Giấu mình trong hương

Những bông hoa giấu mình trong hương. Như trên Linh Sơn, Ðức Phật giấu mình trong niềm im lặng của một bông hoa. Thế Tôn niêm hoa và một làn hương vĩnh cửu bay đi. Chỉ một Ca Diếp mỉm cười. Thế cũng đủ. Ðủ cho một làn hương trao. Ðủ cho Phật pháp ra đi và trở về. Ðủ cho những nghìn năm thơm lừng hương Phật... 

Giấu mình trong hương 
Một bông hoa trắng 
Dạ lan. 
Buson 

(Yoru no ran 
Ka ni kakurete ya 
hana shiroshi) 

Nhà thơ Buson nhìn thấy một làn hương trong bóng tối. Làn hương ấy là hiện thể của hoa dạ lan. 

Có một Phật quốc tên là Chúng Hương, nơi mỗi làn hương là một lời nói trên môi người. Nói, ấy là trao hương cho nhau. 

Từ cây hoa nào 
Mà ta không biết 
Một làn hương trao. 
Bashô 

(Nan no ki no 
hana towa shirazu 
nioi kana) 

Không có ngôn từ nào kỳ diệu hơn hương thơm, một ngôn từ không biết đến bạo lực. Một ngôn từ mà tinh tố là tình yêu. 

Dẫu lừng hương thơm 
Tôi không nhìn thấy 
Ôi cây mơ gần 
Chora 

(Nioi shite 
tonari no ume no 
mienu kana) 

Những bông hoa ấy giấu mình trong hương. Như trên Linh Sơn, Ðức Phật giấu mình trong niềm im lặng của một bông hoa. Thế Tôn niêm hoa và một làn hương vĩnh cửu bay đi. 

Chỉ một Ca Diếp mỉm cười. Thế cũng đủ. Ðủ cho một làn hương trao. Ðủ cho Phật pháp ra đi và trở về. Ðủ cho những nghìn năm thơm lừng hương Phật.

Vì thế lời xưa mới nói: “Nhục thân Thích Ca còn ấm, nụ cười Ca Diếp còn tươi”. 

Nhục thân giấu trong niềm im lặng. Chính vì thế chúng ta cảm thấy cái ấm áp vô cùng của niềm im lặng. Ðóa hoa mà Phật nâng lên ở Linh Sơn vẫn còn tuơi như nụ cười Ca Diếp, vẫn nở ra trước mắt chúng ta mà không biết đến tàn phai. 

Bởi vì đóa hoa ấy đi vào trong mọi đóa hoa. Bởi vì nụ cười ấy đi vào trong mọi nụ cười. 

Dưói trăng 
Hương sắc tử đằng 
Mơ hồ xa xăm 
Buson 

(Tsuki ni tôku 
oboyuru fuji no 
iroka kana) 

Và làn hương ấy đi vào mọi làn hương. 

Cho nên còn một đóa hoa, còn một làn hương là nhục thân Phật vẫn còn ấm áp. 

Chỉ cần một cái nhìn sâu xa là hoa nở khắp nơi, hương lừng trời đất cây đời vĩnh viễn xanh tươi. 

Và mọi lý thuyết đều màu xám (goethe) như ý nghĩa của bài tắc sau đây trong Bích nham lục: 

“Lục Hoàn đại phu (một học giả Phật giáo thời Lục Triều) hỏi Thiền sư Nam Tuyền: 

– Tôi nhớ Triệu Pháp sư nói: Trời đất cùng ta đồng gốc, vạn vật cùng ta đồng thể. Kỳ quái thật! 

Nam Tuyền chỉ bông hoa trước sân và đáp: 

– Người thời nay nhìn hoa này không như hoa mà như mộng”. 

Thiền sư nhắc nhở nhà học giả rằng hoa hiện thể như hoa, bao giờ cũng là hoa. Hoa có ở đây, bây giờ, trước mắt ta, với hương sắc diệu kỳ. Không cần lý luận, không cần giấc mơ. 

Hoa có đây, bên hàng giậu: 

Ta nhìn sâu xa 
Bên hàng giậu nở 
Cành nazuna 
Bashô 

(Yoku mireba 
nazuna hana saku 
kakine hana) 

Ðấy là cái nhìn đưa ta vào tinh tố của sự vật, niềm vui của sự vật, cái nhìn của Trang Tử trước những con cá bơi lội tung tăng dưới hào. Trang vui niềm vui của cá và Bashô vui niềm vui của hoa. 

Ta nhìn sâu xa 
Dưa nằm trong cỏ 
Hé mấy nụ hoa 
Shiki 

(Yoku mireba 
kiuri no tsubomi ya 
kusa no naka) 

“Nhìn sâu xa” (yoku mireba) là cái nhìn thiền, một cái nhìn trong suốt, lắng đọng, như như. Cái nhìn đó “giấu mình” vào sự vật, lặn vào sự vật chứ không mổ xẻ, phân tích. Cái nhìn đó không cần gọi tên, không cần xếp loại: 

Trong cỏ xanh 
cành hoa không biết 
nở ra trắng ngần 
Shiki 

(Kusa mura ya 
na mo shiranu hana no 
shiroku saki) 

Những bông hoa giấu mình trong cỏ, trong hàng giậu, trong hương thơm, trong bóng trăng, trong sự vô danh. Cái đẹp của hoa chỉ hiện ra trong cái nhìn sâu xa của tình yêu. 

Em ở đây, hoa nói. Em ở đây có nhìn thấy không? Em đây mà. 

Ở đây, bên con đường núi: 
Vưong trái tim tôi 
Bên con đường núi 
Cành hoa tím ơi 
Bashô 

(Yamaji kite 
naniyara yukashi 
sumire-gusa) 

Cũng bên con đường, có lần Bashô cảm nghiệm được cái kỳ diệu của một làn hương hoa: 

Mùi hoa mơ oi 
Con đường núi mọc 
Bỗng nhiên mặt trời 
Bashô 

(Ume ga ka ni 
notto hi no deru 
yamaji kana) 

Giữa mùi hoa mơ và mặt trời có tương quan gì? Và con đường núi? 

Và thi nhân? 

Và chúng ta. 

Tương quan gì giữa Pháp thân thanh tịnh và một đóa hoa? Có một vị Tăng hỏi Thiền sư Vân Môn: 

– Thế nào là pháp thân thanh tịnh? 

Vân Môn đáp: 

– Hoa thược lan. 

Hoa mơ, hoa tím hay thược lan... Hoa nào chẳng vì Pháp mà mọc, chẳng vì Pháp mà rơi. 

Nghe thác nước reo 
Những cánh hồng núi 
Đây đó rơi theo 
Bashô 

(Horo horo to 
Yamabuki chiru ka 
Taki no oto) 

Hoa và mặt trời và thác nước và nhà thơ và vũ trụ... tất cả như đang thể hiện một vũ điệu. Vũ điệu của sinh tử và cũng là vũ điệu của vĩnh cửu. 

Khi hoa bay đi, rơi xuống thác nước, hoa như mượn tiếng nước reo mà chào từ biệt đời, từ biệt một mùa . 

“Tựa hồ hoa như nói: Bọn em đi về vĩnh cửu đây” (Okakura Kakuzo). 

Hoa biết cách giấu mình trong hưong cũng như biết cách giấu mình trong vĩnh cửu. Giấu mình trong Phật Ðà. 

Cố đô Nara 
Mùi hương hoa cúc 
Chân dung Phật Đà 
Bashô 
(Kiku no ka ya 
nara ni wa furuki 
hotoke tachi) 

Giấu mình trong tiếng chuông chiều, nối dài niềm tịch tĩnh Niết bàn: 

Tiếng chuông qua rồi 
Và hương hoa ngát 
Chiều ơi 
Bashô 
(Kane kiete 
hana no ka wa tsuku 
yube kana) 

Và ngay cả những lúc không có hoa, hoa vẫn giấu mình đâu đó trong giấc mộng đêm xuân, điều mà một bài tanka của Shotetsu đã diễn tả: 

Không có hoa nơi này
Những cây thông thức giấc 
Trên đỉnh đồi ban mai 
Hoa đào đêm xuân mộng 
Cũng chỉ là mây bay 
Shotetsu 
(Hana zo naki 
Sametaru matsu wa 
Mine ni akete 
Magaishi kumo mo 
Haru no yo no yume) 

Khi thức giấc, cái mà ta tưởng là hoa đào chỉ là một áng mây đang lững lờ trôi. Nhưng chẳng phải là hoa giấu trong mây đó sao? Mây được tự do đi lại, hoa được tự do tung hương, tất cả có thể biểu hiện vì vuợt qua chúng là tánh không, là cái ảo, là mộng huyễn, là trò chơi vô tận của tự nhiên. 

Một trò chơi không chỉ có hoa mà có muôn loài. 

Tiếng chim oanh xa 
Thế mà thôi thúc 
Mặt trời mọc ra 
Chora 

Nếu như một mùi hương hoa mơ đã làm cho mặt trời xuất hiện bất ngờ thì một tiếng chim oanh xa cũng có thể thôi thúc vầng dương được chứ 

Nếu như vũ điệu mặt trời mọc cần hương hoa, tiếng chim thì toàn thể vũ trụ phải đáp ứng thôi. 

Và nếu như màu xanh của bầu trời cần tiếng nhạc thì: 

Ôi sơn ca 
Giấu mình đâu đó 
Trời xanh bao la 
Rikuto 
(Kuma mo naki 
sora ni kakururu 
hibari kana) 

Vì huyền bí của vũ trụ là giấu và mở, ẩn và hiện, sắc và không, mộng và thực. 

Cuộc đời tựa như giấc mộng nhưng đừng biến bông hoa trước mắt ta thành một cơn mơ trống rỗng. Ðời có thể như mơ nhưng hoa thì vĩnh cửu. 

Ðời thì trừu tượng. 

Nhưng hoa thì cụ thể. Cũng như tiếng chim oanh thì cụ thể. Như Thế Tôn niêm hoa. Như Ca Diếp vi tiếu. 

Như những kẻ giấu mình trong niềm im lặng sau đây: 

Chủ, khách không lời 
Và hoa cúc trắng 
Lặng lờ im hơi 
Ryôta 
(Mon iwazu 
kyaku to teishu to 
shiragiku to) 

Cái không gian im lặng ấy như đang diễu hành qua trước mắt ta. Cái im lặng của mỗi người va chạm vào nhau một cách êm ái, pha lẫn vào nhau một cách gợi cảrn. Và cái im lặng thơm hương của hoa cúc trắng vây phủ lên không gian ấy một hơi thở u huyền muôn thuở. 

Cũng giống như ai đó giấu mình trong hương khói tâm linh:

Một đêm mùa xuân 
Trong góc Phật đường 
Bóng ai quỳ dâng hương 
Bashô 
(Haru no yo ya 
komoribito yukashi 
dô no sumi) 

Ai đó đang quỳ trước Ðức Phật, trước đêm xuân, giấu mình trong hương khói. Hương khói sẽ tắt, đêm xuân sẽ qua. Nhưng lời cầu nguyện vĩnh viễn nối kết tâm linh ai đó vào cõi Phật, vào quốc độ của làn hương bất diệt. 

Những dạ lan, tử đằng, đồng thảo, cúc trắng... giấu mình trong hương, trong niềm tịch tĩnh muôn đời.