Từ Quan Điểm Nhất Xiển Đề Thành Phật Đến Việc Sám Hối Tội Ba-la-di: Khả Tính Cứu Độ Và Khai Phóng Của Phật Giáo

TỪ QUAN ĐIỂM NHẤT XIỂN ĐỀ THÀNH PHẬT
ĐẾN VIỆC SÁM HỐI TỘI BA-LA-DI:
KHẢ TÍNH CỨU ĐỘ VÀ KHAI PHÓNG CỦA PHẬT GIÁO

Có hai pháp trắng, có thể cứu độ chúng sanh.

 Thứ nhất là Tàm, thứ hai là Quý[i].

Chúc Phú

Pháp của Phật chỉ thuần một vị, đó là vị giải thoát. Tuy nhiên, do phải kinh qua nhiều lần kết tập và phải trải qua hơn 400 trăm năm sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn, lời dạy của Ngài mới được ghi lại bằng văn bản[ii], nên đã nảy sinh những quan điểm dị biệt. Sự khác biệt đó cũng được phát sinh do ảnh hưởng bởi quan điểm tông phái, do đề xuất từ những vị cao tăng, do rào cản thuật ngữ trong quá trình truyền dịch, do sự tác động có chủ ý của các bậc vương quyền… đã góp phần tạo nên tính sinh động đặc thù trong cách hiểu và luận giải về lời dạy của Đức Phật.

Cứ liệu kinh điển ghi nhận, bản thệ ra đời của Đức Phật nhằm khai phóng tâm thức của chúng sanh[iii]. Nơi nào có chúng sanh đau khổ đang khuyến thỉnh, khẩn cầu, thì nơi đó luôn có Đức Thế Tôn. Các truyền thống kinh điển đều xác tín rằng, Đức Phật không một sát-na lìa khỏi bản thệ hóa độ chúng sanh kể từ khi Ngài thành đạo.

Căn cứ vào yếu tính đặc thù của kinh điển, dựa trên bản hoài xuất thế của Đức Thế Tôn, chúng tôi thử khảo sát về quan điểm Nhất-xiển-đề thành Phật và việc sám hối tội Ba-la-di, ngõ hầu góp thêm một hướng biện giải về sự bổ trợ và tính thống nhất trong giáo pháp của Đức Phật.

1. Quan điểm về nhất-xiển-đề thành Phật

1.1. Khái luận về nhất-xiển-đề

Trong kinh điển Nikaya không có khái niệm nhất-xiển-đề, thế nhưng rải rác đây đó vẫn xuất hiện vài trường hợp mang nghĩa tương đương. Trong kinh Tăng chi, chương Ba pháp, khi mô tả về ba hạng người có mặt trong cuộc đời, thì có một hạng người được Đức Phật ví như con rắn đi vào đóng phân, cần phải tránh xa, ghê tởm. Cũng theo kinh Tăng chi, ở chương Bốn pháp, trong bốn hạng người được mô tả, thì có một hạng người được Đức Phật ví như một que cũi, được lấy ra từ đống lửa dùng để thiêu xác. Điều ấn tượng là hai đầu của que củi đó bị lửa cháy, còn ở giữa thí dính phân, nên không thể cầm nắm hay sử dụng vào bất cứ việc gì. Cũng trong chương này ở phẩm Kesi, đoạn hội thoại giữa Đức Phật và người đánh xe Kesi chuyên chở một nội dung lạ lẫm.

- Bạch Thế tôn, nếu người đáng được điều phục không chịu nhiếp phục với lời nói mềm mỏng của Thế Tôn, không chịu nhiếp phục với lời nói cứng rắn, không chịu nhiếp phục với lời nói mềm mỏng và cứng rắn, thời Thế Tôn làm gì với người ấy?

- Này Kesi, nếu người đáng được điều phục không chịu nhiếp phục với lời nói mềm mỏng của Ta, không chịu nhiếp phục với lời nói cúng rắn, không chịu nhiếp phục với lời nói vừa mềm mỏng vừa cứng rắn, này Kesi, thời Ta giết hại người ấy!

 Câu nói Ta giết hại người ấy làm sao có thể thốt ra từ một nhân cách siêu thoát như Đức Phật? Thắc mắc này của Kesi đã được chính Đức Phật xác tín rằng, đó là những hạng người không đáng được nói đến, không đáng được giáo giới. Theo một nghiên cứu gần đây, hạng người được mô tả trong đoạn kinh này tương đương như hạng nhất-xiển-đề[iv].

Như vậy, từ những hạng người đặc biệt được đề cập trong kinh Tăng chi qua ba bản kinh được nêu dẫn ở trên, đã phần nào cho thấy, trong kinh tạng Nikaya cũng đề cập đến một hạng người hội tụ nhiều điều xấu xa và tội lỗi cùng cực, nằm ngoài sự quan tâm và giáo hóa của Đức Thế Tôn.

Trong kinh điển Hán tạng, có sự phân biệt về xiển-đề và nhất-xiển-đề. Xiển-đề, vốn là tên riêng của một người, đó là người dì của trưởng lão Xa Nặc, do vì phạm trọng tội nên bị tẩn xuất[v]. Ngoài ra, xiển-đề còn là phương thức lý luận[vi], một phương cách tu từ[vii].

Nhất-xiển-đề có nhiều nghĩa. Theo kinh Đại bát Niết-bàn[viii], bản dịch của ngài Đàm Vô Sấm, quyển 5 và quyển 19, nhất-xiển-đề là một hạng người hội tụ các tính chất: 1, Không có niềm tin. 2, Không thể chữa trị. 3, Đoạn diệt hết thảy căn lành. 4, Bổn tâm không liên hệ đến một chút thiện pháp. 5, Không tin nhân quả. 6, Vô tàm vô quý. 7, Không tin nghiệp báo. 8, Không tin hiểu hiện tại và tương lai. 9, Không có bạn lành. 10, Không được chư Phật thuyết giảng và giáo giới.

Qua những minh giải về tính chất của hạng nhất-xiển-đề trong kinh tạng Nikaya cũng như kinh điển Hán tạng, đã cho thấy, hạng người này rất khó có thể tìm thấy nguyên mẫu trong kinh điển cũng như trong hiện thực đời sống. Theo chúng tôi, có thể đây chỉ là sự cường điệu quá mức nhằm đặc tả về một hạng người, trong một bối cảnh hay một thời điểm nhất định nào đó, nói theo ngôn ngữ học là vận dụng phương thức ngoa dụ trong phương thức biểu đạt.

Trở lại với thuật ngữ nhất-xiển-đề, Phạn ngữ ghi là Icchāntika. Có nhiều cách chuyển ngữ cũng như phiên âm về thuật ngữ này. Mỗi cách phiên âm ẩn tàng một nghĩa khác biệt, và mọi sự hiểu lầm về thuật ngữ này cũng bắt nguồn từ đây.

Theo Phiên dịch danh nghĩa tập[ix], quyển thứ hai, thuật ngữ nhất-xiển-đề có khi được gọi là a-điên-để-ca (阿顛底迦), mang nghĩa là cực ác (此云極惡), cũng có nghĩa là tối hậu không có tánh Niết-bàn (畢竟無涅槃性故), tức không thể thành Phật. Tác phẩm Nhất thiết kinh âm nghĩa[x], quyển 47, giải thích rằng a-điên-để-ca có nghĩa là rốt cùng không có một chút thiện tâm (畢竟無有善心).

Tuy nhiên, cũng theo Nhất thiết kinh âm nghĩa, quyển 47, thuật ngữ nhất-xiển-đề có khi được gọi là nhất-xiển-để-kha (一闡底柯), thì có nghĩa là nhiều tham dục, cũng gọi là tham vui sanh tử, không cầu giải thoát nên không tín nhạo với Chánh pháp. Thuật ngữ này xưa dịch là a-xiển-đề[xi]. Trong Nhất thiết kinh âm nghĩa[xii], quyển 23, ngài Huyền Ứng cho rằng a-xiển-để-ca (阿闡底迦) cũng chính là nhất-xiển-để-kha (一闡底柯) với nghĩa tương đồng như trên. Trong Phiên dịch danh nghĩa tập, quyển thứ hai, cũng ghi rằng, nhất-xiển-đề có khi cũng gọi là xiển-đề-ca, nghĩa là nhiều tham dục[xiii].

Căn cứ vào từ điển Phạn ngữ của Monier Williams, thuật ngữ Icchāntika có căn ngữ là इस् (ish), nghĩa là mong muốn, khao khát, mong mõi, kỳ vọng… Các từ phái sinh của nó là Icchaka (n), Icchā (n) có nghĩa là: muốn, ham muốn, khuynh hướng.[xiv]. Ở đây, cả ngài Huyền Ứng và Monier Williams đều nhất trí rằng, thuật ngữ Icchāntika có nghĩa là nhiều tham dục.

Như vậy thì đã rõ, căn cứ vào tính nhất quán của tư tưởng Phật giáo, thì thuật ngữ nhất-xiển-đề có khi mang nghĩa là cực ác, hoặc mang nghĩa là một kẻ quá nhiều tham dục, tham luyến sanh tử, không cầu giải thoát. Cần phải thấy, dù cực ác hay tham dục có tràn đầy, thì chỉ làm lu mờ nhưng không đánh mất Phật tánh, đó là cơ sở quan trọng đề hàng phàm ngu có cơ may tìm về với Thánh quả.

1.2. Quan điểm nhất-xiển-đề thành Phật

Do hạng Nhất-xiển-đề đặc hữu mười tính chất theo kinh Đại bát Niết-bàn nên nhiều bản kinh như kinh Lăng-già-a-bạt-đa-la-bảo, quyển thứ nhất[xv], kinh Nhập lăng-già, quyển thứ hai[xvi], cho rằng hạng nhất-xiển đề không thể thành Phật. Đáng chú ý, kinh Phật thuyết Đại bát nê hoàn, quyển 4, bản dịch của ngài Pháp Hiển, ghi: Lại có Tỳ-kheo diễn thuyết rộng rãi kinh tạng Như Lai, nói rằng: “Tất cả chúng sinh đều có Phật tính của mình. Một khi vô lượng phiền não trong thân đã trừ diệt hết thì tính Phật ấy sẽ hiển lộ ra, trừ nhất-xiển-đề” (Thích Nguyên Hùng dịch)[xvii].

Từ quan điểm này, nhiều bộ kinh luận và sớ giải về sau[xviii] đều cho rằng, kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn chủ trương hạng nhất-xiển-đề không có Phật tánh và không có khả năng thành Phật. Tâm điểm của mọi sự phản bác liên quan đến giai thoại về ngài Đạo Sanh (355-434).

Theo Xuất tam tạng ký tập, quyển 15, Cao tăng truyện quyển 7, Phật tổ thống kỷ, quyển 26, quyển 36, ghi rằng, kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn chủ trương hạng nhất-xiển-đề không có Phật tánh, ngài Đạo Sanh chủ trương điều ngược lại và đã lập thệ để chứng tỏ quan điểm của mình. Theo giai thoại được đề cập trong những tác phẩm vừa nêu, ngài Đạo Sanh đã thuyết giảng cho tượng đá về quan điểm nhất-xiển-đề có Phật tánh, hỏi tượng đá rằng, lời ngài nói có đúng với ý Phật hay không và tượng đá đã gật đầu[xix]!. Theo đó, mãi đến khi kinh Đại bát Niết-bàn do ngài Đàm Vô Sấm truyền đến, thì quan điểm của ngài Đạo Sanh mới được thừa nhận.

Thực ra, mặc dù ở quyển thứ tư kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn có ghi như thế, tuy nhiên, ở quyển sáu đã khẳng định rõ ràng rằng: Cho rằng ác nghiệp của nhất-xiển-đề là xấu xa nhất ở giữa cuộc đời, bởi nhất-xiển-đề mất hẳn nhân duyên công đức bồ-đề, cho nên gọi là xấu nhất thế gian. Trong pháp Đại thừa, cuối cùng cũng được giác ngộ thành Phật, nhưng cũng gọi là xấu xa, bỉ lậu. Pháp của chư Phật vốn là như vậy[xx]. Đáng chú ý, cũng ở quyển sáu, phẩm Tùy hỹ, đã tiếp tục khẳng định: Khiến cho nhất-xiển-đề/ Sẽ thành bình đẳng giác[xxi] (Thích Nguyên Hùng dịch).

Mặt khác, căn cứ vào bộ Nhất thiết kinh âm nghĩa của ngài Huyền Ứng, một bộ đại từ điển Phạn-Hán và thuật ngữ Phật học đầu tiên trong lịch sử phiên dịch, thì thuật ngữ nhất-xiển-đề còn có nghĩa là nhiều tham dục, tham luyến sanh tử, không cầu giải thoát, không tín nhạo Chánh pháp[xxii]. Nếu vận dụng nghĩa này trong một số ngữ cảnh của kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn, bản dịch của ngài Pháp Hiển, thì hoàn toàn hợp lý. Vì lẽ, một khi còn tham dục, thì không thể chứng Niết-bàn.

Như vậy, trong quyển sáu của kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn do ngài Pháp Hiển (337-418)[xxiii]  dịch, đã cho thấy rằng, cuối cùng thì hạng nhất-xiển-đề vẫn thành Phật. Từ đây đã mở ra một thông tin quan trọng. Đó là, nếu như chỉ dựa vào quan điểm gián tiếp (Lại có Tỳ-kheo diễn thuyết…) được ghi ở quyển 4, hoặc những đoạn khác mang tính nhấn mạnh, đặc tả về một hạng người tội lỗi và xấu xa cùng cực, mà cho rằng kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn chủ trương hạng nhất-xiển-đề không có Phật tánh, và không thể thành Phật, thì gần nhất là oan cho ngài Pháp Hiển và xa hơn là oan cho chư Phật ba đời.

Cần phải thấy rằng, quan điểm hết thảy chúng sanh đều có Phật tánh (一切眾生皆有佛性) là một quan điểm mang tính nhất quán của tư tưởng Phật giáo Đại thừa. Ngoài kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn, quyển 4, quyển 5, quyển 6, bản dịch của ngài Pháp Hiển, kinh Đại bát Niết-bàn, quyển 7, quyển 8, quyển 9, bản dịch của ngài Đàm Vô Sấm thì quan điểm này còn xuất hiện trong các bản kinh, luận như kinh Phạm võng[xxiv]; kinh Đại phương đẳng vô tưởng[xxv]; Phật tánh luận[xxvi], quyển 1, quyển 4; Kim cang tiên luận[xxvii], quyển 3; Pháp hoa huyền luận[xxviii], quyển 1… Đặc biệt, quan điểm Ta là Phật đã thành, các ngươi là Phật sẽ thành[xxix] được ghi lại trong kinh Phạm võng là sự khẳng định mang tính tuyên ngôn của Đại thừa Phật giáo.

Xét trong liên hệ sâu xa, thì quan điểm nhất-xiển-đề thành Phật không hẳn là chủ trương riêng của Phật giáo Đại thừa mà có nguồn gốc trong kinh tạng Nikaya và trong cả hệ A-hàm. Cơ sở của quan điểm này liên quan đến cuộc đời và hành hoạt của Đề Bà Đạt Đa.

Theo Cullavagga, chương 7, Đề Bà Đạt Đa đã nhiều lần mưu hại Đức Phật, từ việc thuê sát thủ hành thích, thả voi say và thậm chí tự mình lăn đá hãm hại, những âm mưu đó hoàn toàn thất bại nên ông ta bỏ Phật ra đi. Kinh điển của hai truyền thống, Hán tạng và Nikaya đã liệt Đề Bà Đạt Đa vào hạng người phạm tội trọng không thể chữa trị[xxx]. Mặc dù vậy, vào phút cuối của đời mình, Đề Bà Đạt Đa đã hồi tâm sám hối và sau đó được Đức Phật thọ ký sẽ thành Phật ở vị lai. Sự kiện đặc biệt này đã được hai truyền thống kinh điển cùng ghi nhận.

Kinh Tăng nhất A- hàm, ghi rằng Đề-bà-đạt-đâu (đa - nv) vào giây phút cuối cùng trước khi mạng chung đã khởi tâm vui vẻ xưng ‘Nam mô Phật’, cho nên sau này thành Bích Chi Phật hiệu là Nam-mô.”[xxxi].

Kinh Tiểu bộ, tập 7, Chuyện thương nhân trên biển cả, số 466 lược ghi, ray rứt với những việc làm trước đây, nên Đề Bà Đạt Đa đã nhờ người khiêng mình đến sám hối với Đức Phật. Kinh Mi tiên vấn đáp bổ sung thêm, nhờ ý niệm sám hối lúc cuối đời này, nên sau khi trải qua thọ khổ trong địa ngục, Đề Bà Đạt Đa trở thành một vị Độc Giác Phật hiệu là Atthissara[xxxii].

Kinh Diệu pháp liên hoa (Saddharma Pundarīka Sūtra), bản dịch của ngài Cưu Ma La Thập[xxxiii], Đề Bà Đạt Đa được chính Đức Phật Thích Ca thọ ký thành Phật trong đời vị lai hiệu là Thiên vương Như Lai.

Từ sự thống nhất của những bản kinh vừa nêu, đã chuyển tải một thông điệp mang tính nhân văn của Phật giáo: dù phạm trọng tội không thể chữa trị như Đề Bà Đạt Đa, nhưng nếu như biết hồi tâm sám hối, thì sẽ thành Phật ở thời vị lai. Thông điệp này đã mở ra một sinh lộ, một giải pháp cứu độ dành cho nhiều người, kể cả những người phạm tội trọng theo giới luật Phật chế.

2. Việc sám hối tội Ba-la-di trong kinh điển

2.1.  Tội Ba-la-di

Trong giới luật Tỳ-kheo, phạm Ba-la-di là một tội rất nặng. Đó là bốn giới đại dâm dục, đại trộm cắp, đại sát hại và đại vọng ngữ[xxxiv].

Theo luật Ma-ha-tăng-kỳ: Ba-la-di còn có nghĩa là: Đối với phạm hạnh bị lui sụt, đọa lạc, không đạt được đạo quả, đó gọi là Ba-la-di. Ba-la-di còn có nghĩa là: Những tội đã phạm không chịu phát lồ sám hối, nên gọi là Ba-la-di[xxxv].

Theo luật Thập tụng, Ba-la-di gọi là bị rơi vào nơi không như ý, tội đó cực ác nặng nề. Phạm vào tội đó, sẽ đọa vào nơi bất như ý, không xứng danh là Tỳ-kheo, chẳng phải là Sa-môn, không còn là Thích tử, mất hết pháp Tỳ-kheo[xxxvi].

Theo luật Tứ phần: Thế nào là Ba-la-di? Ví như cái đầu của con người đã bị chặt thì không thể mọc trở lại. Tỳ-kheo cũng như vậy, người phạm pháp này không còn thành Tỳ-kheo nữa, cho nên gọi là Ba-la-di.

Thế nào gọi là không được sống chung? Có hai trường hợp gọi là được sống chung: đồng một yết-ma, đống một thuyết giới. Không được cùng chung làm hai việc này cho nên gọi không được sống chung[xxxvii].

Như vậy, tội Ba-la-di là một tội rất nặng, phạm vào tội này thì mất hết danh nghĩa Tỳ-kheo. Ở đây, cả ba bộ luật vừa nêu dẫn, mặc dù dùng những ngôn ngữ và hình ảnh minh họa mạnh mẽ để mô tả cho tội danh này, tuy nhiên cả ba bộ luật trên không cấm chỉ việc phát lồ sám hối đối với tội danh Ba-la-di. Và như vậy, có chăng một phương cách dùng để sám hối tội Ba-la-di?

2.2. Cơ sở kinh điển về việc sám hối các tội

Mong mỏi tìm kiếm một giải pháp sám hối các trọng tội là một khát vọng đã manh nha từ thời Phật tại thế. Dấu hiệu đó được phát hiện trong kinh tạng Nikaya, cụ thể là Tăng chi, chương Bốn pháp, phẩm Nghiệp, kinh Phạm tội. Tuy thông tin quan trọng chỉ xuất hiện trong một câu cực ngắn ở cuối đoạn văn, nhưng đã đề cập đến việc sám hối tội Ba-la-di.

Thật sự người này đã làm một điều ác đáng bị quở trách, đáng bị chém đầu. Vì rằng những người của vua lấy dây thật chắc trói cánh tay nó thật chặt lại về phía sau, cạo trọc đầu, dắt nó đi xung quanh với một cái trống, có tiếng chát tai, đi từ đường này đến đường khác, từ ngã ba này đến ngã ba khác, dắt người ấy ra khỏi cửa thành phía Nam, và hãy chặt đầu người ấy tại thành phía Nam. Chắc chắn ta chớ có làm nghiệp ác như vậy, đáng bị quở trách, đáng bị chém đầu". Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, đối với các Tỳ-kheo hay Tỳ-kheo-ni nào, các tưởng sợ hãi sắc bén như vậy, được an trú, thời trong những pháp, tội ba-la-di được chờ đợi như sau về vị ấy: Nếu không phạm tội, thời không rơi vào tội ba-la-di; nếu đã phạm tội, thời sẽ như pháp sám hối pháp ba-la-di.

Nếu như kinh tạng Nikaya chưa làm sáng tỏ, cũng như chưa khẳng định rõ có hay không việc sám hối tội Ba-la-di, thì kinh Đại bát Niết-bàn, quyển thứ 10 đã bổ sung chi tiết.

Thuần-đà lại bạch Phật rằng: Thế-Tôn! Như Phật nói phá giới, nghĩa đó thế nào?

-Nầy Thuần-đà ! Nếu phạm bốn tội nặng và năm tội nghịch, cùng hủy báng chánh pháp, người như vậy gọi là phá giới. Thuần-đà bạch Phật :

-Thế-Tôn!  người phá giới như vậy có thể cứu vớt được chăng ?

 -Nầy Thuần-đà! Có nhơn duyên thời cứu vớt được. Nếu người đó còn mặc pháp phục chưa bỏ, trong tâm luôn hổ thẹn sợ sệt, tự trách cứ lấy mình, trong lòng ăn năn, sanh tâm hộ trì Chánh pháp, muốn kiến lập Chánh pháp và nguyện sẽ cúng dường người hộ pháp. Nếu có người đọc tụng kinh điển Đại thừa, tôi sẽ đến han hỏi để được thọ trì đọc tụng. Khi đã thông thuộc rồi, tôi sẽ vì người khác giảng nói. Nầy Thuần-đà người như trên đây, Phật gọi là chẳng phá giới[xxxviii]. (HT. Thích Trí Tịnh dịch).

Ngoài sự khẳng định rõ ràng Có nhơn duyên thời cứu vớt được như kinh Đại bát Niết-bàn; trong kinh Đại Bảo Tích, quyển thứ 90, đã tiến xa hơn khi đề xuất một hình thức sám hối tội Ba-la-di: Này Xá Lợi Phất. Nếu có Bồ-tát phạm Ba-la-di thì nên đối trước mười vị Tỳ-kheo thanh tịnh rồi dùng tâm chất trực mà ân trọng sám hối[xxxix]. (HT. Thích Trí Tịnh dịch). Ở đây, có thể còn nhiều điều phải bàn đến hình thức sám hối được đề cập trong bản kinh này, nhưng qua đó đã bước đầu cho thấy, đã có một phương cách sám hối tội Ba-la-di.

2.3. Phương thức sám hối tội Ba-la-di

Trong luật tạng, có nhiều tác phẩm đề cập đến các thể thức sám hối tội Ba-la-di. Một trong những tác phẩm Việt ngữ mang tính tiên phong khi đề cập về vấn đề này, đó là tác phẩm Một số vấn đề về giới luật của HT. Thích Phước Sơn[xl]. Ở đây, ngoài việc tham chiếu tác phẩm vừa nêu, chúng tôi còn căn cứ vào một số tác phẩm về luật học của ngài Đạo Tuyên (596-667), nhằm làm sáng tỏ phương thức sám hối tội Ba-la-di. Cụ thể có các tác phẩm sau: Tứ phần luật san phồn bổ khuyết hành sự sao[xli]; Tứ phần luật san bổ tùy cơ yết-ma[xlii]; Tứ phần luật Tỳ-kheo-ni sao[xliii].

 Về phương diện tư liệu, sau khi phối kiểm từ các nguồn như Tống cao tăng truyện[xliv], quyển 14; Đại đường nội điển lục[xlv], quyển 5; Khai nguyên thích giáo lục[xlvi], quyển 8, Tân biên chư tông giáo tạng tổng lục[xlvii], quyển 2; Chi viên di tập[xlviii], quyển hạ, đã khẳng định rằng, ngài Đạo Tuyên chính là tác giả của ba tác phẩm nêu trên.

Ngài Đạo Tuyên là một cao tăng am tường nhiều truyền thống luật học, trong khi biện giải về pháp thức sám hối tội Ba-la-di, ngài đã vận dụng một vài bộ kinh liên quan như kinh Đại bát Niết-bàn, Trị thiền bệnh bí yếu pháp[xlix], kinh Tỳ-ni mẫu[l]. Không những vậy, ngài còn căn cứ vào những quan điểm luật học căn bản của ba bộ phái, như Hữu bộ (Thập tụng luật[li], Tát-bà-đa Tỳ-ni Tỳ-bà-sa[lii]), Đại chúng bộ (Ma-ha-tăng-kỳ-luật[liii]) và Thượng tọa bộ (Tứ-phần-luật[liv]), để đề xuất pháp thức sám hối tội Ba-la-di. Từ những định hướng, gợi mở của ngài Đạo Tuyên, chúng tôi đã phác thảo vài nét về pháp thức sám hối tội Ba-la-di.

Trước hết, nếu Tỳ-kheo hay Tỳ-kheo-ni lỡ phạm tội Ba-la-di thì phải khởi tâm tàm quý, thường e sợ, luôn tự trách mình, thống thiết khẩn cầu và không nên che giấu, sau đó phát lộ sám hối cùng với Đại tăng. Theo luật Thập tụng, không che giấu là một trong hai loại trí, là cửa ngõ của quá báo nhân, thiên[lv].

Căn cứ vào Tăng yết-ma[lvi], quyển trung và luật Ma-ha-tăng-kỳ[lvii], quyển 26, pháp tác bạch và yết-ma pháp học hối Ba-la-di như sau:

- Thưa Đại đức Tăng! Tôi là Tỳ-kheo… phạm giới… Ba-la-di mà không có một chút tâm niệm che giấu. Nay theo Tăng xin pháp học hối Ba-la-di. Kính mong Tăng xót thương cho tôi pháp yết-ma học hối Ba-la-di (xin như vậy ba lần).

Người làm yết-ma nên nói:

- Xin Đại đức Tăng lắng nghe. Tỳ-kheo… phạm giới… Ba-la-di mà không có một chút tâm niệm che giấu, đã theo Tăng xin pháp yết-ma học hối Ba-la-di. Nếu thời gian của Tăng đã đến, Tăng cho Tỳ-kheo… pháp yết-ma học hối Ba-la-di. Đây là lời tác bạch.

Xin Đại đức Tăng lắng nghe. Tỳ-kheo… phạm giới Ba-la-di mà không có một chút tâm niệm che giấu, đã theo Tăng xin pháp yết-ma học hối Ba-la-di. Tăng nay cho Tỳ-kheo… pháp yết-ma học hối Ba-la-di. Các Đại đức nào bằng lòng Tăng cho Tỳ-kheo… pháp yết-ma học hối ba-la-di thì im lặng, ai không bằng lòng hãy nói. Đây là yết-ma lần thứ nhất. (lần thứ hai, thứ ba cũng nói như thế).

Tăng đã bằng lòng cho Tỳ-kheo… pháp yết-ma học hối Ba-la-di xong, vì Tăng im lặng. Tôi ghi nhận việc này như vậy[lviii].

Căn cứ tác phẩm Tứ phần luật san phồn bổ khuyết hành sự sao, ngài Đạo Tuyên chỉ đề cập đến việc sám hối tội dâm Ba-la-di mà không đề xuất ba trọng tội còn lại[lix]. Đặc biệt, trong tác phẩm Tứ phần luật Tỳ-kheo-ni sao, quyển hạ, ngài còn lưu ý rằng, pháp thức sám hối tội Ba-la-di vẫn được phép tiến hành đối với Tỳ-kheo-ni[lx].

Cũng theo tác phẩm, Một số vấn đề về giới luật[lxi], pháp thức sám hối ba-la-di được tiến hành như sau: Nếu Tỳ-kheo nào phạm tội ba-la-di, ngoại trừ tội giết người, mà có tâm tàm quý, hối hận, quyết chí sửa chữa, bạch với Tăng chúng ngay sau khi phạm, thì Tăng chúng sẽ tập hợp ít nhất là 20 Tỳ-kheo[lxii], bạch tứ yết-ma (một lần bạch, ba lần hiểu quyết) ban cho vị ấy pháp học hối Ba-la-di hay Dữ học ba-la-di. Đồng thời ban cho 35 pháp Tuỳ thuận bắt phải tuân thủ suốt đời.

Ba mươi lăm pháp Tùy thuận này được chúng tôi trích tập từ các bộ như Tỳ-ni tâm[lxiii]; Tam bộ luật sao[lxiv]; Tứ phần luật san phồn bổ khuyết hành sự sao[lxv]. Bao gồm: 1, Không nên đăng đàn truyền đại giới. 2, Không nên làm thầy y chỉ. 3, Không nên nuôi dưỡng Sa-di. 4, Không nên vâng mệnh Tăng sai làm giáo thọ Tỳ-kheo-ni. 5, Nếu như tăng sai làm giáo thọ Tỳ-kheo-ni, không nên đảm nhận. 6, Không nên thuyết giới. 7, Nếu trong Tăng có vấn hỏi về nghĩa giới luật, không nên ứng đối. 8, Nếu Tăng sai làm yết-ma, nên khéo chối từ. 9, Nếu trong Tăng tuyển chọn người có trí tuệ và ứng đối các việc, không nên dự phần. 10, Nếu Tăng chọn làm người tin cẩn, không nên đảm đương. 11, Không được vào thôn xóm khi quá sớm. 12, Không được rời thôn xóm trở về chùa khi quá muộn. 13, Nên thân cận Tỳ-kheo. 14, Không nên thân cận cư sĩ, ngoại đạo. 15, Nên thuận theo dạy bảo của Tỳ-kheo, không nên viện dẫn điển cố để ứng đối. 16, Không nên tái phạm tội này, dù việc gì cũng không nên phạm. 17, Không được phạm tội tương tự. 18, Không được trùng phạm các tội. 19, Không nên nghi ngờ yết-ma. 20, Không nên quở trách người tác pháp yết-ma, 21, Nếu có Tỳ-kheo phát tâm trải tọa cụ cúng dường, không nên ngồi. 22, Không nên để người khác rửa chân cho mình. 23, Không nên nhận các cúng vật dùng để rửa chân. 24, Không nên để người lau, rửa giày dép của mình. 25, Không nên để người kỳ cọ thân thể. 26, Không nên ứng cử là Tỳ-kheo xuất sắc. 27, Không nên cùng người bàn chuyện quá khứ của mình. 28, Không nên đảm nhận các việc liên quan đến chứng minh. 29, Không nên ngăn trở bố-tát, tự tứ. 30, Không nên tranh tụng với Tỳ-kheo. 31, Không nên thọ Tỳ-kheo khác lễ lạy. 32, Không nên thọ Tỳ-kheo khác chấp tay xá chào. 33, Không nên nhận sự vấn an thăm hỏi từ Tỳ-kheo khác. 34, Không nên nhận sự cung đón, tống tiễn trang trọng. 35, Không nên nhận làm người truyền thừa y bát. Đó là 35 việc nhất nhất phải tuân hành, không được vi phạm[lxvi].

Ngoài ba mươi lăm pháp Tùy thuận phải vâng giữ suốt đời, theo Trị thiền bệnh yếu pháp[lxvii], người phạm Ba-la-di tội trước phải tạm cởi Đại y (Tăng-già-lê), mà chỉ mang Tạp tác y (An-đa-hội) chấp lao phục dịch, phát tâm đảm nhiệm những công việc nặng nề, dơ bẩn như vệ sinh nhà xí, với thời gian 800 ngày, sau đó tắm rửa sạch sẽ rồi mới được mặc lại Đại y[lxviii] .

Trong hành hoạt đời thường, người thọ pháp Học hối ba-la-di, theo luật Thập tụng[lxix], thì ngồi sau các vị Tỳ-kheo và ngồi trước các Sa-di, được tham dự hai pháp yết-ma bố-tát và tự-tứ, nhưng không tính vào túc số của Tăng; ngoài ra, các pháp yết-ma khác của Tăng đều không được tham dự, nhưng được thọ tuế. Nếu như trùng phạm Ba-la-di, Tăng sẽ làm pháp yết-ma diệt tẩn, tước y bát và đuổi ra khỏi trú xứ.

Nếu như thực hiện đầy đủ pháp thức sám hối Ba-la-di trên đây, theo kinh Tỳ-ni mẫu[lxx] thì đời này tuy không thể thoát tử, siêu sanh, hoặc chứng đắc Tứ thánh quả, lại cũng không được công đức vô lậu, nhưng sẽ ngăn ngừa để không bị đọa vào địa ngục.

3. Kết luận

Bằng nhiều cách thức khác nhau, Đức Phật đã khai mở cho chúng sanh nhận ra yếu tính bình đẳng trong bản thân của mỗi người và mỗi loài, đó là khả năng thăng tiến và tìm về ngôi vị Phật quả. Khả năng đó không phân biệt bất kỳ ai. Khi cho rằng, nhất-xiển-đề thành Phật là một cách biểu đạt khác của tuyên ngôn mà Đức Phật đã tuyên thuyết: Ta là Phật đã thành, chúng sanh là Phật sẽ thành. Đây là một tuyên ngôn thấm đẩm tuệ giác của Đức Phật và được các tông phái Phật giáo thừa nhận. Quan điểm nhất-xiển-đề không có Phật tánh hay không thể thành Phật, sở dĩ được hình thành là do điều kiện giới hạn của lịch sử, hoặc do cách hiểu của một cá nhân, hoặc do sự hiểu lầm về một thuật ngữ trong khi chuyển dịch. Vì thực sự, nếu cho rằng nhất-xiển-đề không có Phật tánh và không thể thành Phật, là chưa đúng với nội dung kinh Phật thuyết Đại bát Nê hoàn.

Là chúng sanh sống trong cõi dục, dù nhân loại hay chư thiên, dù thường nhân hay xuất gia phạm hạnh, phải nỗ lực rất lớn, mới có thể thoát khỏi sự chi phối của dục vọng. Đối với người xuất gia, do đặc thù của lý tưởng sống nên Đức Phật chế định phải đoạn trừ sắc dục. Nếu phạm, thì được xem như là kẻ lâm trọng bệnh và không có cơ may sống sót. Tuy vậy, Đức Phật không bao giờ buông tay với bất kỳ ai nên đã tạo ra những cơ may, dù ít ỏi, với người phạm trọng giới. Bên cạnh đó, Ngài cũng lưu ý thêm rằng, cơ hội đã rất hiếm hoi, thì cần nên trân trọng và nghiêm túc thực hiện.