Đi
dọc dòng sông Phật giáo: NHỮNG MỸ
TỤC và NÉT BÍ ẨNHUYỀN ẢO
TRÊN
ĐẤT NƯỚC CHÙA VÀNG
Đạo
Phật đã góp phần quyết định trong việc hình thành bản
sắc dân tộc, tính cáchcon người, nghệ thuật kiến trúc,
tạo hình cùng với bộ mặt tín ngưỡng của xã hội người
Myanmar. Cũng chính đạo Phật đã tô điểm cho núi sông hùng
vĩ, hoang dã và thơ mộng của đất nước này thêm lung linh
huyền ảo bằng những công trìnhtôn giáo rải rác khắp nơi,
làm cho nó vốn đã bí ẩn càng trở nên kỳ lạ và bội phần
diễm lệ...
Tục dán
vàng lên tượng Phật
Trong
các ngôi đền có tượng Phật lớn (thường là cao ba, bốn
mét trở lên), liên tục diễn ra một cảnh tượng lạ lùng
mà chúng tôi chưa hề nhìn thấy ở bất cứ nước nào, đó
là cảnh Phật tử dán vàng lá cực mỏng lên tượng. Mỗi
lá vàng có kích cỡ 3cm x 3cm giá khoảng trên ba ngàn đồng
tiền Việt. Vì lá vàng siêu mỏng nên nó không thể tồn tạiđộc lập mà phải được trải trên một miếng giấy hết
sứcđặc biệt. Bạn cầm miếng “giấy vàng” đó trên
tay, áp mặt có vàng vào tượng. Vàng sẽ dính hết vào tượng,
tay bạn chỉ còn miếng giấy không còn vàng. Người nghèo
vào đền thường mua một, hai miếng; người giàu mua vài ba
chục miếng như vậy. Cùng lúc bạn có thể nhìn thấy hàng
chục người bao quanh bức tượng Phật khổng lồ để dán
vàng. Vì tượng lớn nên người ta phải bố trí thang hoặc
dàn dáo để Phật tử trèo lên thực hiện công việc thiêng
liêng của họ. Tất nhiên, với hàng trăm hàng ngàn người
liên tục dán như vậy, sẽ có hàng trăm hàng ngàn lớp vàng
chồng đè lên nhau. Nếu khi dán không khéo, tay chạm vào tượng,
lập tức có một lớp vàng mỏng dính vào da tay bạn, nhìn
lấp lánh ánh kim hoàng. Thông thường về đêm khuya, khi vắng
vẻ, người ta mới lấy khăn lau hết bột vàng trên tượng,
giặt vào một chậu nước lớn. Vàng chìm xuống đáy chậu,
thu hồi rồi đem tới xưởng, chế lại thành vàng lá cực
mỏng như trước, kết thúc một chu kỳ.
Chúng
tôi tới thăm một xưởng dát vàng thủ công. Công việc của
họ là làm ra những lá vàng “mỏng”, “cực mỏng” và
“siêu mỏng” để dùng vào nhiều công việc khác nhau, như
dát vàng lên các bức tượng Phật bằng đồng, dát vàng lên
nhiều bộ phận của một bức tượng Phật bằng cẩm thạch,
làm thành những lá bồ đề bằng vàng cực mỏng, mỗi lá
bán 5 đô la Mỹ. Độ mỏng của chúng hoàn toàn khác nhau:
loại “mỏng vừa” là để dát lên các bộ phận của bức
tượng Phật bằng cẩm thạch, không bao giờ bị bong ra. Loại
“cực mỏng” để làm những lá bồ đề, có thể tồn tạiđộc lập, được bọc trong một lớp giấy bóng. Còn loại
“siêu mỏng” chỉ để bán cho Phật tử dán lên tượng
Phật như vừa kể. Cần phân biệt hai từ “dát” và “dán”.
Loại mỏng vừa để cho thợ “dát” lên tượng, loại “siêu
mỏng” để cho Phật tử “dán” lên tượng. Kỳ công nhất
là loại “siêu mỏng”. Loại này tiêu thụ mạnh nhất. Hãy
tưởng tượng một quy trình công nghệ: đầu tiên dùng máy
cán vàng thật mỏng như tờ giấy, cắt thành miếng khoảng
2cm2 , dùng búa đập liên tục 1 giờ thành miếng 16cm2. Chồng
2.000 mảnh x 16cm2 đó lên nhau đập liên tục 5 giờ nữa để
được 2.000 mảnh x 64cm2 rồi mới cắt ra thành những mảnh
nhỏ, mỗi mảnh 9cm2 (3cmx3cm) để bán cho Phật tử. Giá bán
được tính theo công thức: tiền vàng và tiền giấy đỡ
lá vàng chiếm 20%, tiền công 80%, tiền lời 30%. Tổng cộng
giá bán là 130%. Công nghệ làm giấy nền đỡ cho lá vàng
cũng cực kỳ phức tạp: một loại tre đặc biệt được
đem chẻ nhỏ ngâm nước 3 năm để biến thành bột, dát mỏng,
phơi nắng rồi đập như vàng cho tới khi tờ giấy tre trong
suốt có màu hơi vàng mới dùng được. Vì sức tiêu thụ
rất lớn nên công việc dát vàng siêu mỏng đã trở thành
một nghề thủ công truyền thống rất nổi tiếng ở Myanmar.
Nghề
đúc tượng và tạc tượng Phật
Cảm
giác chung của chúng tôi là, ở đây đền chùa xây bao nhiêu
cũng thiếu, tượng Phật tạc, đúc bao nhiêu cũng không đủ.
Lang thang trên đất nước Myanmar rộng lớn bạn sẽ không
ngừng được tiếp xúc với hàng loạt xưởng thủ công tạc
tượng Phật từ đá (chủ yếu là đá cẩm thạch) và những
xưởng đúc tượng Phật bằng đồng. Chúng tôi đã tới thăm
một xưởng đúc tượng đồng, sản phẩm là hàng ngàn bức
tượng Phật nhỏ từ nửa ký tới vài ba ký, cỡ trung bình
cũng vài ba chục ký, lớn thì hàng trăm ký, loại cực lớn
theo đơn đặt có khi nặng hàng chục tấn. Nhiều xưởng đúc
thường tập trung trong một khu vực, một làng, hoạt động
từ nhiều thế kỷ nay. Riêng nghề tạc tượng Phật từ đá
thường tập trung lại thành phố, thành phường. Có những
phố dài tập hợp hàng trăm xưởng sản xuất liên tục, tượng
Phật bày đầy vườn, đầy nhà, tràn ra lề đường kéo dài
cả cây số. Bạn có thể lang thang ở những “phố dài tượng
Phật” như thế này cả ngày không chán, ngập chìm trong muôn
vàn mẫu mã sản phẩm khác nhau, tha hồchiêm ngưỡng hàng
chục ngàn bức tượng Phật để chọn mua những bức ưng
ý nhất. Tất nhiên có những bức nặng hàng trăm ký, thậm
chí hàng tấn, hàng chục tấn thì chỉ đền chùa mới là
đối tượng để tiêu thụ. Một đặc điểm chung của các
xưởng đúc và tạc tượng này là hầu như chỉ có một mặt
hàng duy nhất là tượng Phật, các sản phẩm khác hoặc không
hề có hoặc hoàn toàn không đáng kể. Chính vì chuyên tâm
vào một loại sản phẩm như vậy nên các người thợ ở
đây có một tay nghề rất cao, tạo ra những bức tượng thực
sự sinh động.
Những
pho tượng niết bàn khổng lồ
Ưu
thế của tượng nằm là người ta có thể chế tạo được
kích cỡ lớn hơn hẳn tượng ngồi và tượng đứng, nhưng
lớn như ở Myanmar thì quả thậtchúng tôi chưa hề thấy
ở đâu có trên tất cả các nẻo đường làm phim. Một tờ
báo của ta đưa tin, bức tượng niết bàn trên núi Tà Cú
ở Bình Thuận dài 49m, và cho đó là bức tượng nằm dài
nhất Đông Nam Á. Khi sang tới Myanmar chúng tôi mới hiểu rằng
kích cỡ tượng ở Tà Cú chẳng thấm vào đâu. Người ta
đưa chúng tôi tới xem 2 bức tượng Phậtniết bàn được
coi là lớn thứ 3 và thứ 4 của Myanmar:
-
Tượng Phậtniết bàn ở Yangon dài 73m, cao 35m, được chế
tác vào năm 1.107 theo trường phái Môn. Miền đất Nam bộ
Myanmar xa xưa là vương quốc của người Môn, một sắc tộc
rất tôn sùngđạo Phật. Người ta phải xây một ngôi nhà
cực lớn, cao ngất để thờ tượng, đủ chỗ cho hàng ngàn
người tới dâng lễ và chiêm bái.
-
Tượng Phậtniết bàn ở Bagô (một bang láng giềng của Yangon)
cũng là một xứ sở của người Môn. Thành phố thủ phủ
bang này xưa là kinh đô của vương quốc Môn, hiện đang tồn
tại một hoàng cung lộng lẫy và một chùa vàng 113m cao nhất
Myanmar. Tượng Phật nằm ở đây dài 54,88m, cao 16m, khuôn mặt
dài 6, 86m, mắt dài 1,14m do nhà vua Miga Depa cho xây dựng năm
944, chất liệu bằng gạch. Đây là bức tượng nằm cổ kínhsinh động nhất hiện nay, đặc biệt là khuôn mặt hết sức
tươi tắn và từ bi. Từ thế kỷ thứ XI, tác phẩm nghệ
thuật này hoàn toàn bị bỏ hoang phế hơn 800 năm. Mãi tới
năm 1852 một số nhà sư mới phát hiện, trùng tu rồi xây
nhà để thờ.
Lại
còn có 2 bức tượng niết bàn khác lớn hơn hẳn 2 bức tượng
vừa kể trên. Đó là bức tượng dài 160m ở Mandalay được
hoàn thành cách đây 8 năm, và một tượng khổng lồ dài 300m
xây dựng suốt 18 năm nay vẫn chưa hoàn thành vì thiếu kinh
phí. Tất cả mọi tượng Phật nằm đều được xây đặc.
Rõ ràng để có được những công trình lớn như vậy, không
chỉ có tiền mà phải có một niềm tin mãnh liệt, một niềm
đam mêcuồng nhiệt và lòng tôn kính thật sự chân thành.
Đường
lên đỉnh núi đá vàng thiêng
Biết
chúng tôiquan tâm nhiều tới nền văn hóaPhật giáo suốt
chiều dài sông Mê Kông và các nước lưu vực của nó, các
bạn Myanmar khuyên nên tới chiêm ngưỡng “Tảng đá vàng”
ở trên độ cao 1.100m so với mặt biển tại miền rừng núi
hẻo lánh của Bang Môn, miền Nam đất nước. Từ Yangon tới
đó xe chạy phải mất nửa ngày đường. Tới chân núi, xe
chúng tôi phải để lại rồi thuê xe tải chở cả đoàn lên
tới độ cao khoảng 700m, đường đèo ngoằn ngoèo, cực dốc.
Con đường nguy hiểm này từ xa xưa đã từng là nơi bỏ xác
của biết bao Phật tửhành hương, vì đây là vương quốc
của voi, tê giác, hổ, báo, sư tử và ác thần. Ven đường
đèo còn thấy những miếu thờ để cầu nguyện cho những
người xấu số và cầu an cho những khách bộ hành. Phong cảnh
núi đồi vừa có dáng dấp Chùa Hương âm u nơi đất Phật,
vừa hùng vĩ như những con đường đèo lên Đà Lạt, với
rừng rậm vực sâu, suối nước và những ngôi chùa. Từ điểm
cao 700m xe ngừng chạy để người leo bộ lên độ cao 1.100m.
Đường leo bộ được đổ bê tông bằng phẳng, rộng rãi,
sạch sẽ, có lan can bảo hiểm, đẹp hơn hẳn đường lên
Chùa Hương của ta. Phần lớn du khách nước ngoài đều ngồi
cáng vì không leo nổi. Riêng chúng tôi chỉ thuê người mang
hành lý vì còn phải vừa đi vừa quay phim. Vừa lúc “sức
tàn lực kiệt” thì chốn Thiên Thaixuất hiện. Chúng tôihoàn toàn bị bất ngờ trước vẻ nguy nga tráng lệ, cực
kỳ lộng lẫy và to lớn của cả một quần thể kiến trúc
mênh mông trên đỉnh núi được trải rộng trên một mặt
bằng lớn như sân vận động, dài tới vài ba cây số bao
gồm đền đài, miếu mạo, tượng thờ, nhà hàng, khách sạn
tọa lạc trên một mặt bằng lát gạch bông sạch bóng, với
hàng ngàn Phật tử khói hương nghi ngút, tay cầm những dây
hoa lài hoặc những bó hoa huệ thơm phức, ngây ngất trong
tiếng chuông chùa, tiếng tụng kinh vang vang núi đồi, thành
kínhchiêm báiĐức Phật ở mọi nơi mọi chốn trong khuôn
viên rộng hàng chục hec-ta rực ánh chiều tà.
Đối
tượng chính được tôn thờ trong toàn bộ quần thể kiến
trúc Phật giáo này chính là tảng đá vàng kỳ lạ chênh vênh
bên mép vực, nằm nghiêng như sắp rơi xuống hẻm núi sâu
bởi chỉ hơi dính mép núi. Diện tích mà tảng đá tiếp cận
với mép núi chỉ chiếm 1,4% diện tích đáy của nó. Kỳ lạ
là nó luôn ở tư thế “chuẩn bị rơi” như vậy đã hàng
chục triệu năm, nhưng người ta lại hiểu là nó chỉ tồn
tại từ khi có Đức Phật tới đây, nên rất thiêng. Sở
dĩ gọi là đá vàng vì hàng ngày luôn có hàng ngàn Phật tửliên tục dán vàng lá mỏng lên toàn bộ bề mặt của nó,
nhất là phần thấp nhất dễ với tới của tảng đá. Từ
xa vài cây số chúng tôi đã nhìn thấy hình dáng và tư thế
của nó. Màu vàng chói lọi của nó đã được ánh nắng ban
chiều chiếu vào làm ánh lên một ánh kim kỳ diệu giữa nền
trời xanh mây trắng bên trên và núi rừng xanh thẳm ở bên
dưới. Từ chân tảng đá vàng có thể nhìn bao quát cả một
vùng rừng núi bao laxung quanh với hàng loạt đền đài Phật
giáo ẩn hiện lấp lánh dưới ánh mặt trời, tạo cho ta một
cảm giácmơ màng, thoát tục, đặc biệt là vào những lúc
mây trắng dưới chân lớp lớp trôi đi phủ kín núi đồi.
Chúng
tôiquyết định lưu lại một đêm trên cõi Phật để tận
hưởng cho hết cái cảm giác lâng lâng như ở chốn thiên
đường.
Tam
giác vàng huyền bí và những dấu ấn Phật giáo
Tam
giác vàng lừng danh luôn được hiểu theo hai khái niệm: Thứ
nhất, đó là một vùng lãnh thổ âm u rừng núi rộng tới
195000 km2, lớn hơn cả nước Campuchia, bao gồm phần đất
của cả bốn nước Trung Quốc, Myanmar, Lào và Thái Lan. Thứ
hai là trung tâmTam giác vàng. Đó là một khu vực có đường
kính khoảng vài chục cây số với tâm điểm là ngã ba biên
giới Lào-Thái-Myanmar nơi con sông Maesai là biên giới giữa
Thái Lan và Myanmar đổ nước ra Mê Kông từ bên hữu ngạn.
Đoạn này bên tả ngạn Mê Kông là đất Lào, bên bờ hữu
gồm đất Myanmar ở phía Bắc và đất Thái ở phía Nam. Hầu
hết lãnh thổ Tam giác vàng trước kia là vương quốc của
cây Anh Túc, là sào huyệt của đám thảo khấugiang hồ, của
các thủ lĩnh quân sự nằm ngoài vòng pháp luật chuyên chế
biến và phân phối thuốc phiện. Có những ông trùm như Khun
Xa dưới trướng có tới 15 ngàn tay súng hùng cứ một phương.
Đã từng có những nhà thám hiểm, những nhà báo thâm nhập
vào đây rồi không trở về. Hiện nay tình hình đã sáng sủa
hơn nhiều do cố gắnghợp tác triệt phá ma túy của 4 chính
phủ sở tại. Tuy nhiên, việc biến Tam giác vàng thành một
khu vực phi ma túy còn là một vấn đề nan giải, và là một
viễn cảnh. Trong kịch bản phim Mê Kông ký sự, Tam giác vàng
là một trường đoạn quan trọng bởi đây vừa là đoạn
kỳ bí của Mê Kông vừa là một vùng đất luôn ở bên kia
bức màn bí mật, không ngừng gợi trí tò mò của cả thế
giới. Với tầm quan trọng đặc biệt đó, chúng tôi đã có
hai chuyến đi tới khu vực trung tâmTam giác vàng vào các năm
2003 và 2004. Sông Mê Kông chảy trên đất Myanmar dài 300 cây
số, hoàn toàn nằm trong khu vực Tam giác vàng, trong đó có
20 cây số phía Bắc là biên giới với Trung Quốc và 280 cây
số phía Nam là biên giới với Lào. Tháng 5 năm 2003, chúng
tôi thuê thuyền đi dọc 150 cây số phần phía Nam cho tới
tận ngã ba biên giớitức trung Tâm Tam giác vàng. Đây là
vùng sông nước biên thùy hẻo lánh hoang vu, cực kỳ hùng
vĩ và thơ mộng. Ngồi trên xuồng cao tốc lao như bay theo đám
thác ghềnh lởm chởm giữa rừng núi Tam giác vàng hiểm trở,
lòng dạ vừa bâng khuâng vừa thực sự hãi hùng. Đó là lần
đầu tiên mà hình ảnh của miền đất Bang Shan - lãnh thổ
chủ yếu của Tam giác vàng hiện ratrước mắt, bên bờ hữu
của đoạn sông Mê Kông - được miêu tả trên sách báo vừa
nên thơ vừa rùng rợn, vừa là thiên đường vừa là địa
ngục đối với con người. Xin trích một đoạn ngắn: “
Sông Mê Kông đoạn chảy qua Tam giác vàng vừa là phúc vừa
là họa. Dòng nước đỏ ngầu ấy vừa là mạch sống vừa
lẫn máu của những xác chết trôi lềnh bềnh. Bất cứ lúc
nào và bất cứ ở đâu cũng có thể nổ ra những vụ xung
đột, thường là đẫm máu, giữa các đám thảo khấu vốn
là chân tay các lãnh chúa thuốc phiện. Ra khỏi Tam giác vàng,
dòng sông hoang dã mới trở lạithanh bình rồi mất hút vào
những khu rừng rậm về phía hạ nguồn…”. Vì tiếng gầm
rú vang trời của xuồng máy nên chúng tôi không hề nghe thấy
tiếng súng của bọn vận chuyển ma túy bắn nhau trên bờ
hay tiếng chuông chùa ven sông, nhưng thỉnh thoảng trên bờ
con sông hoang vắng, cả bên Lào và bên Myanmar, vẫn thấy xuất
hiện những ngôi chùa thấp thoáng giữa rừng già xanh thẳm.
Thì ra sức sống lương thiện và từ bi của đạo Phật vẫn
kiên cường và bất tử. Đôi khi chúng tôi cho thuyền dừng
lại trước một ngôi chùa Myanmar ở những đoạn sông không
có những xoáy nước khổng lồ cuồng loạn để ngắm nhìn
cảnh vật và có cảm giác như đó chính là chốn thiên thai
lọt giữa miền đất quỷ. Mãi sau này khi thâm nhập sâu vào
lãnh thổ Tam giác vàng huyền bí, chúng tôi mới hiểu rằng,
trên miền đất lạ lùng này luôn tồn tại song song hai thế
giới, tôn thờ hai triết lý sống trái ngược: một của những
Phật tửhiền hòa với những tâm hồnthánh thiện, hiển
hiện ngay trước mắt; và một là của thế giới ngầm, vô
hình, tôn thờ đô la và bạo lực.
Kỳ
tới: Chân dungTam giác vàng- Ngôi chùa cổ giữa ngã ba biên
giới- Tượng Phật bên sòng bạc- Xa lộ xuyên Tam giác vàng-
Hai trấn biên thùy hẻo lánh- Những ngôi chùa ở Keng Tông.
(Tạp
Chí Văn Hoá Phật Giáo)
Đạo
Phật đã góp phần quyết định trong việc hình thành bản
sắc dân tộc, tính cáchcon người, nghệ thuật kiến trúc,
tạo hình cùng với bộ mặt tín ngưỡng của xã hội người
Myanmar. Cũng chính đạo Phật đã tô điểm cho núi sông hùng
vĩ, hoang dã và thơ mộng của đất nước này thêm lung linh
huyền ảo bằng những công trìnhtôn giáo rải rác khắp nơi,
làm cho nó vốn đã bí ẩn càng trở nên kỳ lạ và bội phần
diễm lệ...
Tục dán
vàng lên tượng Phật
Trong
các ngôi đền có tượng Phật lớn (thường là cao ba, bốn
mét trở lên), liên tục diễn ra một cảnh tượng lạ lùng
mà chúng tôi chưa hề nhìn thấy ở bất cứ nước nào, đó
là cảnh Phật tử dán vàng lá cực mỏng lên tượng. Mỗi
lá vàng có kích cỡ 3cm x 3cm giá khoảng trên ba ngàn đồng
tiền Việt. Vì lá vàng siêu mỏng nên nó không thể tồn tạiđộc lập mà phải được trải trên một miếng giấy hết
sứcđặc biệt. Bạn cầm miếng “giấy vàng” đó trên
tay, áp mặt có vàng vào tượng. Vàng sẽ dính hết vào tượng,
tay bạn chỉ còn miếng giấy không còn vàng. Người nghèo
vào đền thường mua một, hai miếng; người giàu mua vài ba
chục miếng như vậy. Cùng lúc bạn có thể nhìn thấy hàng
chục người bao quanh bức tượng Phật khổng lồ để dán
vàng. Vì tượng lớn nên người ta phải bố trí thang hoặc
dàn dáo để Phật tử trèo lên thực hiện công việc thiêng
liêng của họ. Tất nhiên, với hàng trăm hàng ngàn người
liên tục dán như vậy, sẽ có hàng trăm hàng ngàn lớp vàng
chồng đè lên nhau. Nếu khi dán không khéo, tay chạm vào tượng,
lập tức có một lớp vàng mỏng dính vào da tay bạn, nhìn
lấp lánh ánh kim hoàng. Thông thường về đêm khuya, khi vắng
vẻ, người ta mới lấy khăn lau hết bột vàng trên tượng,
giặt vào một chậu nước lớn. Vàng chìm xuống đáy chậu,
thu hồi rồi đem tới xưởng, chế lại thành vàng lá cực
mỏng như trước, kết thúc một chu kỳ.
Chúng
tôi tới thăm một xưởng dát vàng thủ công. Công việc của
họ là làm ra những lá vàng “mỏng”, “cực mỏng” và
“siêu mỏng” để dùng vào nhiều công việc khác nhau, như
dát vàng lên các bức tượng Phật bằng đồng, dát vàng lên
nhiều bộ phận của một bức tượng Phật bằng cẩm thạch,
làm thành những lá bồ đề bằng vàng cực mỏng, mỗi lá
bán 5 đô la Mỹ. Độ mỏng của chúng hoàn toàn khác nhau:
loại “mỏng vừa” là để dát lên các bộ phận của bức
tượng Phật bằng cẩm thạch, không bao giờ bị bong ra. Loại
“cực mỏng” để làm những lá bồ đề, có thể tồn tạiđộc lập, được bọc trong một lớp giấy bóng. Còn loại
“siêu mỏng” chỉ để bán cho Phật tử dán lên tượng
Phật như vừa kể. Cần phân biệt hai từ “dát” và “dán”.
Loại mỏng vừa để cho thợ “dát” lên tượng, loại “siêu
mỏng” để cho Phật tử “dán” lên tượng. Kỳ công nhất
là loại “siêu mỏng”. Loại này tiêu thụ mạnh nhất. Hãy
tưởng tượng một quy trình công nghệ: đầu tiên dùng máy
cán vàng thật mỏng như tờ giấy, cắt thành miếng khoảng
2cm2 , dùng búa đập liên tục 1 giờ thành miếng 16cm2. Chồng
2.000 mảnh x 16cm2 đó lên nhau đập liên tục 5 giờ nữa để
được 2.000 mảnh x 64cm2 rồi mới cắt ra thành những mảnh
nhỏ, mỗi mảnh 9cm2 (3cmx3cm) để bán cho Phật tử. Giá bán
được tính theo công thức: tiền vàng và tiền giấy đỡ
lá vàng chiếm 20%, tiền công 80%, tiền lời 30%. Tổng cộng
giá bán là 130%. Công nghệ làm giấy nền đỡ cho lá vàng
cũng cực kỳ phức tạp: một loại tre đặc biệt được
đem chẻ nhỏ ngâm nước 3 năm để biến thành bột, dát mỏng,
phơi nắng rồi đập như vàng cho tới khi tờ giấy tre trong
suốt có màu hơi vàng mới dùng được. Vì sức tiêu thụ
rất lớn nên công việc dát vàng siêu mỏng đã trở thành
một nghề thủ công truyền thống rất nổi tiếng ở Myanmar.
Nghề
đúc tượng và tạc tượng Phật
Cảm
giác chung của chúng tôi là, ở đây đền chùa xây bao nhiêu
cũng thiếu, tượng Phật tạc, đúc bao nhiêu cũng không đủ.
Lang thang trên đất nước Myanmar rộng lớn bạn sẽ không
ngừng được tiếp xúc với hàng loạt xưởng thủ công tạc
tượng Phật từ đá (chủ yếu là đá cẩm thạch) và những
xưởng đúc tượng Phật bằng đồng. Chúng tôi đã tới thăm
một xưởng đúc tượng đồng, sản phẩm là hàng ngàn bức
tượng Phật nhỏ từ nửa ký tới vài ba ký, cỡ trung bình
cũng vài ba chục ký, lớn thì hàng trăm ký, loại cực lớn
theo đơn đặt có khi nặng hàng chục tấn. Nhiều xưởng đúc
thường tập trung trong một khu vực, một làng, hoạt động
từ nhiều thế kỷ nay. Riêng nghề tạc tượng Phật từ đá
thường tập trung lại thành phố, thành phường. Có những
phố dài tập hợp hàng trăm xưởng sản xuất liên tục, tượng
Phật bày đầy vườn, đầy nhà, tràn ra lề đường kéo dài
cả cây số. Bạn có thể lang thang ở những “phố dài tượng
Phật” như thế này cả ngày không chán, ngập chìm trong muôn
vàn mẫu mã sản phẩm khác nhau, tha hồchiêm ngưỡng hàng
chục ngàn bức tượng Phật để chọn mua những bức ưng
ý nhất. Tất nhiên có những bức nặng hàng trăm ký, thậm
chí hàng tấn, hàng chục tấn thì chỉ đền chùa mới là
đối tượng để tiêu thụ. Một đặc điểm chung của các
xưởng đúc và tạc tượng này là hầu như chỉ có một mặt
hàng duy nhất là tượng Phật, các sản phẩm khác hoặc không
hề có hoặc hoàn toàn không đáng kể. Chính vì chuyên tâm
vào một loại sản phẩm như vậy nên các người thợ ở
đây có một tay nghề rất cao, tạo ra những bức tượng thực
sự sinh động.
Những
pho tượng niết bàn khổng lồ
Ưu
thế của tượng nằm là người ta có thể chế tạo được
kích cỡ lớn hơn hẳn tượng ngồi và tượng đứng, nhưng
lớn như ở Myanmar thì quả thậtchúng tôi chưa hề thấy
ở đâu có trên tất cả các nẻo đường làm phim. Một tờ
báo của ta đưa tin, bức tượng niết bàn trên núi Tà Cú
ở Bình Thuận dài 49m, và cho đó là bức tượng nằm dài
nhất Đông Nam Á. Khi sang tới Myanmar chúng tôi mới hiểu rằng
kích cỡ tượng ở Tà Cú chẳng thấm vào đâu. Người ta
đưa chúng tôi tới xem 2 bức tượng Phậtniết bàn được
coi là lớn thứ 3 và thứ 4 của Myanmar:
-
Tượng Phậtniết bàn ở Yangon dài 73m, cao 35m, được chế
tác vào năm 1.107 theo trường phái Môn. Miền đất Nam bộ
Myanmar xa xưa là vương quốc của người Môn, một sắc tộc
rất tôn sùngđạo Phật. Người ta phải xây một ngôi nhà
cực lớn, cao ngất để thờ tượng, đủ chỗ cho hàng ngàn
người tới dâng lễ và chiêm bái.
-
Tượng Phậtniết bàn ở Bagô (một bang láng giềng của Yangon)
cũng là một xứ sở của người Môn. Thành phố thủ phủ
bang này xưa là kinh đô của vương quốc Môn, hiện đang tồn
tại một hoàng cung lộng lẫy và một chùa vàng 113m cao nhất
Myanmar. Tượng Phật nằm ở đây dài 54,88m, cao 16m, khuôn mặt
dài 6, 86m, mắt dài 1,14m do nhà vua Miga Depa cho xây dựng năm
944, chất liệu bằng gạch. Đây là bức tượng nằm cổ kínhsinh động nhất hiện nay, đặc biệt là khuôn mặt hết sức
tươi tắn và từ bi. Từ thế kỷ thứ XI, tác phẩm nghệ
thuật này hoàn toàn bị bỏ hoang phế hơn 800 năm. Mãi tới
năm 1852 một số nhà sư mới phát hiện, trùng tu rồi xây
nhà để thờ.
Lại
còn có 2 bức tượng niết bàn khác lớn hơn hẳn 2 bức tượng
vừa kể trên. Đó là bức tượng dài 160m ở Mandalay được
hoàn thành cách đây 8 năm, và một tượng khổng lồ dài 300m
xây dựng suốt 18 năm nay vẫn chưa hoàn thành vì thiếu kinh
phí. Tất cả mọi tượng Phật nằm đều được xây đặc.
Rõ ràng để có được những công trình lớn như vậy, không
chỉ có tiền mà phải có một niềm tin mãnh liệt, một niềm
đam mêcuồng nhiệt và lòng tôn kính thật sự chân thành.
Đường
lên đỉnh núi đá vàng thiêng
Biết
chúng tôiquan tâm nhiều tới nền văn hóaPhật giáo suốt
chiều dài sông Mê Kông và các nước lưu vực của nó, các
bạn Myanmar khuyên nên tới chiêm ngưỡng “Tảng đá vàng”
ở trên độ cao 1.100m so với mặt biển tại miền rừng núi
hẻo lánh của Bang Môn, miền Nam đất nước. Từ Yangon tới
đó xe chạy phải mất nửa ngày đường. Tới chân núi, xe
chúng tôi phải để lại rồi thuê xe tải chở cả đoàn lên
tới độ cao khoảng 700m, đường đèo ngoằn ngoèo, cực dốc.
Con đường nguy hiểm này từ xa xưa đã từng là nơi bỏ xác
của biết bao Phật tửhành hương, vì đây là vương quốc
của voi, tê giác, hổ, báo, sư tử và ác thần. Ven đường
đèo còn thấy những miếu thờ để cầu nguyện cho những
người xấu số và cầu an cho những khách bộ hành. Phong cảnh
núi đồi vừa có dáng dấp Chùa Hương âm u nơi đất Phật,
vừa hùng vĩ như những con đường đèo lên Đà Lạt, với
rừng rậm vực sâu, suối nước và những ngôi chùa. Từ điểm
cao 700m xe ngừng chạy để người leo bộ lên độ cao 1.100m.
Đường leo bộ được đổ bê tông bằng phẳng, rộng rãi,
sạch sẽ, có lan can bảo hiểm, đẹp hơn hẳn đường lên
Chùa Hương của ta. Phần lớn du khách nước ngoài đều ngồi
cáng vì không leo nổi. Riêng chúng tôi chỉ thuê người mang
hành lý vì còn phải vừa đi vừa quay phim. Vừa lúc “sức
tàn lực kiệt” thì chốn Thiên Thaixuất hiện. Chúng tôihoàn toàn bị bất ngờ trước vẻ nguy nga tráng lệ, cực
kỳ lộng lẫy và to lớn của cả một quần thể kiến trúc
mênh mông trên đỉnh núi được trải rộng trên một mặt
bằng lớn như sân vận động, dài tới vài ba cây số bao
gồm đền đài, miếu mạo, tượng thờ, nhà hàng, khách sạn
tọa lạc trên một mặt bằng lát gạch bông sạch bóng, với
hàng ngàn Phật tử khói hương nghi ngút, tay cầm những dây
hoa lài hoặc những bó hoa huệ thơm phức, ngây ngất trong
tiếng chuông chùa, tiếng tụng kinh vang vang núi đồi, thành
kínhchiêm báiĐức Phật ở mọi nơi mọi chốn trong khuôn
viên rộng hàng chục hec-ta rực ánh chiều tà.
Đối
tượng chính được tôn thờ trong toàn bộ quần thể kiến
trúc Phật giáo này chính là tảng đá vàng kỳ lạ chênh vênh
bên mép vực, nằm nghiêng như sắp rơi xuống hẻm núi sâu
bởi chỉ hơi dính mép núi. Diện tích mà tảng đá tiếp cận
với mép núi chỉ chiếm 1,4% diện tích đáy của nó. Kỳ lạ
là nó luôn ở tư thế “chuẩn bị rơi” như vậy đã hàng
chục triệu năm, nhưng người ta lại hiểu là nó chỉ tồn
tại từ khi có Đức Phật tới đây, nên rất thiêng. Sở
dĩ gọi là đá vàng vì hàng ngày luôn có hàng ngàn Phật tửliên tục dán vàng lá mỏng lên toàn bộ bề mặt của nó,
nhất là phần thấp nhất dễ với tới của tảng đá. Từ
xa vài cây số chúng tôi đã nhìn thấy hình dáng và tư thế
của nó. Màu vàng chói lọi của nó đã được ánh nắng ban
chiều chiếu vào làm ánh lên một ánh kim kỳ diệu giữa nền
trời xanh mây trắng bên trên và núi rừng xanh thẳm ở bên
dưới. Từ chân tảng đá vàng có thể nhìn bao quát cả một
vùng rừng núi bao laxung quanh với hàng loạt đền đài Phật
giáo ẩn hiện lấp lánh dưới ánh mặt trời, tạo cho ta một
cảm giácmơ màng, thoát tục, đặc biệt là vào những lúc
mây trắng dưới chân lớp lớp trôi đi phủ kín núi đồi.
Chúng
tôiquyết định lưu lại một đêm trên cõi Phật để tận
hưởng cho hết cái cảm giác lâng lâng như ở chốn thiên
đường.
Tam
giác vàng huyền bí và những dấu ấn Phật giáo
Tam
giác vàng lừng danh luôn được hiểu theo hai khái niệm: Thứ
nhất, đó là một vùng lãnh thổ âm u rừng núi rộng tới
195000 km2, lớn hơn cả nước Campuchia, bao gồm phần đất
của cả bốn nước Trung Quốc, Myanmar, Lào và Thái Lan. Thứ
hai là trung tâmTam giác vàng. Đó là một khu vực có đường
kính khoảng vài chục cây số với tâm điểm là ngã ba biên
giới Lào-Thái-Myanmar nơi con sông Maesai là biên giới giữa
Thái Lan và Myanmar đổ nước ra Mê Kông từ bên hữu ngạn.
Đoạn này bên tả ngạn Mê Kông là đất Lào, bên bờ hữu
gồm đất Myanmar ở phía Bắc và đất Thái ở phía Nam. Hầu
hết lãnh thổ Tam giác vàng trước kia là vương quốc của
cây Anh Túc, là sào huyệt của đám thảo khấugiang hồ, của
các thủ lĩnh quân sự nằm ngoài vòng pháp luật chuyên chế
biến và phân phối thuốc phiện. Có những ông trùm như Khun
Xa dưới trướng có tới 15 ngàn tay súng hùng cứ một phương.
Đã từng có những nhà thám hiểm, những nhà báo thâm nhập
vào đây rồi không trở về. Hiện nay tình hình đã sáng sủa
hơn nhiều do cố gắnghợp tác triệt phá ma túy của 4 chính
phủ sở tại. Tuy nhiên, việc biến Tam giác vàng thành một
khu vực phi ma túy còn là một vấn đề nan giải, và là một
viễn cảnh. Trong kịch bản phim Mê Kông ký sự, Tam giác vàng
là một trường đoạn quan trọng bởi đây vừa là đoạn
kỳ bí của Mê Kông vừa là một vùng đất luôn ở bên kia
bức màn bí mật, không ngừng gợi trí tò mò của cả thế
giới. Với tầm quan trọng đặc biệt đó, chúng tôi đã có
hai chuyến đi tới khu vực trung tâmTam giác vàng vào các năm
2003 và 2004. Sông Mê Kông chảy trên đất Myanmar dài 300 cây
số, hoàn toàn nằm trong khu vực Tam giác vàng, trong đó có
20 cây số phía Bắc là biên giới với Trung Quốc và 280 cây
số phía Nam là biên giới với Lào. Tháng 5 năm 2003, chúng
tôi thuê thuyền đi dọc 150 cây số phần phía Nam cho tới
tận ngã ba biên giớitức trung Tâm Tam giác vàng. Đây là
vùng sông nước biên thùy hẻo lánh hoang vu, cực kỳ hùng
vĩ và thơ mộng. Ngồi trên xuồng cao tốc lao như bay theo đám
thác ghềnh lởm chởm giữa rừng núi Tam giác vàng hiểm trở,
lòng dạ vừa bâng khuâng vừa thực sự hãi hùng. Đó là lần
đầu tiên mà hình ảnh của miền đất Bang Shan - lãnh thổ
chủ yếu của Tam giác vàng hiện ratrước mắt, bên bờ hữu
của đoạn sông Mê Kông - được miêu tả trên sách báo vừa
nên thơ vừa rùng rợn, vừa là thiên đường vừa là địa
ngục đối với con người. Xin trích một đoạn ngắn: “
Sông Mê Kông đoạn chảy qua Tam giác vàng vừa là phúc vừa
là họa. Dòng nước đỏ ngầu ấy vừa là mạch sống vừa
lẫn máu của những xác chết trôi lềnh bềnh. Bất cứ lúc
nào và bất cứ ở đâu cũng có thể nổ ra những vụ xung
đột, thường là đẫm máu, giữa các đám thảo khấu vốn
là chân tay các lãnh chúa thuốc phiện. Ra khỏi Tam giác vàng,
dòng sông hoang dã mới trở lạithanh bình rồi mất hút vào
những khu rừng rậm về phía hạ nguồn…”. Vì tiếng gầm
rú vang trời của xuồng máy nên chúng tôi không hề nghe thấy
tiếng súng của bọn vận chuyển ma túy bắn nhau trên bờ
hay tiếng chuông chùa ven sông, nhưng thỉnh thoảng trên bờ
con sông hoang vắng, cả bên Lào và bên Myanmar, vẫn thấy xuất
hiện những ngôi chùa thấp thoáng giữa rừng già xanh thẳm.
Thì ra sức sống lương thiện và từ bi của đạo Phật vẫn
kiên cường và bất tử. Đôi khi chúng tôi cho thuyền dừng
lại trước một ngôi chùa Myanmar ở những đoạn sông không
có những xoáy nước khổng lồ cuồng loạn để ngắm nhìn
cảnh vật và có cảm giác như đó chính là chốn thiên thai
lọt giữa miền đất quỷ. Mãi sau này khi thâm nhập sâu vào
lãnh thổ Tam giác vàng huyền bí, chúng tôi mới hiểu rằng,
trên miền đất lạ lùng này luôn tồn tại song song hai thế
giới, tôn thờ hai triết lý sống trái ngược: một của những
Phật tửhiền hòa với những tâm hồnthánh thiện, hiển
hiện ngay trước mắt; và một là của thế giới ngầm, vô
hình, tôn thờ đô la và bạo lực.
Kỳ
tới: Chân dungTam giác vàng- Ngôi chùa cổ giữa ngã ba biên
giới- Tượng Phật bên sòng bạc- Xa lộ xuyên Tam giác vàng-
Hai trấn biên thùy hẻo lánh- Những ngôi chùa ở Keng Tông.
Toàn bộlý do vì sao phải học tập về Giáo Pháp (Dhamma), những lời dạy của Đức Phật, là để tầm cầu một con đườngvượt quakhổ não, đạt đếnan bình và hạnh phúc.
Trong Phật giáo, chúng ta không tin vào một đấng Tạo hóa nhưng chúng ta tin vào lòng tốt và giữ giới không sát hạisinh linh. Chúng ta tin vào luật nghiệp báonhân quả...
Ðạo Phật cốt đào luyện tâm hồn người hoàn toàntrong sạch, nên cực lựcsa thải những tính: tham lam, sân hận, oán thù... đang trú ẩn trong tâm giới người.
Với niềm vui lớn lao, vua Tịnh Phạnchúc mừng hoàng hậu và thái tử vừa mới đản sinh. Dân chúng tổ chức các buổi hội hè tưng bừng và treo cờ kết hoa rực rỡ trên toàn quốc.
Tập sách này gồm có những bài viết đơn giản về Phật PhápTại Thế Gian, Cốt Tủy Của Ðạo Phật, Vô ThượngThậm ThâmVi Diệu Pháp, những điều cụ thể, thiết thực...
Chúng tôi viết những bài này với tư cáchhành giả, chỉ muốn đọc giả đọc hiểu để ứng dụng tu, chớ không phải học giảdẫn chứng liệu cụ thể cho người đọc dễ bề nghiên cứu.
Cư sĩ sống trong lòng dân tộc và luôn luôn mang hai trọng trách, trách nhiệm tinh thần đối với Phật Giáo và bổn phận đối với cộng đồngxã hội, với quốc gia dân tộc.
Chúng tôi viết quyển sách này cho những người mới bắt đầu học Phật. Bước đầu tuy tầm thường song không kém phần quan trọng, nếu bước đầu đi sai, những bước sau khó mà đúng được.
Pháp mônTịnh Độ cao cả không cùng, rộng lớn như trời che đất chở. Đây là Pháp môntổng trì của chư Phật ba đời, là đạo mầu đặc biệt trong một đờigiáo hóa của đức Thích Ca.
Đôi khi mọi người nghĩ cái chết là sự trừng phạt những việc xấu xa mà họ đã làm, hoặc là sự thất bại, sai lầm, nhưng cái chết không phải như vậy. Cái chết là phần tự nhiên của cuộc sống.
Sách này nói về sự liên quan chặt chẽ giữa con người và trái đất, cả hai đồng sinh cộng tử. Con người không thể sống riêng lẻ một mình nếu các loài khác bị tiêu diệt.
Người cư sĩtại gia, ngoài trách nhiệm và bổn phận đối với gia đình, xã hội còn có nhiệm vụhộ trì Tam Bảo. Cho nên trọng trách của người Phật Tửtại gia rất là quan trọng...
Mỗi sáng lúc mới thức dậy, trong trạng tháimơ màng chưa tỉnh hẳn, chúng ta phải bắt đầu lôi kéo tâm thức vào một đường hướng rõ ràng: tự đánh thức lên lòng ngưỡng mộ cao rộng đến buổi rạng đông...
Làm sao tôi có thể hành thiền khi quá bận rộn với công việc và gia đình? Làm sao tôi có thể phối hợphoạt động với ngồi yên một chỗ? Có các nữ tu sĩ không?
Tập sách này không phải là một tiểu luận về tâm lý học nên không thể bao quát hết mọi vấn đềnhân sinh, mục đích của nó nói lên sự tương quan của Ý, Tình, Thân và tiến trình phiền não...
Đức Phật tuy đã nhập diệt trên 25 thế kỷ rồi, nhưng Phật pháp vẫn còn truyền lại thế gian, chân lý sống ấy vẫn còn sáng ngời đến tận ngày hôm nay. Đây là những phương thuốc trị lành tâm bệnh cho chúng sanh...
Những gì chúng ta học được từ người xưa và cả người nay dĩ nhiên không phải trên những danh xưng, tiếng tăm hay bài giảng thơ văn để lại cho đời, mà chính ngay nơi những bước chân của người...
Đối với Phật giáo, tính cáchquy ước của tâm thứcbiểu lộ từ một sự sáng ngờitrong trẻo. Những khuyết điểm làm ô uế nó không nội tại nơi bản chất của nó mà chỉ là ngoại sanh.
J. Krishnamurti, cuộc sống và những lời giáo huấn của ông trải dài trong phần lớn thế kỷ hai mươi, được nhiều người tôn vinh là một con người có ảnh hưởng sâu sắc nhất vào ý thức của nhân loại...
“Cái tiến trình” là một hiện tượng thuộc cơ thể, không nên lầm lẫn với trạng tháitinh thần mà Krishnamurti viết trong quyển này bằng nhiều từ khác biệt như là “phước lành”, “cái khác lạ”...
Quyển sách này là kết quả của những cuộc nói chuyện và những cuộc thảo luận được tổ chức ở Ấn độ bởi J. Krishnamurti với học sinh và giáo viên của những trường học tại Rishi Valley...
Với hầu hết mọi ngườichúng ta, sự liên hệ với một người khác được đặt nền tảng trên sự lệ thuộc, hoặc là kinh tế hoặc là tâm lý. Lệ thuộc này tạo ra sợ hãi...
Bàn về Cách kiếm sống đúng đắntìm hiểu những phương cách cho chúng tatham gia, nhưng không đắm chìm, công việc của chúng ta. Trong một thế giới điên cuồng để sản xuất...
Phật Giáo dạy nhân loạiđi vàocon đường Trung Đạo, con đường của sự điều độ, của sự hiểu biếtđứng đắn hơn và làm thế nào để có một cuộc sống dồi dàobình an và hạnh phúc.
Đọc Tu Bụi của tác giả Trần Kiêm Đoàn, tôi có cảm tưởng như nhìn thấy một mảnh bóng dáng của chính mình qua nhân vật chính là Trí Hải. Đời Trí Hải có nhiều biến cố.
Suy nghĩ không bao giờ mới mẻ, nhưng sự liên hệ luôn luôn mới mẻ; và suy nghĩ tiếp cận sự kiện sinh động, thực sự, mới mẻ này, bằng nền quá khứ của cái cũ kỹ.
Sống cùng với xã hội là cần phải đi đến việc cùng chung có một tinh thầntrách nhiệmcộng đồng. Còn kiến thức thì giúp chúng takhám pháthiên nhiênđồng thời với nội tâm của chúng ta.
Đây là một quyển sách căn bản dành cho người muốn tìm hạnh phúc và sự bình an trong cuộc sống qua con đườngtâm linh. Con đường Đạo của Đức Phật rất đơn giản, thích hợp với mọi người.
”Vượt Khỏi Giáo điều” không phải chỉ đề cập đến những vấn nạn đời thường, nó còn tiến xa hơn một bước nữa là vạch ra cho con người một hướng đi, một hành trìnhtu tậptâm linh hầu có thể đạt đến cứu cánh giácngộ giải thoát ngay trong kiếp sống này.
Cuốn sách này là một bản dịch của Ban Dịch Thuật Nalanda về tác phẩm Bản Văn Bảy Điểm Tu Tâm của Chekawa Yeshe Dorje, với một bình giảng căn cứ trên những giảng dạy miệng do Chošgyam Trungpa Rinpoche trình bày.
Lý Duy tâm của Phật giáo không công nhận có cảnh nào là cảnh thật, hết thảy các cảnh đều do tâm hiện, lá chuối cũng tâm hiện, bóng người cũng tâm hiện, như hoa đốm giữa hư không.
Để hỗ trợ cho việc phát triển và thực thi tâm hạnh từ bi, việc chủ yếu là phải vượt qua những chướng ngại. Nơi đó, hạnh nhẫn nhục đóng vai trò quan trọng...
Guru (Đạo Sư) giống như một viên ngọc như ýban tặng mọi phẩm tính của sự chứng ngộ, một người cha và bà mẹ dâng hiến tình thương của mình cho mọi chúng sinh...
Cuốn sách nhỏ này không phải đã được viết ra để phô bày kiến thức của tác giả vì kiến thức ấy không có gì đáng để được phô bày. Nó mong ước được là một người bạn hơn là một cuốn sách.
“Không có tẩu thoát khỏi sự liên hệ. Trong sự liên hệ đó, mà là cái gương trong đó chúng ta có thể thấy chính chúng ta, chúng ta có thể khám pháchúng ta là gì...
Quyển sách này đã đem lại cho độc giả một cái nhìn mới của Tây phương đối với Phật giáo trước đây vốn hoàn toànxa lạ và hiện nay đang rất thịnh hành ở châu Âu và châu Mỹ.
Trí Phật là trí kim cương. Thân Phật là thân kim sắc, cõi Phật là cõi hoàng kim, thì Đạo Phật tất nhiên là Đạo Vàng. Ánh Đạo Vàng là kim quang của đức Từ bi rộng lớn phá màn vô minh, chỉ rõ đường chánh.
Milarepa là một trong những đạo sưtâm linhnổi tiếng nhất của mọi thời. Ngài không những là một nhà lãnh đạokiệt xuất của dòng phái Kagyu, mà cũng là một đạo sư rất quan trọng đối với mọi trường phái của Phật giáo Tây Tạng.
Cuốn sách nhỏ này do Hòa ThượngTiến Sĩ K. Sri Dhammananda là một cuốn sách có giá trị, đáp ứng được những câu hỏi như chết đi về đâu và chết rồi đã hết khổ chưa...
Chúng tôi sử dụng cookie để cung cấp cho bạn trải nghiệm tốt nhất trên trang web của chúng tôi. Nếu tiếp tục, chúng tôi cho rằng bạn đã chấp thuận cookie cho mục đích này.