06. Bombay, 21 tháng hai 1965

Bombay, 21 tháng hai 1965

Tôi muốn bàn về điều gì đó mà có lẽ được nghĩ là khá phức tạp, nhưng thật ra lại rất đơn giản. Chúng ta thích biến những sự việc thành phức tạp; chúng ta thích làm phức tạp những sự việc. Chúng ta nghĩ sẽ rất có trí năng nếu được phức tạp, giải quyết mọi sự việc trong một cách trí năng hay một cách truyền thống và thế là chuyển một vấn đề hay một chủ đề thành phức tạp. Nhưng muốn hiểu rõ bất kỳ sự việc nào một cách sâu sắc, người ta phải tiếp cận chủ đề một cách đơn giản – mà là, không chỉ bằng từ ngữ hay bằng cảm xúc nhưng trái lại bằng một cái trí rất trong sáng. Hầu hết chúng ta đều có những cái trí già nua bởi vì chúng ta đã có quá nhiều trải nghiệm. Chúng ta đã bị vùi dập; chúng ta đã gặp phải quá nhiều kinh hoàng, quá nhiều vấn đề; và chúng ta mất đi tánh mềm dẻo, sự nhạy bén của hành động. Chắc chắn, một cái trí tươi trẻ là một cái trí mà hành động trong đang thấy và đang quan sát. Đó là, một cái trí tươi trẻ là một cái trí mà đang thấy là đang hành động.

Tôi không hiểu bạn lắng nghe một âm thanh như thế nào. Âm thanh có một vai trò quan trọng trong sống của chúng ta. Âm thanh của một con chim, tiếng sấm, những đợt sóng ầm ĩ liên tục của biển cả, tiếng rền rĩ của một thị trấn lớn, tiếng thì thầm giữa những chiếc lá, tiếng cười, tiếng khóc, một từ ngữ – đây là tất cả những hình thức của âm thanh, và chúng có một vị trí lạ thường trong sống của chúng ta không chỉ như âm nhạc mà còn cả như âm thanh hàng ngày. Người ta lắng nghe âm thanh quanh người ta, âm thanh của những con quạ, tiếng nhạc xa xa đó như thế nào? Người ta lắng nghe nó bằng sự ồn ào riêng của người ta, hay người ta lắng nghe nó mà không có sự ồn ào? 

Hầu hết chúng ta đều lắng nghe bằng những ồn ào đặc biệt riêng của chúng ta, của huyên thuyên, của quan điểm, của nhận xét, của đánh giá, của đặt tên, và chúng ta không bao giờ lắng nghe sự kiện. Chúng ta lắng nghe sự huyên thuyên riêng của chúng ta và không bao giờ đang lắng nghe thực sự. Muốn lắng nghe thực sự, cái trí phải yên lặng và thanh thản lạ thường. Khi bạn đang lắng nghe người nói, nếu bạn đang tiếp tục nói chuyện riêng của bạn với chính bạn, đang tạo ra những quan điểm hay những ý tưởng hay những kết luận hay những đánh giá của bạn, bạn thực sự không đang lắng nghe người nói gì cả. Nhưng để lắng nghe không chỉ người nói mà còn cả chim chóc, sự ồn ào của sống hàng ngày, phải có một thanh thản nào đó, một yên lặng nào đó.

Hầu hết chúng ta đều không yên lặng. Chúng ta không chỉ đang tiếp tục một nói chuyện với chính chúng ta, nhưng chúng ta còn luôn luôn đang chuyện trò, đang chuyện trò vô tận. Muốn lắng nghe chúng ta phải có một ý thức nào đó của không gian, và không có không gian nếu chúng ta đang huyên thuyên với chính chúng ta. Lắng nghe cần đến một trạng thái yên lặng nào đó, và muốn lắng nghe bằng yên lặng cần đến một kỷ luật nào đó. Đối với hầu hết chúng ta, kỷ luật là sự kiềm chế được sự ồn ào đặc biệt riêng của chúng ta, nhận xét riêng của chúng ta, đánh giá riêng của chúng ta. Muốn ngừng huyên thuyên, ít nhất trong một tích tắc, chúng ta cố gắng kiềm chế nó và vì vậy tạo ra một nỗ lực để lắng nghe người nói hay con chim. Đối với hầu hết chúng ta, kỷ luật là một hình thức của kiềm chế; nó là một hình thức của tuân phục đến một khuôn mẫu. Muốn lắng nghe một âm thanh, mọi hình thức của kiểm soát, kiềm chế, phải biến mất một cách tự nhiên. Nếu bạn lắng nghe, bạn sẽ phát giác khó khăn lạ thường khi ngừng được sự ồn ào riêng của bạn, huyên thuyên riêng của bạn, và để lắng nghe một cách yên lặng.

Tôi đang sử dụng từ ngữ discipline trong ý nghĩa đúng của nó, nghĩa lý đúng của nó, mà là học hành. Discipline không hàm ý, trong ý nghĩa gốc của từ ngữ đó, sự tuân phục, sự kiềm chế, sự bắt chước, nhưng trái lại một tiến hành của học hành. Và học hành đòi hỏi không phải là sự tích lũy thuần túy của hiểu biết – mà bất kỳ cái máy nào cũng có thể thực hiện. Không cái máy nào có thể học hành; ngay cả một bộ não điện tử hay một máy vi tính điện tử cũng không thể học hành. Những máy vi tính hay những bộ não điện tử chỉ có thể tích lũy hiểu biết, thông tin, và đưa nó lại cho bạn. Vì vậy động thái của học hành là động thái của kỷ luật, và đây là điều rất quan trọng phải hiểu rõ.

Chúng ta đang thâm nhập điều gì đó mà đòi hỏi động thái của học hành từng giây phút – không phải một tuân phục, không phải một kiềm chế, nhưng ngược lại một học hành. Và không thể có học hành nếu bạn chỉ đang so sánh điều gì bạn nghe với điều gì bạn biết rồi hay đã học hành – dù nó bao quát, thông minh đến chừng nào. Nếu bạn đang so sánh, bạn ngừng học hành. Học hành chỉ có thể xảy ra khi cái trí yên lặng và lắng nghe từ yên lặng đó; ngược lại không có học hành. Khi bạn muốn học một ngôn ngữ mới, một kỹ thuật mới, cái gì đó mới mà bạn không biết, cái trí của bạn phải tương đối yên lặng; nếu nó không yên lặng nó không đang học hành. Khi bạn biết trước ngôn ngữ hay kỹ thuật, bạn chỉ thêm vào thông tin. Thêm vào thông tin nữa chỉ đang thâu lượm nhiều hiểu biết hơn nhưng không là học hành.

Học hành là kỷ luật. Tất cả liên hệ là một hình thức của học hành, và tất cả liên hệ là một chuyển động. Không liên hệ nào đứng yên, và mọi liên hệ cần đến một học hành mới. Mặc dù bạn đã lập gia đình được bốn mươi năm và đã thiết lập một liên hệ tôn trọng, bền vững, dễ chịu với người vợ hay người chồng của bạn, khoảnh khắc bạn đã thiết lập nó như một khuôn mẫu, bạn đã ngừng học hành. Liên hệ là một chuyển động; nó không đứng yên. Và mỗi liên hệ đòi hỏi rằng bạn học hành về nó liên tục, bởi vì liên hệ đang liên tục thay đổi, chuyển động, năng động; ngược lại bạn không có liên hệ gì cả. Bạn có lẽ nghĩ rằng bạn có liên hệ, nhưng thật ra bạn có liên hệ đến hình ảnh riêng của bạn về người còn lại, hay trải nghiệm mà cả hai bạn đã có, hay sự đau khổ hay tổn thương hay vui thú. Hình ảnh, biểu tượng, ý tưởng – cùng nó bạn tiếp cận một con người, và thế là bạn khiến cho liên hệ thành một sự việc chết rồi, một sự việc đứng yên, mà không có sự sống, mà không có sức sống, mà không có đam mê. Chỉ một cái trí đang học hành mới rất đam mê.

Chúng ta đang sử dụng từ ngữ passion đam mê không trong ý nghĩa của vui thú cao độ nhưng trái lại trạng thái đó của cái trí mà luôn luôn đang học hành và thế là luôn luôn háo hức, sinh động, chuyển động, năng động, mãnh liệt, tươi trẻ. Chẳng bao nhiêu người trong chúng ta có đam mê. Chúng ta có những vui thú giác quan, dục vọng, thụ hưởng, nhưng không có ý thức của đam mê. Nếu không có đam mê, trong ý nghĩa hay nghĩa lý bao quát của từ ngữ đó, làm thế nào bạn có thể học hành, làm thế nào bạn có thể khám phá những sự việc mới mẻ, làm thế nào bạn có thể tìm hiểu, làm thế nào bạn có thể theo cùng chuyển động của tìm hiểu?

Một cái trí rất đam mê luôn luôn trong nguy hiểm. Có lẽ hầu hết chúng ta, một cách vô tình, nhận biết được cái trí đam mê này mà đang học hành và thế là đang hành động, và một cách vô tình đã thất bại, và có thể đó là một trong những lý do tại sao chúng ta không bao giờ đam mê. Chúng ta đứng đắn; chúng ta tuân phục; chúng ta chấp nhận; chúng ta vâng lời. Có sự đứng đắn, bổn phận, và mọi chuyện thuộc từ ngữ đó mà chúng ta sử dụng để vây bủa động thái của học hành.

Động thái của học hành là kỷ luật. Kỷ luật này không có sự tuân phục thuộc bất kỳ loại nào và vì vậy không có sự kiềm chế bởi vì, khi bạn đang học hành về những cảm giác của bạn, về sự tức giận của bạn, về những ham muốn tình dục của bạn, và về những sự việc khác, không có cơ hội để kiềm chế, không có cơ hội để buông thả. Và đây là một trong những sự việc khó khăn nhất khi thực hiện, bởi vì tất cả truyền thống của chúng ta, tất cả quá khứ, tất cả ký ức, những thói quen, đã cố định cái trí trong một khe rãnh đặc biệt. Chúng ta tuân theo một cách dễ dàng trong khe rãnh, và chúng ta không muốn bị quấy rầy trong bất kỳ phương hướng nào để ra khỏi khe rãnh đó. Vì vậy, đối với hầu hết chúng ta, kỷ luật chỉ là sự tuân phục, sự kiềm chế, sự bắt chước, và cuối cùng dẫn đến một sống rất đứng đắn – nếu nó là sống. Một con người bị trói buộc bên trong cái khung của sự đứng đắn, của sự kiềm chế, của sự bắt chước, sự tuân phục, không sống gì cả. Tất cả mọi điều anh ấy đã học hành, tất cả mọi điều anh ấy đã thâu lượm, là một điều chỉnh đến một khuôn mẫu, và kỷ luật mà anh ấy đã tuân theo đã hủy diệt anh ấy.

Nhưng chúng ta đang nói về động thái của học hành mà có thể xảy ra chỉ khi nào có một trạng thái sinh động, một đam mê mãnh liệt. Động thái của học hành là từng giây phút, không phải rằng bạn đã học hành và bạn áp dụng điều gì bạn đã học hành cho biến cố kế tiếp – vậy thì bạn ngừng học hành. Và loại kỷ luật này mà chúng ta đang nói là cần thiết bởi vì tất cả mọi liên hệ là một chuyển động trong trật tự, mà là trong kỷ luật. Và kỷ luật này mà là động thái của học hành từng giây phút là cốt lõi để thâm nhập vào cái gì đó mà đòi hỏi thấu triệt, hiểu rõ.