21-Mục đích của học hỏi

 Bạn có thích cố gắng hiểu được học hỏi là gì hay không? Bạn đến trường để học hỏi, phải không? Và học hỏi là gì? Bạn có khi nào suy nghĩ điều đó chưa? Bạn học hỏi như thế nào, tại sao bạn học hỏi, và bạn đang học hỏi cái gì? Nghĩa lý, ý nghĩa sâu xa của học hỏi là gì? Bạn phải học đọc và viết, học nhiều chủ đề khác nhau và cũng vậy thu lượm một phương pháp kỹ thuật để chuẩn bị cho mình một nghề nghiệp dành cho mục đích kiếm sống. Chúng ta hàm ý tất cả những việc đó khi chúng ta nói về học hỏi – và rồi thì hầu hết chúng ta đều ngừng ở đó. Ngay khi chúng ta đậu những kỳ thi nào đó và có được một việc làm, một nghề nghiệp, chúng ta dường như quên luôn học hỏi.

Nhưng có một kết thúc cho học hỏi hay sao? Chúng ta nói rằng học hỏi từ những quyển sách và học hỏi từ trải nghiệm là hai sự việc khác nhau; và chúng đúng là như vậy à? Ví dụ, từ những quyển sách chúng ta học hỏi những người khác đã viết về những môn khoa học. Sau đó chúng ta biến nó thành những trải nghiệm riêng của chúng ta và tiếp tục học hỏi qua những trải nghiệm đó. Và chúng ta cũng học hỏi qua trải nghiệm – ít ra đó là điều gì chúng ta nói. Nhưng rốt cuộc, muốn tìm hiểu những chiều sâu lạ thường của cuộc sống, muốn tìm ra Chúa hay sự thật là gì, phải có tự do; và, qua trải nghiệm liệu có tự do để khám phá, để học hỏi hay không?

Bạn có suy nghĩ trải nghiệm là gì chưa? Nó là sự cảm thấy khi phản ứng đến một thách thức, phải vậy không? Phản ứng đến một thách thức là trải nghiệm. Và bạn có học hỏi qua trải nghiệm hay không? Khi bạn phản ứng đến một thách thức, đến một điều kích thích, phản ứng của bạn được dựa vào tình trang quy định của bạn, vào sự giáo dục bạn đã nhận được, vào nền tảng văn hoá, tôn giáo, xã hội và kinh tế của bạn. Bạn phản ứng đến một thách thức bị quy định bởi nền tảng quá khứ của bạn như một người Ấn độ, một người Thiên chúa giáo, một người cộng sản hay bất kỳ người nào. Nếu bạn không phá vỡ nền tảng quá khứ của bạn, phản ứng của bạn đến bất kỳ thách thức nào chỉ củng cố hay bổ sung cái nền tảng quá khứ đó mà thôi. Vì vậy bạn không bao giờ thực sự tự do để tìm hiểu, để khám phá, để hiểu rõ sự thật là gì, Chúa là gì.

Do đó trải nghiệm không làm tự do cái trí, và học hỏi qua trải nghiệm chỉ là một qui trình hình thành những khuôn mẫu mới được dựa vào tình trạng bị quy định cũ của người ta. Tôi nghĩ hiểu rõ điều này rất quan trọng, bởi vì khi lớn lên chúng ta bị vây bủa càng ngày càng nhiều trong trải nghiệm của chúng ta, hy vọng học hỏi được từ đó; nhưng điều gì chúng ta học hỏi được lại bị diễn giải bởi nền tảng quá khứ, mà có nghĩa rằng nếu chúng ta học hỏi qua trải nghiệm chúng ta không bao giờ có tự do nhưng chỉ có sự bổ sung của tình trạng bị quy định. 

Bây giờ, học hỏi là gì? Bạn bắt đầu bằng cách học làm thế nào để đọc và viết, làm thế nào ngồi yên lặng, làm thế nào vâng lời hay không vâng lời; bạn học lịch sử của quốc gia này hay quốc gia kia, bạn học ngôn ngữ dành cho giao tiếp; bạn học làm thế nào để kiếm sống, làm thế nào những cánh đồng được màu mỡ, và vân vân. Nhưng liệu có một trạng thái học hỏi trong đó cái trí được tự do khỏi nền tảng của quá khứ, một trạng thái trong đó không còn tìm kiếm hay không? Bạn hiểu rõ câu hỏi này chứ?

Điều gì chúng ta gọi là học hỏi chỉ là một qui trình liên tục của điều chỉnh, bác bỏ, đồng ý; chúng ta học hỏi hoặc là để tránh né hoặc là để thu được một cái gì đó. Bây giờ liệu có một trạng thái trong đó cái trí không là dụng cụ của học hỏi nhưng của đang là hay không? Bạn thấy sự khác biệt chứ? Chừng nào chúng ta còn đang đạt được, đang nhặt nhạnh, đang lẩn tránh, cái trí phải học hỏi, và trong học hỏi như thế luôn luôn có nhiều căng thẳng, chống cự. Muốn học hỏi bạn phải tập trung, phải vậy không? Và tập trung là gì?

Bạn có khi nào thấy điều gì xảy ra khi bạn tập trung vào cái gì đó hay không? Khi bạn được yêu cầu học một quyển sách mà bạn không muốn học, hay thậm chí nếu bạn muốn học, bạn phải kháng cự và gạt đi những chuyện khác. Bạn kháng cự lại ý muốn nhìn ra ngoài cửa sổ, hay nói chuyện với một ai đó, với mục đích tập trung được. Vì vậy trong tập trung luôn luôn có nỗ lực, phải vậy không? Trong tập trung có một động cơ, một thúc đẩy, một gắng sức để học hỏi với mục đích thu lượm một điều gì đó; và cuộc sống của chúng ta là một loạt những nỗ lực như thế, một trạng thái căng thẳng mà trong đó chúng ta đang cố gắng để học hỏi. Nhưng nếu không căng thẳng, không thu lượm, không lưu trữ hiểu biết, vậy thì cái trí không thể học hỏi sâu sắc và nhạy bén hơn hay sao? Lúc đó nó trở thành một dụng cụ của tìm hiểu để khám phá sự thật là gì, vẻ đẹp là gì, Chúa là gì – mà thực sự, có nghĩa rằng nó không phục tùng bất kỳ uy quyền nào, dù đó là uy quyền của hiểu biết hay xã hội, của tôn giáo, văn hóa hay tình trạng bị quy định.

Bạn thấy không, chỉ đến khi nào cái trí được tự do khỏi gánh nặng của hiểu biết nó mới có thể tìm hiểu sự thật là gì; và trong khi tiến hành tìm hiểu, không có sự tích lũy, phải không? Khoảnh khắc bạn bắt đầu tích lũy điều gì bạn đã trải nghiệm hay học hỏi được, nó trở thành một nơi nương tựa giam giữ cái trí của bạn lại và không cho tiến xa thêm nữa. Trong khi tiến hành tìm hiểu cái trí buông bỏ từ ngày này sang ngày khác điều gì nó đã học hỏi để cho nó luôn luôn được trong sáng, không bị vấy bẩn bởi trải nghiệm của ngày hôm qua. Sự thật là đang sống, nó không đứng yên, và cái trí muốn khám phá sự thật cũng phải đang sống, không bị chất đầy hiểu biết hay trải nghiệm. Rồi thì chỉ ở trạng thái đó sự thật mới có thể hiện hữu.

Tất cả việc này có lẽ khó khăn khi diễn tả bằng từ ngữ, nhưng ý nghĩa không khó khăn lắm nếu bạn vận dụng cái trí của bạn vào nó. Muốn tìm hiểu những sự việc sâu sắc của cuộc sống, cái trí phải được tự do; nhưng khoảnh khắc bạn học hỏi và biến sự học hỏi đó thành nền tảng cho việc tìm hiểu thêm nữa, cái trí của bạn mất tự do và bạn không còn đang tìm hiểu nữa.

Người hỏi: Tại sao chúng ta lại dễ dàng quên đi điều gì chúng ta thấy là khó khăn khi học hỏi?

Krishnamurti: Bạn đang học hỏi chỉ bởi vì những hoàn cảnh cưỡng bách bạn học hỏi phải không? Rốt cuộc, nếu bạn đang học môn vật lý và môn toán nhưng bạn thực sự muốn thành một luật sư, chẳng mấy chốc bạn sẽ quên đi môn vật lý và môn toán. Bạn có thực sự học hỏi nếu bạn bị một thúc đẩy để học hỏi hay không? Nếu bạn muốn đậu những kỳ thi nào đó chỉ với mục đích tìm một việc làm và lập gia đình, bạn có lẽ tạo ra một nỗ lực để tập trung, để học hỏi; nhưng ngay khi bạn đậu những kỳ thi chẳng mấy chốc bạn quên đi điều gì bạn đã học hỏi, phải vậy không? Khi học hỏi chỉ là một phương tiện để đến một mục đích nào đó, ngay lúc bạn đến được cái nơi bạn muốn, bạn quên ngay cái phương tiện – và chắc chắn rằng đó không là học hỏi gì cả. Vì vậy có lẽ có trạng thái của học hỏi chỉ khi nào không có một động cơ, không có một nguyên nhân, khi bạn làm việc đó vì tình yêu của chính nó.

Người hỏi: Ý nghĩa của từ ngữ “tiến bộ” là gì?

Krishnamurti: Giống như hầu hết mọi người, bạn có những lý tưởng, phải vậy không? Và lý tưởng không là thực sự, không là thực tế; nó là cái gì nên là, nó là một cái gì đó trong tương lai. Bây giờ, điều gì tôi nói là như thế này: hãy quên đi lý tưởng và hãy ý thức cái gì bạn là. Đừng theo đuổi cái gì nên là, nhưng hiểu rõ cái gì là. Hiểu rõ cái gì bạn thực sự là còn quan trọng hơn theo đuổi cái gì bạn nên là. Tại sao vậy? Bởi vì trong khi bạn hiểu rõ cái gì bạn là thì cùng lúc liền có khởi đầu một tiến hành của thay đổi, trái lại trong khi trở thành cái gì bạn nghĩ bạn nên là không có thay đổi gì cả, nhưng chỉ có một tiếp tục của cùng một sự việc cũ kỹ trong một hình thức khác. Nếu cái trí, đang thấy rằng nó ngu dốt, cố gắng thay đổi ngu dốt của nó thành thông minh, mà là cái gì nên là, đó là xuẩn ngốc, nó không có ý nghĩa, không thực tế; nó chỉ là theo đuổi một tự chiếu rọi, một trì hoãn hiểu rõ cái gì là. Chừng nào cái trí còn cố gắng thay đổi sự ngu dốt của nó thành một cái gì đó khác hơn, nó vẫn còn là ngu dốt. Nhưng nếu cái trí nói rằng, “Tôi nhận ra rằng tôi ngu dốt và tôi muốn hiểu rõ ngu dốt là gì, vì vậy tôi sẽ tìm hiểu nó, tôi sẽ quan sát làm thế nào nó hiện diện được”, vậy thì chính tiến trình tìm hiểu đó tạo ra một sự thay đổi cơ bản.

Ý nghĩa của từ ngữ “tiến bộ” là gì? Có một sự việc như là tiến bộ hay sao? Bạn trông thấy một chiếc xe bò di chuyển hai dặm một giờ, và cái vật lạ lùng đó được gọi là máy bay phản lực bay với tốc độ sáu trăm dặm hay hơn nữa trong một giờ. Đó là tiến bộ phải không? Có sự tiến bộ của công nghệ: phương tiện truyền thông tốt hơn, chăm sóc sức khoẻ tốt hơn và vân vân. Nhưng liệu còn bất kỳ hình thức nào khác của tiến bộ hay không? Liệu có một tiến bộ thuộc tâm lý trong ý nghĩa của tiến bộ về tinh thần qua thời gian hay không? Cái ý tưởng của tiến bộ về tinh thần có thực sự thuộc tinh thần, hay chỉ là một sáng chế của cái trí? 

Bạn biết không, rất quan trọng khi hỏi những câu hỏi căn bản, nhưng rủi thay chúng ta lại tìm ra những câu trả lời rất dễ dàng cho những câu hỏi căn bản. Chúng ta nghĩ rằng câu trả lời dễ dàng là một giải đáp, nhưng không phải như vậy. Chúng ta phải hỏi một câu hỏi căn bản và hãy thả cho câu hỏi đó vận hành, hãy thả nó làm việc trong chúng ta để tìm ra điều gì là sự thật của nó.
 Tiến bộ ám chỉ thời gian, phải vậy không? Rốt cuộc chúng ta đã phải mất hàng thế kỷ để chuyển từ chiếc xe bò đến chiếc máy bay phản lực. Bây giờ, chúng ta nghĩ rằng chúng ta có thể tìm ra sự thật hay Chúa trong cùng cách như vậy, qua thời gian. Chúng ta ở đây, và chúng ta nghĩ về Chúa như ở đằng đó, hay một nơi nào đó thật xa, và để bao phủ khoảng cách đó, khoảng không gian ngăn cách đó, chúng ta nói rằng chúng ta cần thời gian. Nhưng Chúa hay thực tại không cố định, và chúng ta cũng không cố định; không có một điểm cố định để từ đó khởi hành và cũng không có điểm cố định để chuyển động đến đó. Vì những lý do an toàn tâm lý chúng ta bám vào ý tưởng rằng có một điểm cố định trong mỗi người chúng ta, và sự thật đó cũng bị cố định; nhưng đây là một ảo tưởng, nó không là sự thật. Khoảnh khắc chúng ta muốn có thời gian để tiến hóa hay tiến bộ bên trong, thuộc tinh thần, điều gì chúng ta đang làm không còn là tinh thần nữa, bởi vì sự thật không thuộc thời gian. Một cái trí bị trói buộc trong thời gian cần thời gian để tìm ra sự thật. Nhưng sự thật vượt khỏi thời gian, nó không có điểm cố định. Cái trí phải được tự do khỏi tất cả những tích lũy của nó, có ý thức cũng như không ý thức, và chỉ đến lúc đó nó mới có thể tìm ra sự thật là gì, Chúa là gì.

Người hỏi: Tại sao chim chóc lại bay đi khi tôi đến gần?

Krishnamurti: Vui vẻ làm sao đâu nếu những con chim không bay mất khi bạn đến gần! Nếu bạn có thể vuốt ve chúng, thân thiện với chúng, thì sẽ tuyệt vời lắm! Nhưng bạn biết không, chúng ta là những con người độc ác. Chúng ta giết chim chóc, hành hạ chúng, bắt chúng bằng lưới và nhốt chúng trong những cái lồng. Hãy nghĩ về một con vẹt dễ thương trong một cái lồng! Mỗi chiều tối nó cứ gọi bạn tình của nó và nhìn thấy những con chim khác bay qua trong bầu trời tự do. Khi chúng ta làm tất cả những việc này với những con chim, bạn không nghĩ rằng chúng sẽ khiếp hãi khi chúng ta đến gần chúng hay sao? Nhưng nếu bạn ngồi yên lặng trong một nơi tách rời mọi người và rất tĩnh, thật hòa nhã, chẳng mấy chốc bạn sẽ phát giác rằng những con chim sẽ đến với bạn; chúng lượn loanh quanh khá gần và bạn có thể quan sát những chuyển động lanh lẹ của chúng, những cái móng dễ thương của chúng, sức mạnh và vẻ đẹp lạ thường của bộ lông. Nhưng muốn làm được điều đó bạn phải có sự kiên nhẫn vô hạn, mà có nghĩa rằng bạn phải có nhiều thương yêu, và cũng phải không còn sợ hãi. Những con vật dường như ý thức được sự sợ hãi trong chúng ta, và đáp lại chúng liền sợ hãi và trốn đi ngay. Đó là lý do tại sao hiểu rõ về chính mình lại rất quan trọng.

Bạn thử ngồi yên lặng dưới một cái cây, nhưng không chỉ trong hai hay ba phút, bởi vì những con chim sẽ không làm quen với bạn trong một thời gian ngắn như thế. Hãy đi đến và ngồi yên lặng dưới cùng cái cây đó mỗi ngày, và chẳng mấy chốc bạn sẽ bắt đầu cảm thấy rằng mọi sự vật chung quanh bạn đang sống. Bạn sẽ nhìn thấy những lá cỏ lấp lánh trong ánh mắt trời, hoạt động không ngừng nghỉ của những con chim bé tí, ánh bóng loáng lạ lùng của một con rắn, hay một con diều hâu đang bay cao trong bầu trời tận hưởng làn gió nhẹ mà không cần vẫy cánh. Nhưng để nhìn thấy được những việc này và cảm thấy hân hoan của nó bạn phải có yên lặng thực sự bên trong.

Người hỏi: Sự khác nhau giữa ông và tôi là gì?

Krishnamurti: Có sự khác nhau căn bản nào giữa chúng ta à? Bạn có lẽ có một làn da trắng và tôi có lẽ hơi ngăm đen; bạn có lẽ khôn ngoan và biết nhiều hơn tôi; hay tôi có lẽ sống trong một ngôi làng trong khi bạn đi khắp thế giới, và vân vân. Hiển nhiên có những khác biệt trong hình dáng, trong câu nói, trong hiểu biết, trong dáng điệu, trong cách cư xử, trong truyền thống và văn hóa; nhưng dù chúng ta là người Bà la môn hay không là Bà la môn, dù chúng ta là người Mỹ, người Nga, người Nhật, người Trung quốc, hay bất kỳ người gì, liệu không có sự giống nhau lớn lao giữa tất cả chúng ta hay sao? Tất cả chúng ta đều sợ hãi, tất cả chúng ta đều muốn an toàn, tất cả chúng ta đều muốn được thương yêu, tất cả chúng ta đều muốn ăn uống và đều muốn được hạnh phúc. Nhưng bạn thấy không, những khác biệt hời hợt bên ngoài đã hủy diệt cái nhận thức của sự giống nhau căn bản giữa chúng ta như những con người. Hiểu rõ và được tự do khỏi sự giống nhau đó mang lại tình yêu vô biên, ân cần tổng thể. Bất hạnh thay, hầu hết chúng ta đều bị trói buộc trong nó, và vì vậy bị phân chia bởi những khác biệt hời hợt của chủng tộc, của văn hóa, của niềm tin. Những niềm tin là một điều nguyền rủa, chúng phân chia con người và tạo ra thù địch. Chỉ bằng cách vượt khỏi tất cả những khác biệt và những giống nhau, cái trí mới có thể được tự do để tìm ra sự thật là gì.

Người hỏi: Tại sao giáo viên tức giận khi tôi hút thuốc?

Krishnamurti: Có thể ông ấy nhiều lần bảo bạn không được hút thuốc lá bởi vì nó không tốt cho trẻ em; nhưng bạn cứ tiếp tục bởi vì bạn thích cái hương vị, vì vậy ông ta tức giận bạn. Bây giờ, bạn nghĩ gì đây? Bạn nghĩ rằng người ta nên có thói quen hút thuốc lá, hay có bất kỳ thói quen nào khác, trong khi người ta còn rất bé hay sao? Nếu ở tuổi bạn thân thể đã quen thuộc việc hút thuốc lá, nó có nghĩa rằng bạn đã là một nô lệ cho một cái gì đó; và đó không là một sự việc khủng khiếp hay sao? Hút thuốc lá có lẽ chấp nhận được cho những người lớn tuổi, nhưng thậm chí việc đó cũng đáng ngờ vực lắm. Rủi thay, họ có những lời bào chữa khi là nô lệ cho những thói quen khác nhau. Nhưng bạn là người còn rất bé, chưa trưởng thành, còn thiếu niên, bạn còn đang tăng trưởng – tại sao bạn phải quen thuộc với bất kỳ thứ gì, hay rơi vào bất kỳ thói quen nào, mà chỉ làm cho bạn không còn nhạy cảm? Khoảnh khắc cái trí thân thuộc cái gì đó, nó bắt đầu vận hành trong khe rãnh của thói quen, vì vậy nó trở nên đờ đẫn, không còn nhạy bén nữa; nó mất đi tánh nhạy cảm cần thiết để tìm ra Chúa là gì, vẻ đẹp là gì, tình yêu là gì.

Người hỏi: Tại sao con người săn bắn cọp?

Krishnamurti: Bởi vì họ muốn giết để thỏa mãn sự hứng thú của giết chóc. Tất cả chúng ta làm nhiều sự việc thiếu cân nhắc – giống như giật đứt cái cánh khỏi một con ruồi để xem thử điều gì sẽ xảy ra. Chúng ta bàn luận và nói những sự việc xấu xa về những người khác; chúng ta giết để ăn; chúng ta giết để cho cái được gọi là hòa bình; chúng ta giết vì quốc gia của chúng ta hay vì những ý tưởng của chúng ta. Vì vậy có một khuynh hướng tàn bạo trong chúng ta, phải vậy không? Nhưng nếu người ta có thể hiểu rõ và xóa sạch khuynh hướng đó, vậy thì có một niềm vui cực độ khi chỉ nhìn ngắm con cọp đi ngang qua – như nhiều người trong chúng tôi đã làm vào một buổi tối gần Bombay. Một người bạn đã đưa chúng tôi bằng xe hơi vào cánh rừng tìm kiếm một con cọp mà một người nào đó đã thấy gần đó. Chúng tôi đang quay lại và vừa quẹo một khúc cua, đột nhiên có một con cọp ở ngay giữa đường, mầu vàng và đen, to béo và chắc nịch, với cái đuôi dài, nó là một con vật đáng yêu khi nhìn ngắm, đầy duyên dáng và uy quyền. Chúng tôi tắt đèn pha đi và nó tiến đến gầm gừ chúng tôi, đi qua gần sát đến độ gần như chạm vào chiếc xe. Đó là một cảnh tuyệt vời. Nếu người ta có thể nhìn ngắm một con vật giống như thế mà không có một khẩu súng thì có nhiều thú vị lắm, và có vẻ đẹp vô cùng trong nó.

Người hỏi: Tại sao chúng ta lại bị chất đầy đau khổ?