất cả loài hữu tình, mau chóng thành tựu viên mãn tâm đại từ bi, cùng đạt được phước đức vô biên. Dĩ nhiên, không thể làm lợi ích cho người khác, thì chẳng thể hoàn mãn nhiêu ích hữu tình giới. Lúc chưa có thể làm lợi ích cho người khác được trọn vẹn, không thể phạm giới. Thật vậy, khi chưa đạt thành tựu viên mãn thì không có cách nào chân thật làm lợi ích cho chúng sanh.

Giới Bồ Tát tuy phân làm ba phẩm, nhưng phải hành trì tất cả trong cùng một lúc. Thọ giới xong và lại tinh tấn tu hành thì nhất định sẽ mau chóng thành tựu viên mãn đạo Bồ Đề vô thượng.

Năm mươi kệ tụng của Thượng Sư vốn do ngài Đại Ban Trí Đạt Bạt Duy Đế Ngõa ở Ấn Độ y chiếu theo kinh điển thanh tịnh của Phật thuyết giảng, và chọn lọc ra những phần trọng yếu, mà viết theo thể kệ tụng, để độ cho người mẹ. Nào ngờ, đây là học thuyết căn bản của Kim Cang Mật Thừa, và đối với các tông phái Hiển-Mật rất là quan trọng. Người tu học Mật pháp và Tác pháp, nếu không học những pháp dự bị căn bản quan trọng hoặc không ghi nhớ trong tâm, thì sẽ khiến chính mình cùng người khác mãi lưu chuyển trong biển khổ sanh tử, thậm chí đọa lạc vào địa ngục kim cang. Cẩn thận y chiếu theo pháp này mà tu học, thì nhất định sẽ mau chóng thành tựu đạo quả.

Mười bốn giới căn bản của Mật Tông tức là tu học tất cả giới luật ứng cúng chủ yếu của Mật pháp. Tiếng Phạn gọi là Ni Thọ Tất Lê Đức Tam Muội Da, dịch nghĩa là giới "Căn Đoạn" hoặc "Căn Đọa". Người tu học Mật Tông nếu không tôn thủ một trong những điều giới luật, thì nền tảng căn bản học Mật giáo bị đoạn đứt. Người làm đoạn đứt căn bản tu học Mật Tông, giống như dây diều bị đứt, thì không thể thành tựu đạo nghiệp. Người phá hủy mười bốn giới căn bản của Mật Tông thì không những hiện tại sẽ bị bao tai nạn bức bách, mà sau khi chết sẽ bị đọa lạc vào địa ngục kim cang. Do đó gọi là "Căn Đọa Giới".

Ba loại giới luật Đại Thừa này chính là nền tảng căn bản cho tất cả phước báu và công đức của pháp thế gian và xuất thế gian. Nhận rõ việc này, nên suốt cuộc đời Đại Sư nỗ lực tuyên dương giới luật. Ngày nay, giới luật Đại Thừa (ở Tây Tạng) còn được thịnh hành bất diệt, hoàn toàn nhờ công lao của Đại Sư.

Mùa xuân năm 1401, thể theo lời giao ước với pháp vương Kiếp Kiết Kết Bố (Chos-kyi rgyal-po) trụ trì chùa Chỉ Công, Đại Sư đến đó để giảng kinh, và cùng với vị pháp vương này tu học mật pháp "Na Nhã Lục Pháp".

Cuối mùa xuân, Đại Sư trở lại chùa Nhạ Trân, cùng với ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa đến chùa Tư Đảnh (2), gặp lại pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang cùng tăng chúng tại các tự viện nổi tiếng để cùng nhau an cư kết hạ.

Bấy giờ, Đại Sư, ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa, pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang thấy giới tăng sĩ ở Tây Tạng vào đương thời tu hành thật rất hỗn loạn, và dần dần xa rời những giới luật tỳ kheo do đức Thế Tôn chế định, thậm chí có kẻ chấp giữ tà kiến, nhận lầm việc tu học Mật pháp là chỉ cần thọ giới Kim Cang chứ không cần thọ giới luật tỳ kheo. Vì vậy, để chấn hưng Phật giáo, ba vị pháp vương này đã cùng nhau quyết tâm loại trừ những kẻ vô tri, tà kiến si mê, giải đãi, nghi hoặc cấu uế ra khỏi tăng đoàn và nhất quyết làm sống lại giới luật tỳ kheo thanh tịnh. 

Dẫu tu học Hiển giáo hay Mật giáo, nếu muốn đoạn trừ phiền não, cắt đứt sanh tử, cho đến khi thành Phật, hoàn toàn phải nương vào "Giới Hạnh Thanh Tịnh". Giới hạnh nếu bị khiếm khuyết chút nào, thì người tu hành sẽ bị trầm luân. Ví như kẻ ôm chiếc phao bị lủng đang chìm nổi trên sóng biển; họ đang chờ chết vì hết hy vọng vào được đến bờ. Vì vậy, đức Thế Tôn răn dạy chư tỳ kheo trong đời mạt pháp phải tôn kính giới như đạo sư. Phật dạy:

- Giới là nền tảng căn bản của con đường chân chánh và thuận lợi cho việc giải thoát. Nhờ y theo giới mà hành giả đạt được các loại thiền định cùng trí huệ diệt khổ đau. Do đó, chư tỳ kheo phải hành trì giới luật thanh tịnh, chớ để khiếm khuyết.

Đức Phật định chế giới pháp; phân lập càng cao thì giới pháp càng nghiêm mật. Vì vậy khi tu trì giới luật, phải hiểu từ thô đến tế, từ cạn đến sâu, thì mới có thể hành trì kiên cố viên mãn. Đối với người xuất gia, phải thọ giới theo thứ lớp từ thấp lên cao: Giới Sa Di, giới Tỳ Kheo, giới Bồ Tát, giới Kim Cang. Nghĩa là khi thọ trì giới Sa Di, tức là nhập vào thứ lớp và phương diện của giới Tỳ Kheo; thọ giới Tỳ Kheo tức là nhập vào thứ lớp và phương diện của giới Bồ Tát và giới Kim Cang. Bàn về nội dung của giới pháp, giới Sa Di vốn là nền tảng của giới Tỳ Kheo; giới Tỳ Kheo là nền tảng của giới Bồ Tát; giới Bồ Tát cũng là nền tảng của giới Kim Cang. Bàn rộng hơn, nếu người xuất gia không trì giới Sa Di thanh tịnh, thì không có cách nào tiến lên học giới pháp của Tỳ Kheo; không thể thọ trì giới Tỳ Kheo thanh tịnh thì cũng không thể tấn học giới Bồ Tát cho đến giới Kim Cang. Nếu không đi theo thứ lớp như vậy thì việc thọ giới chỉ là hư danh thiếu chân thật.

Giới luật tuy có phân Hiển-Mật Đại-Tiểu (Thừa), nhưng căn bản nhất và chủ yếu nhất là giới Tỳ Kheo. Tỳ Kheo đứng đầu trong bảy chúng xuất gia, và là một trong ba ngôi Tam Bảo. Do đó, giới Tỳ Kheo thật rất thù thắng. So với giới Bồ Tát và giới Kim Cang thì giới Tỳ Kheo đầy đủ tánh cách trọng yếu đặc sắc hơn cả. Giới Tỳ Kheo vốn là màng lưới của Phật pháp. Nhờ giới luật này mà nhiếp thọ tăng chúng. Nhờ tăng chúng thanh tịnh nên khiến Phật pháp được trụ mãi ở thế gian. Đó là bổn ý định chế giới Tỳ Kheo của đức Phật. Kinh dạy:

- Lúc nào giới luật Tỳ Kheo còn thanh tịnh viên mãn, thì còn có Phật pháp. Khi giới đức của chúng xuất gia không còn thì Phật pháp cũng chẳng có.

Vì vậy có câu: "Trong tất cả kinh luật, giới kinh là tối thượng bậc nhất".

Để chấn chỉnh hàng ngũ tăng già và chấn hưng Phật giáo, ba vị pháp vương vì đại chúng mà tuyên thuyết giới luật Tỳ Kheo trong các đại pháp hội. Đồng thời, các ngài cũng giảng giải tường tận về những biệt tướng của các tội trạng trong luật nghi cùng cách thức và quy chế Hoàn Tịnh.

Điển hình, Đại Sư đặc biệt vì đại chúng mà giảng Điều Phục Kinh Căn Bổn Tụng, và giải thích về danh tướng của các tội trạng trong Thập Thất Sự, cùng quy thức Hoàn Tịnh. Chư đại đức nghe thế, mỗi vị đều quay lại quán chiếu thân tâm, và hành trì theo giới luật, khiến cho giới pháp thanh tịnh của đức Phật từ đó được trùng hưng. Đây là sự nghiệp hoằng dương Phật pháp tối quan trọng. 

Trước đó, tại các đại tùng lâm, rất nhiều tăng sĩ không biết bình bát tọa cụ là vật gì, và cách trì giới ra sao. Đại pháp hội hoằng dương giới pháp vào lần này đã khiến cho Phật giáo Tây Tạng đang sắp bị nguy ngập, lại được trùng quang phát triển hưng thịnh. Quy củ thanh tịnh của đức Phật nhờ đó mà được phục hưng. Ngày nay, tại các đạo tràng lớn nhỏ ở Tây Tạng, tăng chúng đều an trụ nơi tịnh giới. Ba y, bình bát, và tích trượng không rời thân. Đối với những giới luật nhỏ nhặt cũng không dám phạm.

Trong quyển Tín Tâm Tân Lương, viết: "Hiện tại, do nghe mà suy gẫm. Lúc nỗ lực nghe và suy gẫm, đối với học xứ của luật nghi, cũng phải tôn trọng. Đặc biệt là chư vị trì tụng ba tạng giáo điển, phải tinh tấn tu hành, phải cẩn trọng tránh vi phạm những lỗi như uống rượu, ăn phi thời; các lỗi nhỏ khác, cũng phải khởi tâm hổ thẹn thâm sâu. Trước kia, tăng sĩ chẳng biết tọa cụ, y bát là những dụng phẩm nhu yếu của người xuất gia; các loại điều y (3) cũng chưa từng nghe đến. Hiện tại, các nơi đều có chư sa môn hành pháp thanh tịnh. Việc đoạn trừ uống rượu, ăn quá giờ ngọ, v.v... và các nghi thức thọ trai, được phổ biến các nơi, đều do ân đức dạy bảo của Đại Sư cả".

Thật vậy, trước đó một số tu sĩ ở Tây Tạng không chịu giữ gìn giới luật. Ví dụ, đối với giới cấm uống rượu, họ cho rằng đó là giới luật Tiểu Thừa vì người tu học theo Đại Thừa và đã thấy rõ chân tánh mà còn câu chấp giới luật thì còn bị trói buộc. Hạng người này chẳng những không tự cảm thấy xấu hổ vì đã phạm giới, mà còn tùy tiện xả bỏ ba y ca sa, phá hoại luật nghi thanh tịnh, khiến cho thánh giáo thanh tịnh của đức Như Lai ngày càng mai một, chỉ còn trên hình thức.

Đại Sư không khỏi đau lòng khi thấy tình trạng suy vi của Phật giáo. Để chấn hưng cũng như để chánh pháp trụ mãi trên thế gian, Đại Sư chủ xướng: Chư tăng phải tu học và nghiêm thủ giới luật. Đối với những giới luật chi tiết, Đại Sư cũng không dám xem thường. Đồng thời, Đại Sư cũng yêu cầu các đệ tử phải cung hành theo giới luật. Khi tu Mật pháp, Đại Sư cùng đồ chúng đều y theo lời dạy của Mật kinh "bên ngoài hộ trì hạnh Thanh Văn; bên trong an vui tu tập nơi mật nghĩa" mà tu trì hai loại Du Già theo thứ lớp. Ngoài ra, phải y theo luật nghi của Bồ Tát Thừa và Kim Cang Thừa mà thủ hộ và giữ gìn như giữ tròng con mắt. Thật vậy, giới luật Tỳ Kheo thanh tịnh chính là pháp bảo độc đắc khiến chánh pháp trụ mãi ở thế gian, và là nền tảng cho sự thành tựu đạo Bồ Đề.

Những ngôn từ thiết tha khẩn thành răn nhắc trì giới luật của ba vị pháp vương, khiến rất nhiều tăng chúng cảm động rơi lệ, khởi tâm sám hối về việc phạm những giới luật thuở xưa, rồi cùng nhau phát nguyện rằng trong mọi sinh hoạt đều sẽ hành trì và y chiếu theo giới luật. 

Đại đức Đả Thương Ba lập mười tám câu hỏi để chất vấn về những quyển trước tác của Đại Sư. Tuy nhiên, khi thấy Đại Sư hành trì giới luật thanh tịnh, bèn khởi tâm kính tín và viết kệ tán thán:

"Kẻ trì luật chê người tu mật pháp

Kẻ tu mật pháp chê người trì luật 

Liễu đạt lời Phật dạy không trái ngược

Trước người tu trì hay thường kính lễ

Học Hiển giáo cho Mật là pháp tham

Trì Mật-giáo cho Hiển là lời rỗng

Hiển-Mật không toàn vẹn khó thành Phật

Trước người liễu đạt hay thường lễ kính".

Đạt Lai Lạt Ma đời thứ năm cũng tán thán Đại Sư:

"Thành tựu hy hữu thanh tịnh luật

Đại trí thệ tu Bồ Đề hạnh

Trong đủ thứ lớp lạc không hai hạnh

Nguyện gặp Thiện Huệ thắng giáo pháp".

Tóm lại, tăng sĩ Tây Tạng còn tôn thủ giới luật nghiêm mật cho đến ngày nay, hoàn toàn do công lao của Đại Sư. Sự kiện chấn chỉnh hàng ngũ tăng già và xiển dương giới luật tỳ kheo, hiện tại còn ghi lại trong những trước tác của Đại Sư. 

B. Cải cách và xiển dương đường hướng tu học Phật pháp bằng cách hợp nhất mọi giáo nghĩa Luật giáo Hiển giáo Mật giáo của tất cả tông phái ở Ấn Độ và Tây Tạng về nơi biển Phật pháp. 

Xưa kia, vào năm ba mươi hai tuổi (1388), tại chùa Sát Tự, Đại Sư bắt đầu hệ thống hóa tất cả lời chú giải của hai mươi mốt vị luận sư Ấn Độ, mà trước tác quyển "Hiện Quán Trang Nghiêm Luận Sư Tử Hiền Thích Tường Sớ" (1). Trong hai năm liền, Đại Sư mới hoàn tất viết quyển luận này tại chùa Đệ Ngõa Cẩn.

Bấy giờ, có một vị dịch giả Lạt Ma rất cống cao ngã mạn, và thường tranh biện với Đại Sư. Nhưng, vừa xem qua quyển luận do Đại Sư trước tác, tâm ngã mạn của vị Lạt Ma đó bèn bị đốn đoạn, giống như một luồng giông tố thổi bứt gốc cây cổ thụ, khiến vị đó phải tán thán:

- Tuy thuộc lứa tuổi tráng niên mà mặt trời trí huệ của Đại Sư đã tỏa sáng, khiến cho tâm ngã mạn của con từ đây bị chặt đốn.

Mùa thu năm 1400, ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa vừa đến Lạp Tát, Đại Sư bèn cung thỉnh vị này đến chùa Cát Ngõa Đống. Trong pháp hội mùa thu, cả hai thầy trò cùng nhau chuyển pháp luân, thuyết giảng cho hơn bốn trăm năm mươi tăng chúng.

Gần chùa Cát Ngõa Đống có một tự viện cổ xưa, tên là chùa Nhạ Trân (Reting). Nơi đây, bốn phía có rừng cây ao hồ vây quanh, cành lá che phủ mặt hồ, có lắm hoa rừng cỏ dại và cây cối. Cảnh vật rất thanh tịnh tao nhã; ngôi chùa cách Lạp Táp về hướng bắc khoảng ba ngày đường. Ngôi chùa này do sơ tổ của phái Ca Đương là ngài Chủng Đôn Nhân Ba Thiết ('Brom-ston, 1005-1064) xây cất vào năm 1056. Lúc trú tại Ca Đương Lôi Bang, tôn giả A Để Sa đã từng xưng tán và ghi chép về nơi thắng địa này. Từ đó, chùa Nhạ Trân trở thành đạo tràng chính của phái Ca Đương, và có rất nhiều chư đại thiện tri thức trú ngụ nơi ấy. Thuở đó, chư đệ tử của phái nầy có cả ngàn người, khiến giáo pháp cực thạnh một thời. Giáo Thọ của phái Ca Đương ảnh hưởng rất lớn đối với giới Phật giáo vào đương thời và hậu lai. Tất cả học thuyết của các giáo phái ở Tây Tạng đều được ảnh hưởng và tiếp thọ giáo nghĩa của phái này.

Đại Sư cùng với ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa, vừa đi lễ bái các thánh tích, và vừa dẫn rất nhiều đệ tử tài ba đến chùa Nhạ Trân. Mùa đông, ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa vì đại chúng giảng "Lục Thập Như Lý Luận" và "Tập Mật Ngũ Thứ Đệ", v.v... Đại Sư cũng vì đại chúng mà giảng Đại Thừa Trang Nghiêm Luận, Biện Trung Biên Luận, Tập Lượng Luận, cùng Du Già Sư Địa Luận (Thanh Văn Địa). Ngoài ra, Đại Sư còn giảng giải những thuyết minh của Bồ Tát Địa về pháp tu Xa Ma Tha, khiến cho chư đệ tử y theo pháp mà tu hành, đạt được thiền định thâm sâu.

Trong kỳ pháp hội, Đại Sư vì ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa mà đặc biệt giảng giải về Tập Mật Nguyệt Xưng Thích và Trung Quán Luận. Ngài Kết Tôn Nhân Đạt Ngõa cũng vì Đại Sư mà giảng Trung Quán Nguyệt Xưng Thích của kiến giải Trung Quán cùng các pháp thức tu hành thâm sâu vi tế.

Mùa thu năm 1401, Đại Sư và pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang cùng rất nhiều tăng chúng vẫn trú tại chùa Nhạ Trân. Nơi đó, pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang giảng Trung Quán cùng các bộ luận khác. Đại Sư giảng thuyết Bồ Đề Đạo Thứ Đệ của phái Ca Đương.

Vì là đạo tràng của phái Ca Đương, trong chùa có an trí phụng thờ thánh tượng của tổ sư A Để Sa. Thánh tượng của tôn giả A Để Sa được tạc rất mỸ thuật, dáng cao bằng hình người, tướng mạo trang nghiêm đầy bao nét sống động. Ngưỡng mộ đức nghiệp sâu dầy của tôn giả A Để Sa, nên Đại Sư đến đó để chiêm bái.

Trước thánh tượng A Để Sa, Đại Sư trần thiết lễ vật cúng dường, và ân cần khấn nguyện:

- Cầu xin Tôn Giả mở lòng từ bi gia hộ, khiến chánh pháp Hiển-Mật mãi mãi sáng lạn hưng long, rạng rỡ như vầng thái dương, chiếu khắp đại địa, cứu độ chúng sanh thoát biển khổ sanh tử, chứng đắc đạo Bồ Đề vô thượng.

Đại Sư vừa khấn nguyện xong thì đột nhiên thấy trên hư không có đức Như Lai, và bên dưới có các tổ sư truyền thừa phái Ca Đương hiện thân thuyết pháp, xoa đảnh đầu Đại Sư mà an ủi.

Từ đó, suốt hơn một tháng, ngày ngày đều có chư vị tôn sư truyền thừa phái Ca Đương như tôn giả A Để Sa (Atisa), Chủng Đôn Nhân Ba Thiết (Dromtonpa), Bác Đóa Ngõa (Potawa), Hà Nhạ Ngõa (Shapawa), v.v... liên tiếp hiện thân truyền dạy cho Đại Sư vô lượng giáo pháp và giáo huấn.

Ngày pháp hội vừa viên mãn, chư tôn sư như Bác Đóa Ngõa, Chủng Đôn Nhân Ba Thiết, Hà Nhạ Ngõa, v.v... biến thành một luồng ánh sáng màu hồng, nhập vào thân của tôn giả A Để Sa. Bấy giờ hiện thân của tôn giả A Để Sa lại đến xoa đầu Đại Sư mà an ủi:

- Này Hiền Huệ! Ông chớ quá ưu sầu lo lắng. Từ nay hãy hết lòng vì thánh giáo mà làm Phật sự lớn, tu hạnh Bồ Đề, khiến lợi ích chúng sanh. Ta sẽ thường hộ trì cho ông!

Nói xong, Tôn Giả liền ẩn biến. Trong kỳ pháp hội đó, nhờ sự gia trì của chư tôn sư phái Ca Đương, nên sự giảng giải về luận Bồ Đề Đạo Thứ Đệ của Đại Sư lại càng thâm thúy sâu sắc hơn những lần trước. Nghe những lời giảng giải tường tận của Đại Sư, thính chúng đều vô cùng hoan hỶ. Các vị tôn sư của phái Ca Đương gom góp lại tất cả những lời giảng dạy từ trong kinh điển, hợp nhất thành pháp nghĩa tu đạo theo thứ lớp, tức là Bồ Đề Đạo Thứ Đệ, mang ý nghĩa tu một pháp cũng đồng với tu tất cả pháp.

Nhờ chuyên ý tinh cần tu học giáo thọ Bồ Đề Đạo Thứ Đệ, nên Đại Sư liễu đạt những lời chú giải về luận Hiện Quán Trang Nghiêm, vốn là giáo lý nhập thánh siêu phàm. Ngoài ra, lúc duyệt lại luận Nhân Minh, năm bộ luận của Bồ Tát Di Lặc, các bộ luận Trung Quán, bốn bộ giáo điển của Mật Tông, Đại Sư biết rõ rằng mỗi mỗi đều là giáo pháp tu hành chứng đạo. Do đó, đối với sự tu hành thứ lớp của đạo Bồ Đề, Đại Sư càng sanh tâm kính tín thắng giải.

Bấy giờ, pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang, pháp vương Kiếp Kiết Kết Bố, cùng rất nhiều chư đại thiện tri thức tại các đại tùng lâm tự viện ở Tây Tạng đồng ân cần cầu thỉnh Đại Sư chú giải quyển luận Bồ Đề Đạo Thứ Đệ (2).

Đại Sư cảm thấy rằng bên trong tự thân được chư Phật và chư Bồ Tát gia trì, còn bên ngoài thì có chư đại thiện tri thức ân cần thỉnh cầu, tức nhân duyên trong ngoài đều thuận lợi, nên chính là cơ hội tốt nhất để tạo luận. Do đó, vào năm 1402, Đại Sư dùng pháp nghĩa Bồ Đề Đạo Thứ Đệ của giáo phái Giáo Thọ và Giáo Điển thuộc phái Ca Đương, cùng giáo pháp Thánh Giáo Thứ Đệ (3), mà trước tác ra quyển "Bồ Đề Đạo Thứ Quảng Luận" (4).

Đại Sư viết theo thứ lớp từ căn bản, hạ sĩ đạo (hạ căn), trung sĩ đạo (trung căn), thượng sĩ đạo (thượng căn). Lúc viết luận về thiền Xa Ma Tha xong, Đại Sư tự nhủ: "Tỳ Bà Xá Na (5) thật quá thâm sâu, nay đến hồi kết thúc; tuy Ta đã viết xong, nhưng chưa hẳn đã làm được gì lợi ích cho chúng sanh!"

Bấy giờ, Bồ Tát Văn Thù hiện thân bảo:

- Dầu sao đi nữa, Ông hãy cố gắng viết thật rõ về Tỳ Bà Xá Na, để chúng sanh đời sau nhờ xem quyển này mà đạt được lợi ích trung đẳng (6).

Nghe lời dạy của Bồ Tát Văn Thù, Đại Sư tiếp tục viết về Tỳ Bà Xá Na. Vừa viết, Đại Sư vừa suy gẫm về lý của tánh Không. Trong khoảnh khắc, trên hư không xuất hiện mười hai loại chữ Không trong kinh Đại Bát Nhã. Từng chữ nổi rõ màu bạch ngân, uyển chuyển như được viết. 

Ngày nọ, các vị thiện thần, hộ pháp, và sơn thần ở vùng đó đồng hiện thân khẩn cầu:

- Chúng con vốn đã từng thừa sự theo đại sĩ Liên Hoa Sanh và tôn giả A Để Sa. Từ nay, chúng con xin nguyện thừa sự theo Đại Sư. Kính xin Đại Sư từ bi nhiếp thọ.

Đại Sư vui lòng chấp thuận. Viết bộ luận xong, Đại Sư cũng đề kệ hồi hướng công đức cho họ.

Quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Quảng Luận do Đại Sư trước tác có năm điểm thù thắng. Thứ nhất là sở duyên thù thắng. Bộ luận này dùng ba điểm trọng yếu mà Bồ Tát Văn Thù thường hiện thân chỉ dạy Đại Sư (tức là tâm xuất ly, tâm Bồ Đề, tri kiến thanh tịnh) làm nền tảng, và dùng ba thứ lớp của đạo do tôn giả A Để Sa hiện thân chỉ dạy (tức là đạo của người hạ căn, trung căn, thượng căn) để trang nghiêm. Đạo của ba bậc hạ căn, trung căn, thượng căn cũng được ví như trụ cột của căn nhà. 

Thứ hai là năng duyên thù thắng. Để thanh tịnh chánh đạo, đóng bít những lối rẽ, Đại Sư định lập thể tánh chân chánh. Từ sơ phát tâm đến khi thành Phật, ngay nơi tất cả giai đoạn địa vị trên đường tu, không thể đi vòng vòng, cũng không thể nhảy cấp bậc, mà phải theo thứ lớp. Bàn về sự giải nghĩa và cách tu hành, quyển luận này vốn là bản đồ giúp người tu học hành theo tuần tự thứ lớp, cho đến khi thành Phật.

Thứ ba là người thỉnh thù thắng. Bộ luận này do pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang (7), pháp vương Kiếp Kiết Kết Bố (8), cùng rất nhiều vị đại đức thông suốt ba tạng giáo điển, đồng nhau ân cần cầu thỉnh Đại Sư trước tác.

Thứ tư là xứ sở thù thắng. Nơi tạo ra quyển luận này là chùa Nhạ Trân, đạo tràng căn bản của phái Ca Đương.

Thứ năm là quyến thuộc thù thắng. Đại A Xà Lê Đạt Mã Nhân Cần (9) cùng chư đại đệ tử một lòng thừa thọ quyển luận này.

Quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Quảng Luận bao hàm khái quát toàn bộ pháp nghĩa Hiển giáo. Nếu đọc tụng thành thục bộ luận này, có thể hiểu khái quát hoàn toàn về pháp nghĩa Hiển giáo trong ba tạng kinh điển. Hiện nay, tăng sĩ lẫn cư sĩ ở Tây Tạng thường đọc tụng quyển luận này.

Khắc Chủ Kiệt tán thán quyển luận này:

- Những trước tác của chư vị đại thiện tri thức (10), không kể là phái Giáo Điển hay phái Giáo Thọ (11) đều rất thù thắng thâm sâu; đây chính là kim chỉ nam dẫn dắt chúng sanh tu hành thành Phật. Song, nếu so sánh với quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Quảng Luận của đại sư Tông Khách Ba thì những trước tác đó còn thua xa. Bộ luận này y theo giáo nghĩa của hầu hết kinh luận để dẫn chúng sanh đến nơi viên thành Phật quả (12). Vì vậy người tu đạo có thể y chiếu theo đây mà hành trì. Bộ luận này thuộc về diệu pháp vô thượng. Hiện tại ở Tây Tạng không thể tìm ra quyển luận thứ hai tương xứng với quyển luận này.

Mùa xuân năm 1403, vừa được quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Quảng Luận do Đại Sư trước tác, pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang cảm thấy như một thương gia vào biển cả tìm được châu báu, bèn hoan hỶ cáo từ trở về Hậu Tạng.

Bấy giờ, Đại Sư vẫn trú tại chùa Nhạ Trân để giảng quyển luận này cùng luận Hiện Quán Trang Nghiêm và kinh Đại Bát Nhã. Ngày pháp hội được viên mãn, Đại Sư bảo đại chúng:

- Giờ đây pháp hội đã viên mãn, xin quý vị hãy chuẩn bị phẩm vật cúng dường (13)! 

Nghe xong, các đệ tử đua nhau đi vay mượn đèn dầu. Tăng chúng quá đông mà số đèn có hạn. Đến lượt đại a xà lê Đạt Mã Nhân Cần thì không còn đèn để đốt, nên vị này vội vàng lấy nén hương cắm vào một chén đồng để dâng cúng. Đại Sư thấy vậy, liền bảo:

- Duyên này thật lành thay! Hãy đến đây! Quý vị nên đổ dầu tô lạc của mình vào chén đồng của Đạt Mã Nhân Cần!

Các đệ tử nghe thế, bèn cùng nhau lấy dầu tô lạc của mình rót vào chén đồng của Đạt Mã Nhân Cần. Trong phút chốc, chén dầu đã đầy ắp, nhưng không tràn ra ngoài, và ánh sáng của ngọn đèn dầu đó rực rỡ lạ thường, tỏa sáng hơn những ngọn đèn dầu khác.

Lần khác, Đại Sư giảng về luận Hiện Quán Trang Nghiêm, lời lẽ thật tinh thâm, vốn phát ra từ nguồn tâm vi diệu. So với việc tạo bộ luận Kim Man xưa kia, có nhiều chỗ rất khác nhau (nghĩa lý của luận Kim Man hoàn toàn y chiếu theo chánh lý của chư hiền thánh mà tạo ra. Văn nghĩa tuy chính xác, nhưng văn cú không có nhiều kiến giải của Đại Sư). 

Vì vậy, đại chúng thỉnh cầu Đại Sư giảng lại luận Hiện Quán Trang Nghiêm. Đại Sư bảo Đạt Mã Nhân Cần:

- Lần này, vào lúc Ta giảng giải, ông hãy chọn ra những điểm chính yếu, ghi chép thật đầy đủ, để sau này chú giải lại bộ luận nầy (14).

Nghe lời phó chúc của Đại Sư, Đạt Mã Nhân Cần viết quyển chú thích bộ luận Hiện Quán Trang Nghiêm, và gọi tên là "Tâm Tạng Kinh Nghiêm Luận". 

Tháng giêng năm 1404, tại chùa Nhạ Trân, Đại Sư cử hành pháp hội cúng dường cầu nguyện. Kế đến, Đại Sư qua chùa Lôi Phác (Lhas-phu) ở Lạp Tát diễn giảng bộ luận Thích Lượng (15) cho các đại thiện tri thức nghe. 

Bộ luận Thích Lượng tuy giải thích về bộ luận Tập Lượng của Bồ Tát Vô Trước, mà không câu nệ vào ý luận của Bồ Tát Trần Na, tức là có đưa thêm nhiều luận điểm khác, cùng những lời phê phán. Đây là bộ luận về Nhân Minh Học chủ yếu nhất của luận sư Pháp Xưng; bộ luận này cũng điều chỉnh lại học thuyết Nhân Minh bằng nhiều điểm mới lạ. Dùng chánh lý Nhân Minh để thành lập nghiệp quả tương tục, khiến chúng sanh chóng thành Phật quả. Ngoài ra, bộ luận này còn bàn rộng về các loại tướng trạng Tứ Đế mà đức Phật vốn tự thân chứng đắc, để hiển thị rõ ràng về con đường giải thoát và đạt đến nhất thiết chủng trí. Nói tóm gọn, bộ luận Nhân Minh này có đầy đủ ý nghĩa về cách thức tu hành được sắp xếp theo thứ lớp.

Lúc trước tác quyển luận Thích Lượng, luận sư Pháp Xưng đích thân tự chú thích phẩm thứ nhất "Tự TỶ Lượng"; ba phẩm còn lại, luận sư Pháp Xưng bảo đệ tử là Thiên Vương Huệ viết chú sớ. Thiên Vương Huệ y chiếu theo văn cú trong quyển luận này mà giải thích văn nghĩa; viết xong liền đem trình cho luận sư Pháp Xưng. Xem qua, luận sư Pháp Xưng thấy Thiên Vương Huệ chưa hoàn toàn hiểu rõ nghĩa lý vi diệu trong bộ luận đó, nên quăng xuống nước, rồi bảo hãy viết lại. Viết lần thứ hai, Thiên Vương Huệ vẫn y trên văn cú mà giải thích. Do đó, luận sư Pháp Xưng đem đốt đi quyển đó, rồi bảo hãy viết lại một quyển khác. Tự biết thiện căn cạn cợt của mình, không thể thấu rõ chân nghĩa của luận sư Pháp Xưng, nên viết chú giải lần thứ ba, Thiên Vương Huệ đề thêm một bài kệ ở đằng sau:

"Chúng sanh không thiện căn

Thời gian không thể đợi

Phải tự tu tập lấy

Lược tạo luận khó này".

Viết xong, Thiên Vương Huệ cung kính trình lên. Luận sư Pháp Xưng miễn cưỡng xem qua, rồi quát mắng:

- Viết cả ba lần trước sau vẫn chưa thâm nhập vào nơi yếu chỉ của bộ luận này. Ông thật tình chỉ tinh thông nơi văn nghĩa mà thôi.

Không còn cách gì, luận sư Pháp Xưng đành lấy quyển luận chú thích của Thiên Vương Huệ (16).

Luận Nhân Minh vốn có ý nghĩa thâm sâu mà người phàm phu không thể hiểu nổi. Thế nên, nơi phần đầu của bộ luận Thích Lượng, luận sư Pháp Xưng viết thêm một bài kệ:

"Đa số thích xem thế tục luận 

Do họ không có huệ Bát Nhã 

Không những chẳng cầu các lời hay 

Mà còn khởi sân si ghen ghét. 

Ta vô ý viết bộ luận này 

Thật ít làm lợi ích người khác 

Nhưng tâm hằng thích học thiện thuyết 

Nên nơi luận này sanh hoan hỶ". 

Ý của luận sư Pháp Xưng bảo rằng đa số người đời chỉ thích xem những bộ luận thế tục tầm thường, vì họ thiếu trí huệ phân biệt việc đúng sai thiện ác. Vì vậy, chẳng những không chịu tìm xem những nghĩa lý vi diệu thâm sâu, mà ngược lại họ còn dùng tâm hoài nghi ganh ghét để phê bình mạt sát những nghĩa lý thâm sâu quyết trạch của các luận gia. Do đó, Luận Sư viết bộ luận này ra, không có lòng mong mỏi là người xem sẽ đạt được lợi ích. Tuy nhiên, viết bộ luận này, trong tâm của Luận Sư cảm thấy hoàn toàn mãn nguyện, vì suốt đời chỉ thích tầm cầu học hỏi những nghĩa lý thâm sâu. 

Bài kệ tụng cuối bộ luận này, cũng có ý nghĩa như thế:

"Người trí huệ không yếu kém kia 

Cũng không thông đạt tánh thậm thâm. 

Người tăng thượng hằng tinh tấn ấy 

Cũng không thể thấy tánh tối thắng. 

Tướng ngã bình đẳng trong chúng sanh 

Tích trì thiện thuyết không thể đắc. 

Như các dòng sông quy về biển 

Luận Ta ẩn một nơi tự thân". 

Ý của bài kệ là trên thế gian khó tìm ra người nào (17) hiểu rõ được nghĩa lý thâm sâu vi diệu về bộ luận của Luận Sư.

Nói tóm lại, hiểu rõ bổn ý của quyển luận này một cách chính xác, thật rất khó khăn. Trong kỳ pháp hội đó, nhờ trí huệ siêu phàm, Đại Sư xiển minh nghĩa lý huyền diệu, cùng đề xuất ra những yếu chỉ cứu cánh u ẩn khúc chiết của bộ luận này. Nghe Đại Sư giảng giải rõ ràng về những nghĩa lý thâm sâu tinh mật, đại chúng đều vui mừng tột bậc và đều tán thán việc chưa từng có.

Đạt Mã Nhân Cần chọn ra những điểm tinh yếu mà Đại Sư giảng giải, rồi ghi chép để tạo thành một bộ luận chú giải; quyển này hiện còn tồn tại trong những trước tác của Đại Sư.

Vua Trát Ba Kiên Tham là một minh quân tài ba. Kính ngưỡng đức học thâm sâu của Đại Sư, ông sai đại thần Chuyên Trình đến cung thỉnh Đại Sư vào triều. Thấy sự ân cần của nhà vua, vào mùa hạ năm 1404, từ chùa Nhạ Trân, Đại Sư đến chùa Đệ Khâm Đảnh (Sde-chen-steng) cùng kết hạ an cư với cả trăm danh tăng vốn thông suốt tam tạng kinh điển. 

Lúc ấy, Đại Sư vì đại chúng mà diễn giảng các bộ luận như Trung Quán, Nhân Minh, v.v... cùng ban truyền giáo nghĩa Bồ Đề Đạo Thứ Đệ thâm sâu.

Đầu mùa thu, Đại Sư đến A Khách, trụ tại chùa Ráng Ba Lãnh (Byang-pa gling), và giảng bộ Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Quảng Luận của mình cùng hai loại thứ lớp của Mật Tông (18) cho tăng chúng tại đó. 

Mùa đông, thầy trò đình chỉ tất cả hoạt động bên ngoài, mà nhập thất tĩnh tu Mật pháp. Ngày nọ, Bổn Tôn (Bồ Tát Văn Thù) hiện thân bảo:

- Để hỗ trợ cho việc hoằng dương Phật pháp và làm lợi ích cho quần sanh, ông hãy y theo lời dạy của Ta mà chú thích quyển "Kiến Lập Thứ Đệ" (là bộ luận giảng trạch về Mật Tông) của Bồ Tát Long Trí.

Y theo lời dạy của Bổn Tôn, Đại Sư lập tức chú thích quyển luận đó. Vừa hoàn tất, Đại Sư bèn đăng tòa thuyết giảng cho đồ chúng nghe.

Năm bốn mươi chín tuổi (1405), Đại Sư vẫn trú tại chùa Ráng Ba Lãnh. Bấy giờ, pháp vương Cổ Kiều Cụ Tang cùng nhiều vị tam tạng pháp sư khẩn thỉnh Đại Sư trước tác yếu chỉ tu đạo của bốn bộ Mật pháp. Pháp vương Phước Tràng (19) vì có ý muốn hoằng dương Mật Thừa, nên thỉnh cầu Đại Sư chú thích sâu rộng về Mật Thừa. Ngoài ra, Bổn Tôn (Bồ Tát Văn Thù) cũng có lời dạy bảo như thế. Do các nhân duyên đó, Đại Sư tạo quyển luận "Mật Tông Đạo Thứ Đệ Quảng Luận" (20).

Trong bộ luận này, đối với nghĩa lý thứ lớp tu hành theo bốn bộ Mật Tông, không những Đại Sư y cứ theo sự tương truyền giáo thọ trong bao đời, mà còn dung thông kinh luận sớ sao mật tích, cùng các bộ luận của chư vị thánh giả đại thành tựu. Đối với thể tướng (21) của đạo, thứ lớp (22), số lượng, cùng như lý tu trì mà sanh phương pháp chứng đức, đoạn quá (23), trừ chướng, và những phương pháp cuối cùng tu hành chứng quả, tất cả đều có thể đối chiếu với giáo lý mà quyết trạch. Quyển luận này xuất hiện để đối trị những kẻ tu học Mật pháp có tâm cao ngạo và thích nhảy cấp bậc.

Năm 1406, viết xong quyển luận đó, Đại Sư bèn ban truyền cho đồ chúng và chư đại thiện tri thức. Bấy giờ cung ma đột nhiên chấn động, khiến ma vương kinh hoàng. Rất nhiều phi nhân yêu ma quỶ quái lập tức công kích tác quái trong kỳ pháp hội đó. Nhiều vị đại thiện tri thức bị ma nạn mà viên tịch. Đại Sư tạm thời đình chỉ việc ban truyền bộ luận này, rồi cùng đồ chúng nhập thất chuyên tu Mật pháp để phá trừ ma chướng. Từ đó, yêu ma quỶ quái dần dần bị hàng phục, không dám làm loạn, nên mọi việc đều bình an trở lại. Bấy giờ, Đại Sư lại tạo Đại Oai Đức Kim Cang tu hành phương tiện, cùng nghi thức hộ trì, gọi là "Thắng Ma".

Lúc trú tại Ba Nhạ Kiếp Đảnh, Đại Sư vì đồ chúng giảng thuyết Tập Mật Ngũ Chủng Thứ Đệ và Thắng Lạc Luân Viên Mãn Thứ Đệ. Về sau, do có nhiều học giả khẩn thỉnh, Đại Sư trước tác quyển "Trung Quán Luận Quảng Thích" để giảng trạch biện biệt tất cả vấn nạn và những vấn đề khó khăn về tánh tông.

Lúc tạo luận, vì trong đó có những lý lẽ nghi hoặc khó khăn, nên Đại Sư ân cần khấn nguyện bổn tôn Bồ Tát Văn Thù. Vừa khấn nguyện xong, Đại Sư thấy trên hư không xuất hiện hai mươi câu văn kinh chữ "Không" trong kinh Bát Nhã. Mỗi chữ đều là màu vàng kim, tỏa sáng rực rỡ. Những nghi vấn của Đại Sư chợt được khai thông, nên mới tạo thành tựu được bộ luận lấy tên là "Chánh Lý Mẫu Luận". 

Tại nơi đó, Đại Sư thọ ký rằng một ngôi đại tùng lâm sẽ được xây cất và sẽ có rất nhiều bậc thánh giả xuất thân. Về sau, đệ tử của Đại Sư là Ráng Khâm Kiếp Kết (24) cho xây ngôi chùa Sắc Nhạ (Sera) tại nơi đó.

Một đời giáo hóa của Phật Thích Ca, không ngoài hai loại giáo pháp và chứng pháp. Tất cả chánh pháp của "Giáo" đều nằm trong ba tạng kinh luật luận. Tất cả chánh pháp của "Chứng" đều nằm trong ba môn học vô lậu (giới, định, huệ). Người tu học không thể đi ngược lại với kinh, luật, luận, và hành trì phải phù hợp với giới, định, huệ. Đối với bậc đại học giả, phải tu học đạo bi trí song toàn. 

Xưa kia, tại Tây Tạng, có nhiều người tu học Phật pháp vốn không chú trọng việc nghiên cứu học tập ba tạng kinh điển, thậm chí lại còn chỉ trích phê bình và gọi những vị tam tạng pháp sư là "Phân Biệt Sư" hay "Nhật Đôn Ba (25)". Đa số đều bỏ qua việc đa văn, chuyên tu, cần cầu hiểu rõ bản tâm tự tánh để đạt được giải thoát cùng chứng đắc đạo Bồ Đề vô thượng.

Có một số người chấp cho việc tu học một hoặc hai bộ kinh luận là đủ, mà không cần tu học thêm nữa. Thật ra, những quan niệm này rất sai lầm, vì hoàn toàn không phù hợp với chân nghĩa thánh giáo của đức Như Lai. Luận của kinh Đại Thừa Trang Nghiêm, viết: "Đầu tiên, phải cầu học đa văn, thì mới có thể y theo như giáo lý mà phát tâm, rồi từ đó tu tập thành tựu trí huệ, đoạn trừ phiền não, chứng quả giải thoát".

Vì vậy, người tu học Hiển-Mật pháp phải nghiên cứu tinh tường ba tạng kinh điển, để đạt được đa văn trí sâu, lập chánh tri kiến. Trường kỳ tu tập tam vô lậu học mà thân tâm từ từ thanh tịnh, rồi đắc được giải thoát cùng nhất thiết chủng trí.

Quy chế giáo nghĩa của Đại Sư lập ra, nơi thù thắng nhất là cực lực chủ trương người tu học Hiển giáo và Mật giáo phải nỗ lực nghiên cứu, đa văn tư duy thâm sâu nơi ba tạng kinh, luật, luận, để phát khởi trí huệ, thông đạt thật tướng của các pháp, rồi sau này mới tự thân chứng chân lý pháp tánh. Ngoài ra, đối với "Tâm Bồ Đề", và "Hành Lục Độ" trong ba tạng giáo điển của Đại Thừa, cùng chân lý "Vô Ngã" vi tế, Đại Sư đều chủ trương rằng phải thiết thực tu hành qua các giai đoạn văn, tư, tu. Hiểu rõ xong về nền tảng căn bản của giáo nghĩa Hiển-Mật rồi mới có thể tu học Mật Thừa.

Do đó, giáo nghĩa của Đại Sư đều tổng nhiếp tất cả chánh giáo của đức Như Lai, đặc biệt là dung hợp được hai pháp Hiển-Mật trở thành một thể, và lại có khả năng hiển bày nghĩa lý thù thắng về giáo pháp của Phật.

Vì vậy, phái Cảnh Gia Tông có bài kệ:

"Nếu ai có trí quyết định 

Nơi ba tạng các mật ý 

Thường trụ mà không trái ngược 

Đó gọi là Đại Tiên Giáo. 

Nếu trong các tông phái nào 

Ba học và các chánh hạnh 

Hay trụ mà không có lỗi lầm 

Đó gọi là Đại Thừa Giáo. 

Chánh kiến rời chấp hai bên 

Chỉ quán đều tu bình đẳng 

Hiển-Mật hành không trái ngược 

Là không vượt ngoài Thánh giáo". 

Xưa kia, tại Tây Tạng, đối với lý lẽ "Tánh Không", có một phái nọ gọi đó là "Không vô sở hữu". Tuy họ cho rằng ngay nơi cái thấy cái nghe thường ngày vốn là cái không tuyệt đối, nhưng lại phủ định lý nhân quả "làm lành thì gặt quả lành và làm ác thì gặt quả xấu". Do đó, họ cho rằng tu học Phật pháp, chỉ việc hiểu câu "muôn pháp đều không" là đủ và có thể thành Phật. Môn phái này, một bên lại phủ nhận lý nhân quả thiện ác, còn một bên thì thừa nhận là có khả năng giải thoát (26). Loại học thuyết "không nhân mà có quả, và có nhân mà không quả" thật tương đồng với những kiến chấp của ngoại đạo tà giáo, nên không thể phù hợp với chánh pháp.

Ngoài ra, có một phái cho rằng chân nghĩa của "Tánh Không" là chỉ cho nơi thế tục đế (lý tương đối) thì không có, mà nơi thắng nghĩa đế (27) thì có. Đảo ngược lại câu đó, (28) thì thể tánh của các pháp và mọi sự vật là thật có tồn tại. Song, "ngoại cảnh" đều do tâm thức của chúng ta biến hiện ra, nên tuyệt đối là không, và chẳng có tồn tại. Họ cho rằng cái Không của thắng nghĩa đế (lý tuyệt đối), nếu không thật có thì chẳng có cách nào để kiến lập sanh tử và Niết Bàn, cùng những nghiệp quả tác thọ (29), nên trở thành đoạn kiến. Thế nên, họ chủ trương thắng nghĩa đế là có, nên giống như kiến chấp "chư hành là thường, và muôn pháp là có", mà lạc vào "Thường Kiến". 

Những kiến chấp này, đối với sự tồn tại của Phật pháp, thật rất nguy hiểm. Trung Luận nói: "Nếu nơi tánh không mà khởi kiến chấp, thì không thể cứu được người này".

Bồ Tát Long Thọ bảo rằng đối với những kẻ có tư tưởng chấp thường kiến đối đãi về "Nơi tánh không mà khởi kiến chấp", thì không có cách nào đối trị được. 

Đức Phật đã từng thọ ký cho Bồ Tát Long Thọ, một vị sẽ đặt ra tiêu chuẩn về sự diễn thuyết liễu nghĩa. Do đó, người tu học pháp Đại Thừa phải dùng những lời giảng thuyết của Bồ Tát Long Thọ làm mực thước và tiêu chuẩn.

Có phái cho rằng muôn sự việc đều là không, chứ chẳng phải là có, nên xem thường lý nhân quả thiện ác và chểnh mãng việc nỗ lực tu học Phật pháp, thậm chí lại còn phá hoại giới luật.

Có phái cho rằng nếu nhận là có tức chấp nơi tướng, nhưng thật ra tất cả pháp đều là chẳng phải có, và chẳng phải không. Vì vậy, họ chủ trương rằng lúc tu học, hoàn toàn không tư duy "có ngã, vô ngã", "là không, chẳng phải không; là có chẳng phải có", mà cho rằng "chẳng tác ý" vốn là tu chân tánh, cùng lấy "bất kiến (chẳng thấy)" làm kiến chấp. Loại học thuyết này cũng không phù hợp với giáo lý. Có và không, thường và vô thường, thị và phi, một và khác, chính là những khái niệm tương đối, tức còn thấy có hai. Tâm nếu giữ ý niệm "chẳng tác ý" tức là đã tác ý; "bất kiến (chẳng thấy)" trở thành hai loại kiến (thấy) và bất kiến (không thấy).

Ngoài ra, có một phái tự xưng là tu hành thiền định. Họ cho rằng tất cả thiện hạnh phân biệt tính toán đều là chưa rời được tâm tán loạn. Vì vậy, họ chủ trương rằng chỉ cần chuyên tu thẩm sát về chân lý, mà không cần tu thiện hạnh. Họ lại bảo rằng lúc tu chân lý, không cần dùng chánh lý để quán sát.

Những tông phái ở trên đều giải thích sai lầm về "Tánh Không" mà chẳng biết nghĩa "Không" tức chỉ cho nghĩa "Vô Tự Tánh". Kinh luận đều nói rõ rằng những kẻ ác hạnh tà kiến đó sẽ chiêu cảm quả báo khổ. Ví như không biết phương pháp bắt rắn độc, mà lại đi bắt rắn độc, tức sẽ bị rắn cắn. Vì vậy, Phẩm Tứ Đế trong luận Trung Quán thuyết: "Không thể quán sát chân chánh về Tánh Không, kẻ độn căn tự tổn hại. Ví như người không khéo về chú thuật, thì không thể biết cách bắt rắn độc".

Đối với các loại tri kiến khác biệt về giáo nghĩa của chư cổ đức ở Tây Tạng, Đại Sư vận dụng trí huệ vô cấu nhiễm, trong những trước tác như Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Luận, Nhập Trung Luận Thiện Hiển Mật Ý Sớ, Trung Luận Thích, Biện Liễu Nghĩa Bất Liễu Nghĩa Thiện Thuyết Tạng Luận, Duyên Khởi Tán, v.v... mỗi mỗi đều phê phán giảng trạch. Tư tưởng của Đại Sư là kế thừa yếu chỉ của thầy trò Bồ Tát Long Thọ. Bàn về lý luận căn bản, tất cả pháp sanh tử và Niết Bàn, chỉ do y theo sự vật mà giả lập phân biệt, nên không thể đạt được thắng nghĩa đế. Do nơi thắng nghĩa đế không thể đạt được và nơi thế tục đế đã được thành lập, nên tất cả pháp đều không có tự tánh. Chánh kiến này rất có tác dụng, tức là dùng lý tánh Không, ngay nơi ngôn từ mà an lập nhân duyên nghiệp quả. Tuy ngôn từ không có tự tánh chân thật, nhưng tác dụng của nhân quả khẳng định là có. 

Trọng tâm của luận Duyên Khởi, Đại Sư viết: ''Do bổn tánh của tất cả pháp đều là không, nên nghiệp quả và pháp duyên khởi mới sanh khởi. Nếu tự tánh chẳng phải không thì chúng không thể sanh khởi. Lại nữa, do biết lực của các pháp duyên khởi, nên mới biết tự tánh vốn không. Vì nghiệp quả và pháp duyên khởi chờ đợi các duyên mới sanh khởi, nên tự tánh của chúng vốn là không. Hiểu rõ lý duyên khởi cũng có thể thấy cái không của không tự tánh cùng cái có của có duyên khởi; chúng chẳng những không trái ngược, mà còn bổ túc cho nhauỢ.

Đại Sư y theo giáo thọ của Bồ Tát Văn Thù; đối với chánh kiến Trung Quán của Bồ Tát Long Thọ, cũng thông đạt như thật, cùng trước tác luận lý để xiển minh. Tìm được một người như Đại Sư trong thời buổi đó thật là hiếm có. 

Lại nữa, ở Tây Tạng vào thời xưa, lúc Đại Sư chưa xuất thế, ít có vị học giả nào diễn đạt luận thuyết rõ ràng về sắc của thể tướng cùng biến kế trong Duy Thức Học, và an lập biến kế làm pháp nghĩa không tự tánh và vô ngã. Khắc Chủ Kiệt chú thích về giáo nghĩa của tông Duy Thức: "Xưa kia, chưa ai có thể hiển thị nơi mật ý thậm thâm. Nay Đại Sư đã khai mở bảo tạng, khiến chúng sanh vui mừng".

Trong Văn Phát Nguyện, Đại Sư đã từng viết: "Chúng sanh vì sợ nghĩa chân thật thậm thâm, nên vọng chấp ít phần của cái không. Vì muốn mãi mãi xa rời những ác kiến đó, nên con nguyện thông đạt các pháp vốn là không".

Nhờ quyết trạch về chánh kiến và chứng ngộ về tánh Không, nên biết tâm vốn bao trùm khắp tất cả pháp giới. Dẫu pháp vi tế nhỏ nhít, không thể tự tạo vọng chấp cùng lầm ngộ ít phần của tánh Không. Do các pháp bổn tánh vốn không, nên nơi tất cả loại trí huệ (30) đều phải thông đạt Tánh Không của không tự tánh. Lại nữa, chỉ cần thông đạt được cái thấy về tánh Không đó, rồi mới nghiên cứu các sự lý liễu nghĩa, tức sẽ có chánh kiến Trung Quán thậm thâm viên mãn.

Phương pháp tu tập thiền định trong nhà Phật, được phân làm hai phần: Thứ nhất là tu Chỉ Trì. Thứ hai là tu Quán Chiếu. Tu Chỉ Trì và tu Quán Chiếu hỗ tương xoay vần và thúc đẩy lẫn nhau; đó là phương pháp tu tập chính xác. Người tu hành thấu suốt được hai phương pháp này thì mới có thể đạt đến cảnh giới chứng ngộ. Đại Sư đề xuất ra thuyết là phải y "Tu Tập Thứ Đệ"; tu Chỉ Trì và tu Quán Chiếu ví như chim có hai đôi cánh, nên không thể thiếu một. Lúc nên tu Chỉ Trì thì tu Chỉ Trì. Lúc nên tu Quán Chiếu thì tu Quán Chiếu. Lúc nên tu Chỉ và Quán theo trình tự xoay chuyển thay đổi thì phải tu Chỉ và Quán.

Đại Sư lại y theo các kinh luận thâm mật, luận của Bồ Tát Di Lặc, cùng mật ý của các bộ luận Du Già Sư Địa, mà tu hành đạt được giáo nghĩa tam ma địa chân chánh. Ban đầu, phải chuẩn bị đầy đủ tư lương Chỉ và Quán, cùng nhận ra sự khác biệt của các duyên; phân chiết cách tu Quán Chiếu và Chỉ Trì, cùng có đầy đủ chín loại trụ tâm, tám loại đoạn hành; như lý tu tập thì sau sẽ đắc được Chỉ Quán tùy thuận. Lại nữa, phải hiểu rõ chân chánh về Chỉ Quán cùng sự hạn lượng và thứ lớp của Chỉ Quán. Kế đến, phải nhận ra thể tánh và cách đối trị hai loại chướng ngại trong khi tu Chỉ Quán là hôn trầm và trạo cử. 

Đại Sư cũng đề xuất ra sự khác biệt giữa chánh niệm và chánh tri. Tóm lại, Đại Sư y theo yếu chỉ các bộ luận của Bồ Tát Long Thọ mà giảng trạch chính xác về các phương pháp tu định. Trong quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ Luận, Đại Sư viết rõ về các phương pháp tu định, cùng những cảnh giới thiền định.

Một số người tu học Mật pháp vốn hiểu sai lầm về kinh điển mật tích, cùng luận điển của các vị đại thành tựu; họ cho rằng những kinh điển và luận điển đó chỉ là những công cụ để trở thành bậc bác học đa văn cùng tăng trưởng tri kiến mà thôi. Do đó, họ rất xem thường những bộ kinh luận đó. Ngược lại, họ cho rằng những khẩu quyết nhỏ nhặt vốn là giáo nghĩa tối thượng và thù thắng hơn các kinh luận của Phật tổ. Tuy nhiên, những khẩu quyết nhỏ nhặt kia dĩ nhiên hoàn toàn không hợp lý và tương phản với Mật kinh cùng luận điển của các bậc đại thành tựu.

Những người này thiếu sự đa văn nơi chánh pháp quảng đại, và không có trí huệ biện biệt chánh tà, nên ngộ nhận sai lầm về thật thể của đạo Mật Thừa viên mãn.

Có một số cho rằng sanh khởi thứ lớp trong "Vô Thượng Mật Bộ" là pháp môn tất địa cộng đồng tu tập, và là lời dạy của đức Phật dành cho những kẻ độn căn. Thật ra, muốn đạt đến nơi thành tựu tối thượng, phải trực tiếp tu tập thứ lớp cho viên mãn. Có người chấp về lời kinh: "Phải tu về trí huệ tánh Không vốn thanh tịnh của các pháp", là nghĩa chân thật; tu phá tà chấp phân biệt, chẳng phải là nhân để thành Phật. Thật ra, đức Phật vẫn còn dùng sắc thân để làm lợi ích cho loài hữu tình. Nhờ có phước đức đầy đủ nên mới có sắc thân đó. Vì vậy, chỉ cần liễu đạt chánh kiến vô cấu, chuyên tu thứ lớp sanh khởi, thì sẽ có ngày thành Phật.

Có người cho rằng ý nghĩa về sự kết hợp giữa hai đế (thắng nghĩa đế và thế đế) của pháp quán đảnh thứ tư, được gọi là tu tánh Không, cũng không cần suy tư hay tạo tác.

Tựu chung, những quan niệm sai lầm đó, thật không hiểu rõ việc tu học Mật pháp. Trong cõi uế trược, một đời có thể viên mãn hai loại tư lương, đoạn tận sở tri chướng, là do lực câu sanh trí đại lạc, chóng chứng đắc tánh Không. 

Song, tu Tánh Không trong Mật Thừa, có những phái không đồng nhau như phái Trung Quán-Ứng Thành, phái Trung Quán-Tự Tích, phái Duy Thức. Tuy nhiên, có căn khí khế cơ nhất đối với sự tu trì Mật pháp, và hiểu rõ thâm sâu tinh tường về tánh không trong luận Trung Quán là phái Trung Quán-Ứng Thành. 

Người tu Mật pháp nếu dùng tánh Không của cái "đều vô sở hữu, chẳng phải có chẳng phải không, cái không kia thật có, bỏ không vô tri", mà cho là chánh kiến, thì không thể tu tánh Không "Minh Thâm Vô Biệt (31)" của ba bộ Mật giáo (32). 

Kiến giải lầm lạc về tánh Không như thế (33), khiến cách tu sanh khởi thứ lớp cùng viên mãn thứ lớp không có nền tảng căn bản, giống như mạng căn không có thi thể. Thiếu sót sự thành tựu lý pháp thân như thế, chẳng những không thể đạt đến quả vị Phật, mà không có cách nào để cắt đứt cội gốc sanh tử. 

Người tu Mật pháp có khả năng tự thân thành Phật hay không, hoàn toàn quyết định nơi đời nay có khả năng tu đắc huyễn thân được hay chăng. Đạo lý tu đắc huyễn thân quan trọng đó, giữa chư đại đức của các tông phái ở Tây Tạng, không ai có kiến giải và trình độ tu chứng như Đại Sư. Lại nữa, tâm yếu được giải thích trong Vô Thượng Mật Bộ, chính là trí đại lạc câu sanh cùng huyễn thân. Đối với hai pháp tu này chỉ có Đại Sư là vị có thể hành theo kinh điển Mật Tích cũng như y theo giáo nghĩa được giải thích rõ ràng trong các bộ trước tác của chư vị đại thành tựu. Do đó, Mật pháp của Đại Sư thù thắng bậc nhất, và vượt xa các tông phái khác.

Vì làm lợi ích cho hàng hậu học, Đại Sư y theo giáo nghĩa và lời thọ ký của Bồ Tát Văn Thù, đem pháp quán đảnh và số lượng của Mật Bộ, tam muội da giới, cận tu, cùng mạn đà la, phương diện thứ lớp mà giải thích tường tận. Những điều này được Đại Sư viết trong quyển "Mật Tông Đạo Thứ Đệ Quảng Luận".

Xưa nay, tại Tây Tạng, sự truyền thừa giới luật thượng lạc và hạ lạc, giảng thuyết, cùng tất cả hành pháp, đều bắt nguồn từ ngài Khách Tể Ban Khâm, tôn giả A Để Sa cùng chư đại đức phái Ca Đương truyền thừa quyển Bồ Đề Đạo Thứ Đệ và Bồ Đề Tâm Giáo Nghĩa; thầy trò Nga Lạc Trát Ngõa truyền các bộ đại luận Câu Xá, Hiện Quán Trang Nghiêm, Trung Luận, Nhân Minh; Mã Nhĩ Ba, Khuyếch Khô Ba Lạp, Trí Túc, v.v... truyền Tập Mật; Nhạ, Trác, Hùng truyền Thời Luân; thầy trò Tát Ca Ban Trí Đạt truyền Thắng Lạc và HỶ Kim Cang; Lạt Ma Mã Cơ truyền Đại Luân Kim Cang Thủ; ba vị đại đức Nhạ, Giác, Đương truyền Hồng, Hắc Đại Oai Đức Kim Cang, bốn bộ mạn đà la quán đảnh, giảng giải ban truyền giáo nghĩa Mật Tông thậm thâm thứ lớp sanh khởi và viên mãn.

Mã Nhĩ Ba cùng Đạt Bạc truyền Lạc Không Đại Thủ Ấn, sáu pháp Na Nhã, sáu pháp Ni Cổ, năm chi Đại Thủ Ấn, giáo nghĩa tâm tạng của phái Cát Cử. 

Những giáo pháp thậm thâm như thế, trong giáo nghĩa của Đại Sư đều đầy đủ không thiếu sót, và thắng nghĩa bao hàm hết tất cả tông phái. Vì vậy, Hoàng Giáo không những là cốt tủy của các tông phái, mà lại là giáo phái siêu xuất hơn hết tất cả.

Ngoài ra, nơi Nhân Minh, Y Phương Minh, Công Xảo Minh, Thanh Minh, cùng văn chương, toán số, Đại Sư đều thâm hiểu tinh tường. Vì vậy, giáo nghĩa của Đại Sư, chính là chánh pháp của Phật Thích Ca lưu truyền lại, tức là giáo pháp Hiển-Mật hợp nhất vào biển Phật pháp.