Ngày nay, người tin Phật, tu theo
Phật được tiếp xúc với tranh tượng ảnh Phật gần như hàng ngày. Hình
tượng Phật hầu như có mặt khắp nơi, có khi treo dưới kính chiếu hậu xe
hơi, có khi trang nghiêm ngự trên tòa sen trong chánh điện của một đại
già lam.
Hình tượng Phật không những xuất hiện
trong những không gianlặng lẽ nơi phòng thờ hay bàn thờgia đình mà
còn xuất hiện trên những đỉnh núi cao ngất và hùng vĩ; không những
xuất
hiện ở những nơi tín ngưỡng cầu cúng nhang đèn mà thậm chí còn xuất
hiện ở những nơi công cộng như khách sạn, nhà hàng... Nhìn lại ngọn
nguồn lịch sử, chúng ta thấy rằng để tiến đến mức độ phát triển như
vậy, nghệ thuật tạo hình Phật giáo đã trải qua nhiều thời kỳ khác nhau
với những cống hiến âm thầm của thế hệtiền nhân.
Từ xưa, hình tượngĐức Phật đã là chủ
đềtrung tâm của nghệ thuật tạo hình Phật giáo, người Phật tử luôn
cần
có hình ảnh Ngài để chiêm ngưỡng, đảnh lễ, cúng dường; và, ý nghĩa
hơn
cả là noi gương tu tập hay làm đối tượng để thiền địnhquán chiếu.
Hồi
sinh tiền, Đức Phật thường vân duhóa đạo và Phật tửtịnh xáKỳ Viêncảm thấyưu phiền vì không được viếng thăm, diện kiến. Biết được vậy,
Đức Phật dạy rằng cây bồ đề là biểu tướng của Phật, khi Phật vắng mặt
hãy viếng thăm, chiêm bái, đảnh lễcây bồ đề. Công đức, phước báo mà
người ấy tạo được sẽ như là viếng thăm và đảnh lễ Phật. Kinh điển còn
ghi lại rằng trong thời gianĐức Phật lên cung trời Đao-lợi thuyết
pháp, “Điên cuồng vì sự vắng mặt của Ngài, đức vua Udayana đặt làm
một
bức tượng từ gỗ đàn hương, mà ông tặng cho Đức Phật khi Ngài trở
về”(1). Nếu còn thì đó là pho tượng Phật đầu tiên trong lịch sử tạo
hình Phật giáo, tuy vậy, khi về lại trần gian, Đức Phậtkhông chấp
nhận
nó.
Đến lúc Đức Phật Niết-bàn, nhục thân
của Ngài vĩnh viễn không còn ở trần gian nữa thì nhu cầu có hình tượng
Phật càng trở nên bức xúc. Kinh Niết bàn dù là bản Pàli, Tạng
văn hay Hán văn đều ghi nhận việc dùng những lễ nghi và phương thức trà
tì nhục thân Phật tương tự với ‘hậu sự’ của một vị Chuyển luân Thánh
vương. Sau đó là việc xây tháp phụng thờ ở những ngã tư đường lớn để
mọi người đều có thể dâng cúng hương hoa, cờ lọng, tràng phan, bảo
cái,
kể cả âm nhạctán tụng.
Thời kỳ đầu, tháp thờ Phậttrở thànhtrung tâmtín ngưỡng, là biểu tướng của bậc Đạo sư. Chiêm ngưỡng tháp
Phật là để tưởng nhớ đến những hành trạng và những phẩm tính thù thắng
của Phật; việc đó được xem như là có phước đức tương đương với việc
chiêm ngưỡng chính bản thân Phật khi Ngài còn tại thế. Ở một số nơi,
truyền thốngđặc biệt này vẫn còn được gìn giữ, cụ thể là chùa Thông Độ
danh tiếng ở Hàn Quốc với ngôi chánh điện không cốt tượng mà chỉ có Xá
lợi Phật được tôn trí ở những ngôi tháp phía sau bàn hương án.
Người có tín tâm thời bấy giờ xác định
rằng cúng dườnglễ bái tháp Phật không phải chỉ vì trong tháp có chứa
đựng Xá lợi mà còn vì tháp còn là biểu trưng cho quả vịChánh đẳng
Chánh giác, thậm chí xem tháp là Pháp thân Phật (Dharmakaya). Có thể vì
vậy mà tháp Phật ở Bồ đề đạo tràngẤn Độ còn được gọi là tháp Chánh
giác. Mỗi tầng, mỗi bộ phận trong cấu trúc tháp tương ứng với mỗi tầng
bậc, mỗi quả vị hay phẩm tính mà vị Bồ tátđạt được trên con đường
dẫn
đến Phật quả.
Rời khỏi những câu chuyệntruyền
thuyết, chúng ta có thể xác định rằng nghệ thuật tạo hình Phật giáo có
lịch sử bắt đầu từ thời hậu A Dục với 3 di chỉ trọng yếu là Sanchi,
Bharut và Amaravati. Để trang trí cho những ngôi tháp cổ kính và vĩ đại
ở ba quần thể di tích trên, người Phật tử thời ấy nghĩ ngay đến hình
tượng Phật và những ấn tượng mà Ngài đã để lại trong tâm hồn mình.
Qua
những bức phù điêu trên tháp cũng như cổng rào có độ tuổi trên hai
ngàn
năm, họ đã kể lại cho chúng ta nghe những câu chuyệnhấp dẫn xa xưa.
Điểm đặc biệt là trong những câu chuyện này, Đức Phật không xuất hiện
với thân tướngcon người, thay vào vị trí mà Ngài ngự là những vật
biểu
trưng. Vì vậy, khách chiêm bái khi thấy bàn chân có in hình bánh xe
Pháp thuộc tướng quý của bậc đại nhân thì hãy mường tượng ra Đức Phật
đản sinh đang đi từng bước trên đài sen, cất lên lời tuyên bốchấn
độngtam thiên: Thiên thượngthiên hạ, duy ngã độc tôn. Thấy cội
bồ đề hay tòa Kim cang thì hãy mường tượng ra Đức Phậtthiền định,
đánh
bại Ma vương và trạng tháithanh lương tĩnh lặng với quả vịVô thượng
Bồ đề sau đêm thành đạo. Cũng vậy, hình bánh xe thay cho Đức Phậtchuyển pháp luân, ngôi tháp thờ Xá lợi thay cho Đức PhậtNiết bàn...
Những học giảcho đến nay cũng chưa có
thể biết chắc tại sao Đức Phật không xuất hiện bằng hình dạng con người
trên các phù điêu mà chỉ xuất hiện thông qua vật biểu trưng nhất là khi
mọi người khác đều xuất hiện ‘bằng xương bằng thịt’, từ vua quan đến
cung tần mỹ nữ, thậm chí những người bình thường trong đám rước. Khách
hành hương thông thường có thể lấy làm lạ nhưng những tâm hồntinh
tế
lại lấy làm thú vị. Chúng ta có thể nêu lên ba cách lý giải hiện tượng
có mặt mọi người mà không có mặt Đức Phật như sau.
Đức Phật trong hình vóc con người
là Đức Phật đã bị giới hạn trong tấm thân xương thịt ít nhất là về mặt
thể chất nên không còn phù hợp với những phẩm tính thù thắng, uy hùng,
siêu vượt. Hơn nữa, dung sắc phi phàm của Phật khi đó sẽ bị lệ thuộc
vào bàn tay khéo léo hay vụng về của những nghệ nhân điêu khắc. Tâm hồn
của người Phật tửthuần thành có thể cảm thấy bị tổn thương khi Đức
Phật “tuyệt đối” của mình lại ‘bị’ thể hiện bằng những nét đẹp tương
đối và đôi khi rất là ‘trần gian’.
Đức
Phật trong hình tượng biểu trưng không làm thỏa mãnhoàn toàn nhu
cầu
tín ngưỡng cúng bái thuộc mọi cấp độ nhưng lại rất phù hợp với pháp
thiền quán. Tâm thức của hành giả là vô tậnvì vậy mà Đức Phậthiện ra
cũng vô tận. Cụ thể, người ta khó có thể thực hiện được một tượng
Phật
to bằng núi Châu Thới nhưng một hành giả trong khi quán tưởng dễ dàng
phóng chiếu ra một vị Phật to như vậy, thậm chí một vị Phật trùm khắphư không mà vẫn đứng ngồi hay thuyết phápsinh động.
Truyền
thuyết vua Udayana và bức tượng từ gỗ đàn hương mà Đức Phậtkhông
chấp
nhận đã có ảnh hưởng mạnh trong những thế kỷ đầu khiến cho những người
Phật tử dù có khao khát chiêm ngưỡng Phật nhưng vẫn ngần ngại việc tạo
hình đúc tượng Ngài theo hướng ‘mày ngang mũi dọc’.
Tình trạng ‘đạo Phật không có tượng
Phật’ kéo dài cho đến thế kỷ thứ nhất trước Tây lịch thì Đức Phật trong
hình dạng con người mới bắt đầu xuất hiện. Tượng Phật từ đó nhanh chóng
trở thànhtrọng tâmtín ngưỡngPhật giáo với hai trường phái tạo hình
lớn là Mathura và Gandhara. Trường phái Mathura khắc họa hình dạng
Đức
Phật với những đường nét rất gần gũi với những vị thần thánh thuộc
tín
ngưỡngbản địaẤn Độ, tròn trịa và sung túc. Trong khi đó với trường
phái Gandhara, Đức Phật có những nét đẹp thanh tú của những vị thần Hy
Lạp.
Khi đạo Phậtlan xa tỏa rộng vượt qua
những sa mạc và biển khơi, tiếp xúc với những nền văn minh mới, hình
tượngĐức Phật theo đó mà tiếp biến và phát triển, rực rỡ và càng lúc
càng phong phúcho đến ngày nay. Đức Phật đã trở nên muôn hình muôn vẻ,
ngoài những quy ướccăn bản đã mang thêm nhiều yếu tốvăn hóa của nhiều
địa phương khác nhau. Ngay trong một quốc độ, tùy theosơn mônbộ phái
mà tượng Phật cũng dị biệt, đặc biệt là phương diệnnhân tướng, diện
tướng. Tượng Phật của Nhật có khuôn mặt hao hao giống người Nhật; tượng
Phật của Tây Tạng có khuôn mặt hao hao giống người Tây Tạng; và dĩ
nhiêntượng PhậtViệt Nam thường giống với người Việt Nam.
Chuyện Phật tử được chiêm báitượng
Phật tưởng chừng dường như là chuyện đương nhiên. Nhưng sự thật, chuyện
đương nhiên đó đã không xảy ra trong nhiều thế kỷ. Thế hệPhật tử trong
thời kỳ đầu không hề được chiêm báiĐức Phật trong dạng tranh tượng mãi
cho đến thế kỷ thứ nhất trước Tây lịch. Chúng ta thấy rằng dù chỉ có
những hình ảnh biểu trưng như tháp Xá lợi, bánh xe Chánh pháp, Phật tửngày xưa đã khéo léo vận dụng để làm phương tiệnquán chiếu và noi
gương tu tập.
Một cách cẩn trọng, chúng ta thấy rằng
chiêm bái tranh tượng đã không phải là chuyện đương nhiên; và việc
chiêm bái theo cách có ý nghĩa nhất chắc chắn cũng không phải đương
nhiên mà ai cũng có được. Nhìn bằng đôi mắt lạc quan, chúng ta lại
thấy
trong cuộc sống hiện đại, người Phật tử tuy phải đối mặt với nhiều
thực
trạng và tai ách đặc trưng của thời đại, nhưng bù lại, được hưởng nụ
cười thanh thoátan nhiên của bậc Đạo sư qua hình ảnh tranh tượng càng
ngày càng phong phú, và gần như mọi lúc mọi nơi.
(1)
Robert E. Fisher, Mỹ thuật Và Kiến trúc Phật giáo (bản dịch của Huỳnh
Ngọc Trảng và Nguyễn Tuấn), Nxb Mỹ Thuật, 2002, trang 20.
Mất cũng phải hết một ngày đêm suy nghĩ đến nhức đầu mệt óc, cắn trụi móng của ngón tay cái, thằng Thạch mới tìm ra được cách giải cho bài toán hóc búa...
Không giống cô giáo cũ, khi còn nằm trên giường biết mình đã thức dậy – Tôi luôn có niềm vui đầu tiên là “nhận biết mình còn sống! Tôi còn có mặt trên cõi đời này.
Dù chúng ta có một cuộc sống may mắn hay rủi ro thì điều ấy đã được quyết định bởi tâm thức và hành nghiệp của chính chúng ta. Điều này được biết đến như là định luậtnhân quả.
Chủ quan và lạc quan đều là hai thái độ dẫn đến việc người ta sống vô tư, nhưng xét về bản chất thì một bên là không lường trước mọi việc còn một bên thì biết rõ mọi việc và chấp nhận…
Thử tắt điện thoại một ngày… Một cuộc “biến mất” không dự báo trước, đối với nhiều người. Đó là một cách biểu hiện của vô thường, dành tặng cho những người thân-thương.
Mỗi lần đi qua những cánh đồng đang mùa gặt, tôi lại nhớ về những ngày thơ ấuêm đềm ở làng quê. Cái hương quê ngai ngái mùi lúa mới ấy như cứ mãi vấn vít lòng tôi...
Quãng đời ấy, là quãng đời của tôi có thật, nhưng xin quý vị đọc mà đừng tin, vì sự kiện ấy là của một thời gian đã đi qua, nó đã trở thành nắng mưa, sương gió,...
Gió thổi làm những chiếc lá lay động, làm nhánh cây, cành cây bâng khuâng, làm rừng xanh, đìu hiuxao xuyến. Con chim đang ngủ trong tổ giật mình thức giấc...
Khái niệm về thảnh thơi có lẽ nó đơn giản hơn nhiều khi ta đừng gắng thêm cho nó, cái “mốt”, cái danh, cái lợi và cái lòng kiêu hãnh hơn người… Có ai cấm ta những thứ đó đâu...
Nói về mùa xuân, ai cũng hình dung đến những điều tốt đẹp đang chờ đón mình trong năm mới. Nhưng rồi mùa xuân cũng đi qua, xuân năm nay trở thành xuân năm trước.
Năm Canh Dần trôi qua với biết bao nhiêu sự kiện xảy ra trên khắp thế giới. Hội nghị cấp cao Đông Á với sự xuất hiện của Nga và Mỹ, người Việt Nam đầu tiên đoạt Huy chương Fields danh giá...
Vị thầy người Nhật của tôi đã ra đi năm ngoái, quá trẻ, quá sớm. Bà chỉ mới năm mươi bốn tuổi, và không có ai để truyền thừa Pháp. Bà chỉ có năm người đệ tử...
Ta yêu chuộng sự sống một cách tha thiết, và ta sống hết lòng trong từng khoảnh khắc là do ta có ý thứcrõ ràng về sự chết. Cái chết chắc chắn sẽ đến với chúng ta.
Liên hệ của mọi cá thể trong vũ trụ này là liên hệduyên sinh. Cái này có mặt là nhờ sự có mặt của những cái khác, không có cá thể nào tự tồn tại riêng biệt...
Mưa thật nhiều suốt đêm qua, những ánh chớp loé sáng, vẫy vùng trên bầu trời như rượt đuổi nhau với những nụ cười sáng rực. Mưa trút xuống dù không mời gọi, như réo rắc...
Trăng thì vằng vặc trên cao, trên bầu trời, sáng đẹp. Nhưng, trăng của tấm lòng, của chân tâm, thật là gần gũi, bình dị, trong sáng, thanh tịnh, không một gợn sóng mây...
Thuở xưa, khi Phạm Dự (Brahmadatta) là vua nước Ba-la-nại (Benares), Bồ-tát thọ sanh vào đời làm một chú Linh Dương sống trong một bụi cây gần bên hồ nước ở trong cánh rừng.
Trong học tập cũng như trong công việc, lười biếng, thiếu ý chí, thiếu kiên định là những nguyên nhân đưa đến sự thất bại. Khó tìm đâu trên cõi đời này một người có được thành công mà người đó là một kẻ lười biếng...
Dạo ấy, vào khoảng cuối thập niên 50 và đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, Phật học viện Trung phần Hải Đức tại Nha Trang thấy cần phảimở rộng việc đào tạo tăng tài.
Thời đại ngày nay, trong chúng ta ai mà lại không bận rộn, ai mà lại có dư thì giờ đâu bạn nhỉ? Mặc dù đôi khi tôi cứ nghĩ là chúng ta chỉ tự tìm cho mình sự bận rộn mà thôi!
Xuất gia có nghĩa là ra khỏi nhà, rõ hơn là ra khỏi căn nhà mình đang ở; dứt khoát bỏ mà đi khỏi căn nhà mình đang được chở che bảo bọc, hay đang bị ràng buộc, hệ lụy vương mang.
Tình yêu không làm cho ai khổ đau, nhưng ở trong đời có quá nhiều người bị khổ đau bởi tình yêu là do trong tình yêu của họ có nội dung của khao khát, chiếm hữu, riêng tư và tình dục.
Sau bữa ăn trưa, tôi hỏi một vị Tăng sĩ trẻ, Thầy đã ăn xong chưa? Vị ấy trả lời - dạ! con đã ăn xong. Tôi cười và nói, Thầy chưa ăn xong đâu, ngày mai Thầy lại tiếp tục ăn lại...
Trong đời sống hàng ngày, ta cố ý nói sai sự thật để đánh lừa người khác là chính ta không những chỉ phá hoại và làm thương tổnlời nói của ta, mà chính ta còn làm thương tổn và phá hoại sự hiểu biết và nhân cách của ta nữa.
Bạn biết không? Mọi niềm vui xảy ra trong thế gian đều dẫn đến hậu quả của thất vọng và khổ đau. Tại sao? Vì lòng tham củacon người đối với các lạc thúthế gian là vô hạn...
Sống giữa đời, ai cũng mưu cầu một vài niềm hạnh phúc. Hạnh phúc được xem như là mục tiêu thiết yếu nhất mà loài người nói riêng và vạn loài tồn sinh khác nói chung hướng đến tìm cầu.
Có thể nói vạn vậthữu hình khó đứng vững và tồn tại trước những cơn thịnh nộ của bão tố. Thế nhưng, đôi khi đâu đó cũng có những cành hoa bé nhỏ yếu ớt đã sẵn sàng trụ lại sau những cơn cuồng nộ của tự nhiên.
Mỗi khi nghe đến mấy bài hátdiễn tả những sinh hoạt nơi đồng quê, như cảnh gặt hái của ngày mùa, hay những buổi tối giả gạo dưới trăng tôi chợt nhớ đến quê tôi tha thiết.
Chúng ta luôn đặt ra cho mình rất nhiều mục tiêu, song trên bước đường theo đuổi chúng, phải chăng bạn đã đánh mất giá trị tự thân của cuộc sống? Lao đầu vào việc theo đuổimục đích là trở thànhnô lệ của mục đích.
Chúng tôi sử dụng cookie để cung cấp cho bạn trải nghiệm tốt nhất trên trang web của chúng tôi. Nếu tiếp tục, chúng tôi cho rằng bạn đã chấp thuận cookie cho mục đích này.