4. Vượt qua những chướng ngại cản trở

CHỦ ĐỘNG CÁI CHẾT
ĐỂ TÁI SINH TRONG MỘT KIẾP SỐNG TỐT ĐẸP HƠN
Đức Đạt Lai Lạt Ma
Hoang Phong dịch
Nhà xuất bản PHƯƠNG ĐÔNG TP. Hồ Chí Minh 2010

4
VƯỢT QUA NHỮNG CHƯỚNG NGẠI CẢN TRỞ 
MỘT CÁI CHẾT TỐT LÀNH

«Dù ta có bám víu kéo mấy, ta cũng không lưu lại được. Có ích lợi gì khi khiếp sợ và kinh hãi trước một chuyện không tránh khỏi». Phật

Tiết 4

Cho chúng tôi được giải thoát khỏi sự đau đớn vô biên gây ra từ đủ loại nguyên nhân đưa đến cái chết,
Trong thế giới của nhận định sai lầm giữa chủ thể và đối tượng này,
Xác thân ảo ảnh, cấu tạo bằng tứ đại ô nhiễm
Kể cả tâm linh, đang bắt đầu tan rã.

Hãy khởi sự kiến tạo những thể dạng tâm linh đạo đức càng sớm càng hay trong kiếp sống hiện tại. Như thế ta mới có thể hướng tâm thức vào con đường đạo đức, kể cả trong giờ phút lâm chung. Trong quá trình của cái chết, ta có thể bị bệnh tật ngặt nghèo hành hạ. Trừ phi ta đi hết đoạn đường trong cuộc sống của ta thì thôi, nếu không ta cũng có thể chết đột ngột vì tai nạn hay bị chấn thương ở não, chẳng qua vì ân đức đã cạn, vốn liếng do những nghiệp tốt lành giúp ta sống còn, ta cũng đã tiêu dùng hết. Trong hoàn cảnh ấy, tu tập tâm linh lâu dài không thể thực hiện được nữa (nhưng cũng có thể không nhất thiết như vậy). Khổ đau quá sức có thể gây ra kinh hoàng làm mất hết khả năng suy tư của ta, ngoại trừ những người đã đạt được sức mạnh thiền định trong các cấp bậc cao. Chính vì lý do như thế và đang trong lúc này đây, ước mong thoát khỏi đớn đau và sợ hãi bủa vây để được chết một cách thoải mái, quả là điều quan trọng; đó cũng là dịp làm tăng thêm vốn liếng đạo đức mà ta đã từng vun xới; và rồi nhờ đó biết đâu ta cũng sẽ ý thức được ý nghĩa của cái chết của chính ta. 

Vì chính cái chết đi đôi với sự phân ly giữa thân xác và tâm thức, do đó cũng nên ý thức bản chất của cái « tôi » là gì, nó luôn luôn liên hệ với những cấu hợp vật chất và tinh thần. Loại thân xác mà ta hiện có được xác định đơn giản như một thực thể, phát sinh từ bốn thành phần là đất, nước, lửa và khí, những cấu hợp đó gánh chịu những đớn đau gây ra do nhiều nguyên nhân có thể rất nhỏ nhoi. Thân xác ấy giống như một ảo giác. Nó hiện hữu trong một lúc nào đó, một lúc sau thì biến mất. Chúng ta có cảm giác đang hiện hữu một cách đương nhiên, nhưng thật ra chúng ta hoàn toàn trống không về sự hiện hữu nội tại. Tuy thân xác có vẻ sạch sẽ khi được tắm rửa, được hạnh phúc, tự tại, và kỷ cương, nhưng có thể nói đó là cả một thế giới dung túng những khái niệm sai lầm, những ảo giác sai lạc về bản thể đích thực của tâm thức và cả những đối tượng của tâm thức.

Thế giới của những khái niệm sai lầm trên đây sẽ được bàn đến trong tiết bốn liên quan đến chu kỳ luân hồi của sự sống. Những khái niệm ấy gồm chung trong các hành động (nghiệp) phát sinh từ những xúc cảm bấn loạn. Những xúc cảm bấn loạn phát sinh từ vô minh[16] , và nhất là từ thứ quan niệm cho rằng có sự hiện hữu nội tại, quan niệm đó đánh lừa ta về bản chất đích thực của « cái tôi » và của mọi vật thể, tức xem chúng hiện hữu tự nơi chúng, một cách tự tại. Vô minh chính là nguyên nhân cơ bản tạo ra chuỗi dài khổ đau trong những chu kỳ liên tiếp của sinh diệt.

Khái niệm sai lầm về sự hiện hữu nội tại sẽ tạo ra nghiệp – nghiệp ở đây có nghĩa là hành động và cả những xu hướng do hành động tạo ra – nghiệp sẽ làm động cơ xoay vần cho chu kỳ sinh diệt. Những hiện tượng dính liền với quá trình của vô minh có vẻ như là một hiện hữu tự tại, nhưng thật ra không phải thế. Chúng tạo ra một thế giới sai lầm. Thế giới của chu kỳ hiện hữu phát sinh từ quan niệm sai lầm giữa chủ thể và đối tượng – tức chủ thể nhận thức và đối tượng của hành vi nhận thức, những hiện tượng thuộc bên ngoài và bên trong – sai lầm vì xem chúng hiện hữu một cách nội tại và đương nhiên, tự nơi chúng và do nơi chúng.

Tiết bốn giúp ta thực hiện ước vọng tránh khỏi những lo âu quá đáng nhờ vào sự tu tập hữu hiệu che chở, khi tâm thức bắt đầu tách rời khỏi phần thân xác ảo giác cấu hợp bằng tứ đại. Dâm đãng và hận thù là những chướng ngại cản trở các hành vi đạo đức.

TÓM LƯỢC NHỮNG LỜI KHUYÊN

1- Hãy tu tập ngay từ giờ phút này, đến khi lâm chung, cách cư xử đạo đức của ta đã thuần thục sẽ hướng dẫn những hành vi của ta một cách tích cực hơn.

2- Hãy nhìn thân xác ta như một thế giới hàm chứa những giá trị giả tạo. Khi được tắm rửa, ta cảm thấy thân xác có vẻ như sạch sẽ, cũng thế ta có cảm giác những nguồn phúc hạnh sẽ kéo dài vô tận dưới sự kiểm soát của ta, nhưng thực ra không đúng như thế. Thân xác tứ đại (đất, nước, lửa và khí) phải gánh chịu mọi đớn đau và nó biến đổi từ phút giây này sang phút giây khác, tùy thuộc vào những xung năng thúc đẩy nó.

3- Sinh vật và các vật thể xung quanh có vẻ như hiện hữu tự nơi chúng. Vô minh chấp nhận ảo giác đó, và làm phát sinh những xúc cảm đớn đau vì thèm khát dâm dục trầm trọng, vì hận thù và bấn loạn. Tiếp theo, những xúc cảm đớn đau sẽ gây ô nhiễm trong từng cử chỉ trên thân xác, qua từng lời nói, trong cả tâm thức, để rồi kích động sự xoay vần của chu kỳ sinh diệt. Hãy luôn luôn tự nhắc nhở rằng ta đang sống trong thế giới của những khái niệm sai lầm. 

Tiết 5

Chúng tôi xin được tránh khỏi những sinh khởi sai lạc do lỗi lầm
Trong giờ phút cuối cùng đầy thất vọng, và từ nơi xác thân được trau chuốt cẩn thận này 
Những kẻ thù khiếp đảm và những hung thần của cái chết hiện ra.
Đưa chúng tôi đến chỗ tự hủy diệt bằng khí giới của ba thứ nọc độc là xa hoa, hận thù và lầm lẫn.

Phút lâm chung thật là then chốt vì chính nó đánh dấu một kiếp sống đang chấm dứt để chuyển sang một kiếp sống khác. Nếu như trong giây phút then chốt ấy, thân xác vẫn còn thuộc về ta, thì ta còn có thể trông cậy vào nó, nhưng nó đã bỏ ta một cách đột ngột. Cái thân xác mà ta vô cùng nâng niu, mặc cho nó quần áo tuyệt đẹp, tiêu xài không tiếc tiền cho nó, đùm bọc nó, cho nó đủ thứ thuốc men và kích thích nó phạm vào những hành vi tội lỗi, nó đang bỏ rơi ta.

Chỉ vỏn nói đến cái chết đã làm ta khó chịu. Khi quá trình cái chết của chính ta trở nên quá lộ liễu và những khía cạnh khiếp đãm của vô thường mà bài thơ của Ban-thiền Lạt-ma gọi là « hung thần của sự chết » đang phát hiện, thì trong lúc đó một số người phản ứng thật mãnh liệt bằng cách bám víu vào những gì mình có, chẳng hạn như cha mẹ mình, bạn hữu của mình, một số khác lại tỏ ra oán hận bạn hữu và cả sự đau đớn đang hành hạ mình. Nếu như những ám ảnh dâm dục và hận thù không phải là nguyên nhân tạo ra sự bám víu của ta, thì ta cũng sẽ bám víu quá đáng vào sự hiện hữu tự tại của ta và những ảo giác khác, nói chung là những dấu hiệu của vô minh. Ba thứ nọc độc – thèm khát tà dâm, hận thù kẻ khác, vô minh – sẽ tạo ra vô số chướng ngại cho việc tu học. Chính đó là những khí giới dùng để tự thanh toán ta vào giờ phút lâm chung. Để tránh khỏi những tư tưởng độc hại ấy bùng dậy trong suốt quá trình của cái chết, ta hãy cầu xin những thèm khát dâm dục mãnh liệt và sự gia tăng hận thù đừng xâm chiếm lấy ta và ảo giác đừng hiện ra để quấy rầy ta. 

Riêng đối với cái chết, cần nhất không nên dùng những loại thuốc làm ta mất khả năng suy tư. Người tu học phải tránh những chất ma túy làm cho đần độn, phải giữ cho tâm thức minh mẫn được chừng nào tốt chừng đó. Nếu xin chích thuốc để « cái chết được nhẹ nhỏm », tức là đánh mất dịp may giúp ta suy tư về vô thường và tìm thấy an bình trong chính sự vô thường đó, và không cho ta phát lộ lòng từ bi và tình thương yêu kẻ khác. Chất ma túy nào chống được đau đớn nhưng không làm tê liệt tâm thức may ra có thể hữu ích, nếu chất ma túy đó không làm gián đoạn sự sinh hoạt bình thường của tâm thức, tránh được những đau đớn làm cho tâm thức bị xao lãng.

TÓM LƯỢC NHỮNG LỜI KHUYÊN

 1- Nên hiểu rằng thân xác mà ta đang chăm sóc với bất cứ giá nào, sẽ bỏ ta một ngày nào đó.
2- Tránh đừng nuối tiếc địa vị mà ta sẽ phải từ bỏ.
3- Đừng nghi ngờ sự ra đi của ta.
4- Hãy tránh xa sự thèm khát dâm dục, hận thù và vô minh, như thế ta mới có thể thực thi những hành vi đạo đức trong khi chết.
5- Hãy ý thức rằng nếu uống một viên thuốc hay chích một mũi thuốc để tìm một cái chết gọi là bình an, ta sẽ đánh mất một dịp may quý báu để thực thi những điều đạo hạnh.