Về Chết Và Tái Sinh – Cách Thức Đối Mặt Với Cái Chết

Khenpo Tsultrim Lodro Rinpoche[1] giảng
Pema Jyana chuyển dịch Việt ngữ

Sống và chết đều vô cùng quan trọng với mọi người bởi chúng là số phận. Không ai có thể từ chối hay tránh khổ đau liên quan đến sinh, lão, bệnh, tử và cuộc sống thực sự. Gom góp đủ sức mạnh để đối mặt với nó là cách duy nhất.

Khi đối mặt với cái chết, tất cả của cải thế gian, kiến thức, kinh nghiệm và v.v. đều được xem là vô ích. Không có sự rèn luyện trước đó trong sự chuẩn bị cho cái chết, mỗi người, bất kể địa vị của anh hay cô ấy trong cuộc đời có lỗi lạc đến đâu, sẽ đều hoảng sợ khi đối mặt với cái chết. Nhiều người trở nên cực kỳ bi quan và nản lòng, trở nên tái nhợt và hốc hác ngay tức thì, sau khi bị chẩn đoán ung thư giai đoạn sau và được bác sĩ thông báo về cái chết. Thông thường, nỗi sợ của họ còn có hại với tình hình của họ hơn chính căn bệnh ung thư.

Hầu hết mọi người chỉ cảm thấy không được giúp đỡ về cách đối mặt với cái chết. Nếu toàn bộ quá trình chết có thể được chuyển hóa thành hành trình giải thoát đầy hoan hỷ và ý nghĩa, không cần phải cảm thấy lo âu và bi đát.

Ở đây, chúng ta sẽ thảo luận phần về cách đối mặt với cái chết trong bản văn Tạng ngữ Bardo Todrol hay Giải Thoát Nhờ Nghe Trong Trạng Thái Trung Gian. Bởi sự thật rằng Bardo Todrol là một bản văn Đại Viên Mãn Dzogchen, người ta phải thọ nhận quán đỉnh và hoàn thành năm thực hành sơ khởi trước để có thể nghiên cứu tỉ mỉ về bản văn này. Nếu không, nó được xem là một sự vi phạm trình tự nghiên cứu những giáo lý bí mật của Kim Cương thừa khi trao giáo lý cho ai đó không xứng đáng. Đây không chỉ là một lỗi lầm, mà những giáo lý cũng không thể làm lợi lạc bất kỳ ai không đáp ứng yêu cầu. Vì vậy, các thực hành đặc biệt của Kim Cương thừa trong bản văn này sẽ không được thảo luận ở đây.

Bardo Todrol trình bày hai kiểu phương pháp để đối mặt với cái chết: một là cách đối mặt với cái chết một cách cá nhân; hai là cách giúp người khác đối mặt với cái chết, chẳng hạn trì tụng những bản văn hay Mật chú lúc chết hay thực hành chuyển di thần thức (Phowa[2]), một nghi thức sau khi chết, thứ, giống như dịch vụ chăm sóc hấp hối ở phương Tây, đặc biệt hữu ích với những bệnh nhân vô phương cứu chữa. Những chỉ dẫn trong Bardo Todrol không có sẵn ở bất kỳ nơi nào khác trong các nghiên cứu thông thường ngoại trừ trong y học Tây Tạng, nơi mà chúng được nhắc đến theo cách nào đó.

I. ĐỐI MẶT VỚI CÁI CHẾT MỘT CÁCH ĐÚNG ĐẮN

Biết về cái chết một cách chuẩn xác có thể giúp chúng ta vượt qua sợ hãi, lo âu và sự lảng tránh khi cái chết được nhắc đến bởi chúng ta đã biết rằng cái chết chỉ là một phần của quá trình xoay vòng của cuộc sống, chứ không phải kết thúc. Không cần phải cảm thấy chán nản và bi quan khi đối mặt với cái chết. Trái lại, chúng ta thậm chí có thể nâng cuộc đời mình lên một mức độ khác trong cái chết nếu biết cách tận dụng cơ hội.

Từ chết đến tái sinh, ít nhất có vài cơ hội nữa để một người đạt giải thoát, đạt Phật quả hay tái sinh trong Cực Lạc Sukhavati (cõi Tịnh độ của Phật A Di Đà) nếu người đó nắm bắt được những chỉ dẫn cốt tủy về cái chết. Không đạt được Phật quả hay tái sinh trong cõi Tịnh độ của Phật A Di Đà, bằng cách áp dụng những chỉ dẫn cốt tủy về cái chết, người ta cũng có thể tự tại lựa chọn tái sinh trong cõi người, có một cuộc đời được phú bẩm những tự do và thuận duyên để thực hành Giáo Pháp và rốt ráo đạt giải thoát. Đã nắm vững những chỉ dẫn cốt tủy, người ta không còn chỉ phó mặc nghiệp lực quá khứ khi tái sinh. Thiếu kiến thức này, người ta sẽ bỏ lỡ mọi cơ hội giải thoát khỏi sự kiểm soát của nghiệp lực rất nhiều lần. Vì thế, điều quan trọng là học hỏi những chỉ dẫn cốt tủy về cái chết.

i. Các dấu hiệu báo trước về cái chết

Trước hết, làm sao người ta biết được bản thân sắp chết? Các dấu hiệu báo trước về cái chết được nhắc đến trong nhiều bản văn Đại Viên Mãn Dzogchen. Trong số chúng, một sự giải thích rõ ràng được trình bày trong Tinh Túy Đạo Sư Tâm Linh của Tôn giả Longchenpa[3].

Những dấu hiệu báo trước đến dưới nhiều dạng: tâm lý, vật lý, giấc mơ, xa, gần, rất gần, v.v. Khi một dấu hiệu xa xuất hiện, một người sẽ chết trong vòng hai hay ba năm. Vài dấu hiệu chỉ ra một người có thể chết trong một năm, sáu tháng hay vài tháng trong khi một số khác cho thấy trong vòng vài ngày. Tuy nhiên, chúng ta thường không để tâm đến các điềm báo này bởi chúng ta không biết rằng chúng là những dấu hiệu của cái chết.

Các dấu hiệu gần nhất chỉ ra rằng một người sẽ chết trong hai tiếng đồng hồ hay ít hơn hai mươi giờ sau khi những dấu hiệu như vậy xuất hiện. Ví dụ, khi mắt vẫn có thể thấy nhưng thị lực thì mờ dần; tai có thể nghe nhưng âm thanh thì không rõ, như thể nó đến từ nơi rất xa. Khi những điều này xảy ra, người ta cần biết rằng cái chết vốn đã rất gần.

Nhưng khi một dấu hiệu xa được nhận ra, người ta không thể chỉ sử dụng thực hành Phowa để trực tiếp chạm đến cái chết bởi nó giống như giết hại một mạng sống. Điều cần được thực hiện là tham gia vào thực hành trường thọ Vô Lượng Thọ Phật (Amitayus) để tạm thời đẩy lùi cái chết. Nếu điều này không thể đảo ngược cái chết sau nhiều lần nỗ lực, người ta cần áp dụng những biện pháp sau đây.

Bardo Todrol nói rằng một hành giả tốt thường biết thời điểm qua đời của anh hay cô ấy. Một cách tự nhiên, những người không thực hành chẳng có cách nào biết được điều này. Là những học trò của Phật Pháp, chúng ta cần nói với bác sĩ như thế này, “Hãy thành thật cho tôi biết nếu tôi không thể được chữa trị. Tôi sẽ không lo sợ bởi tôi là một hành giả và tôi cần chuẩn bị bản thân trước cái chết”. Nếu bác sĩ vẫn giấu sự thật, hãy xem xét thái độ của những người xung quanh.

ii. Những điểm then chốt để đối mặt với cái chết trong Phật giáo Đại thừa Hiển giáo

1. Buông bỏ bám chấp với của cải thế gian của đời này

Hãy trao mọi của cải và tài sản để làm những việc tốt, đóng góp cho những trường từ thiện, tổ chức phúc lợi xã hội hay cúng dường chư Phật và Tăng đoàn, giải phóng sinh mạng, v.v. Cũng tốt nếu để lại một phần cho con cái của bạn. Mặc dù không phải tốt nhất, sau tất thảy, nó vẫn được xem là một kiểu bố thí. Thậm chí chỉ một chút tham luyến cũng có thể trở thành chướng cản đối với tái sinh.

2. Đừng sợ hãi cái chết mà hãy phát khởi những mong ước thiện lành

Hãy chắc chắn về việc nói với bản thân rằng, “Mãi mãi chia xa những thành viên gia đình đáng yêu thì thực sự là một tai họa to lớn, nhưng sống và chết, vui và buồn, chia ly và hội ngộ của hữu tình chúng sinh cũng chỉ là quy luật tự nhiên của cuộc sống. Tất cả bảy tỷ người trên thế giới đều sẽ đối mặt với cái chết vào lúc nào đó. Tôi không phải là người duy nhất”. Nhờ nghĩ như vậy, bạn sẽ không cảm thấy quá quẫn trí với cái chết của bản thân.

Thông thường, người ta cần nỗ lực sám hối những bất thiện hạnh quá khứ, nhưng khi tiến gần đến cái chết, họ không nên quá xem trọng những ác nghiệp của bản thân, lo âu và hối tiếc nhiều đến mức họ mất tập trung vào thực hành trọng yếu trong tay. Đây sẽ là một vấn đề nghiêm trọng. Thay vào đó, họ cần nghĩ như sau: Mặc dù tôi đã phạm phải ác hạnh nghiêm trọng, tôi cũng đã làm nhiều điều tốt đến mức hầu hết lỗi lầm chắc hẳn đã được tịnh hóa; nó không thể nào quá tệ. Điều quan trọng là không quá xem trọng ác nghiệp của bản thân vào lúc này để xoa dịu tâm và đối mặt với cái chết một cách bình tĩnh.

Bên cạnh đó, người ta cần phát nguyện theo những giáo lý Bảy Điểm Luyện Tâm: Nguyện con gặp được Phật giáo Đại thừa, hạnh ngộ một thiện tri thức tâm linh – vị có thể giải thích cho con những giáo lý của Đại thừa và phát khởi Bồ đề tâm trong mọi đời sắp tới.

Bất kỳ ý nghĩ nào trong giờ phút cuối cùng của cuộc đời đều có thể có ảnh hưởng quan trọng đối với cái chết. Bất kỳ mong ước nào được phát khởi trước khi chết cũng có thể tạo ra sức mạnh to lớn. Vì vậy, hãy nỗ lực hết sức để phát khởi những mong ước thiện lành khi cái chết đến gần. Hãy đảm bảo không nuôi dưỡng bất kỳ thù hận hay phàn nàn nào với bất kỳ ai, bất kỳ điều gì hay xã hội nói chung. Hãy bỏ lại tất cả những chiếc túi của tham, sân và si và tiếp tục một hành trình cuộc đời mới với sự thoải mái trọn vẹn. Tuy nhiên, thật khó để nói liệu người ta có thể gặp gỡ giáo lý Đại thừa một lần nữa trong đời sau hay không nếu mong ước như vậy không được phát khởi lúc cuối đời này.

3. Phá vỡ chấp ngã và sự chăm sóc cái ngã

Cùng lúc, người ta cũng cần suy ngẫm lý do tại sao đã trải qua vô số lần sinh và tử từ vô thủy, người ta vẫn không thể đạt giải thoát trong mỗi lần. Họ làm việc quần quật trong vài thập niên sống trên thế giới này, chỉ nhận ra vào lúc cuối đời rằng chẳng gì trong những công việc trong đời này hữu ích với sự giải thoát và tái sinh. Và lý do cho vô số lần thất bại chính là bởi chấp ngã. Bởi chấp ngã và chăm sóc cái ngã, người ta chỉ yêu thương bản thân, chỉ thích thú phục vụ bản thân và xem thường nhu cầu cũng như cảm xúc của chúng sinh khác. Lần này, với những chỉ dẫn cốt tủy về cái chết cuối cùng đã nằm trong tay, họ phải quyết tâm tiêu diệt chấp ngã và sự chăm sóc cái ngã.

4. Sức mạnh cảm ứng

Cũng có vài trường hợp sử dụng sức mạnh cảm ứng trong đời sống hàng ngày. Ví dụ, nếu bạn phải thức dậy lúc năm giờ sáng hôm sau, khi bạn sắp chìm vào giấc ngủ, bạn quyết tâm làm điều đó bằng cách nhiều lần tự nhủ, “Tôi phải thức dậy lúc năm giờ sáng mai”. Như thế, bạn có thể chắc chắn dậy đúng giờ vào hôm sau.

Chư A La Hán cũng làm điều tương tự trước khi nhập định. Nếu chư vị chuẩn bị để duy trì trong định trong bảy ngày, chư vị sẽ phát nguyện ngay trước đó: Tôi phải xuất định vào ngày thứ bảy. Làm điều này sẽ đảm bảo rằng chư vị có thể kết thúc thiền định một cách tự nhiên vào hôm đó. Đó là sức mạnh cảm ứng.

Nó cũng có thể được sử dụng khi đối mặt với cái chết. Khi biết rằng bạn sắp từ giã thế giới này và bước vào cái chết, bạn phải nhắc nhở bản thân: Chẳng bao lâu, tôi sẽ chìm vào hôn mê sâu và sau đấy tỉnh lại từ đó. Khi tỉnh lại và nhìn môi trường xung quanh, tôi phải nói với bản thân rằng tôi đã chết. Lúc này, tôi không được phép sợ hãi mà phải cố gắng tìm kiếm một nơi tốt đẹp hơn để tái sinh. Tôi cũng phải quyết tâm không quên lòng bi mẫn và Bồ đề tâm khi tái sinh và đem lòng bi mẫn và Bồ đề tâm theo cùng đến đời sau.

Tâm chúng ta vốn đã có năng lực như vậy. Vì thế, chúng ta cần làm tất cả những gì có thể để phát triển năng lực này. Đó là sức mạnh cảm ứng được sử dụng vào thời điểm lâm chung.

5. Cần quán tưởng chư Bổn tôn trong quá trình lâm chung

iii. Những điểm then chốt để đối mặt với cái chết trong Phật giáo Kim Cương thừa

Trong Kim Cương thừa, có hai phương pháp tốt nhất để đối mặt với cái chết: một là thực hành Phowa, điều kia là những chỉ dẫn cốt tủy đặc biệt của Mật chú Bí mật.

Nếu có thể, sẽ là lý tưởng nếu thỉnh mời đạo sư của bản thân đến và giải thích điều có thể xảy ra khi trải qua cái chết và những điểm quan trọng cần giữ trong tâm. Đây là thực hành phổ biến ở Tây Tạng. Khi nghe tin rằng ai đó sẽ sớm qua đời, đạo sư sẽ lập tức khởi hành đến gặp người đó. Tốt nhất là gặp được người đó trước khi cái chết xảy ra và trao mọi chỉ dẫn trọng yếu đúng lúc để người lâm chung sử dụng ngay sau đó. Kết quả có thể không tốt nếu người đó chết trước khi đạo sư đến. Nếu đạo sư không thể đến, hãy yêu cầu một hành giả Kim Cương thừa kinh nghiệm, vị thân thiết với người lâm chung, làm điều tương tự; nếu điều này cũng không thể, cũng thật tốt nếu yêu cầu một hành giả Kim Cương thừa, người giữ gìn thệ nguyện Samaya tương đối thanh tịnh trao những lời nhắc nhở với người lâm chung.

II. NHỮNG ĐIỀU ĐẶC BIỆT ĐƯỢC THỰC HIỆN VÌ NGƯỜI LÂM CHUNG

1. Truyền giới và ban quán đỉnh

Nếu người lâm chung chưa từng thọ nhận bất kỳ giới luật nào trước kia, giới quy y hay giới của những hành giả cư sĩ, hãy trao truyền bất cứ điều gì cần thiết. Nếu các giới luật được thọ nhận trước kia đã bị phá vỡ theo cách nào đó, bây giờ là lúc phục hồi chúng. Ở Tây Tạng, khi một người sắp qua đời và nếu thời gian cho phép, người lâm chung phải được trao cho cơ hội thọ nhận quán đỉnh. Nếu quán đỉnh được thọ nhận vào lúc qua đời, không có cơ hội phá vỡ giới Kim Cương thừa. Do đó, giới luật sẽ được giữ gìn thanh tịnh khi người đó rời bỏ thế giới này, điều có thể ảnh hưởng một cách tích cực đến hướng tái sinh trong đời sau. Vì vậy, điều vô cùng quan trọng là có thể thọ giới và quán đỉnh vào lúc lâm chung.

2. Sám hối

Bây giờ cũng là lúc mà đạo sư hay các đạo hữu dẫn dắt người lâm chung sám hối về những hành động xấu đã phạm phải. Thậm chí nếu người đó không còn có thể nói hay quỳ lạy để bày tỏ sự hối lỗi, chỉ giữ cảm giác hối hận cũng đủ để tịnh hóa những ác hạnh quá khứ.

3. Buông bỏ

Hãy đảm bảo việc nhắc nhở người lâm chung: đừng mong nhớ, than phiền hay ghét bỏ thế giới này. Mọi thứ đã hoàn tất. Tất cả sẽ bị bỏ lại đằng sau và mọi mối quan hệ kết thúc. Bạn cần tập trung mọi sự chú ý vào những câu hỏi lớn về cách đối mặt với cái chết, cách tái sinh và cách đối mặt với đời sau. Hãy buông bỏ mọi vướng mắc với đời này và ra đi không chút gánh nặng!

Có một nghi quỹ đặc biệt cho trạng thái trung gian, mà nội dung chỉ là điều mà chúng ta đã thảo luận ở đây. Nếu nghi quỹ này có sẵn, tất cả những gì người ta cần làm là đọc nó cho người lâm chung.

4. Tư thế

Tư thế của chúng ta vào lúc chết cũng khá quan trọng. Lúc lâm chung, người ta cần giữ tư thế nằm giống như của Phật Thích Ca Mâu Ni khi Ngài nhập Niết Bàn – đầu hướng về phía Bắc, chân phía Nam, nằm về bên phải của thân, đặt tay phải dưới đầu, ấn mũi phải bằng ngón út phải và thở qua mũi trái. Các bản văn nói rằng khi nằm về bên phải của thân, hơi thở sẽ tự nhiên đi qua mũi trái. Tuy nhiên, điều vẫn rất quan trọng là chặn mũi phải. Dù là Phật tử hay không, bằng cách nằm đúng tư thế khi lâm chung, người ta có thể chắc chắn không tái sinh vào trong ba cõi thấp hơn trong một hay hai đời sau, ngay cả khi không có sự giúp đỡ của bất kỳ nghi thức chuyển di nào khác.

[Tượng] Phật đang nằm được thờ trong Phật giáo Tây Tạng hay Trung Hoa là điều khá hiếm thấy. Tuy nhiên, Phật giáo Nguyên thủy Theravada cho rằng sự nhập diệt của Đức Phật đại diện cho trạng thái rốt ráo có khả năng đạt được. Vì thế, tượng Phật nằm, điều biểu tượng cho sự nhập diệt của Đức Phật, thường được thấy trong những ngôi chùa Phật giáo Nam Tông, chẳng hạn ở Thái Lan và các quốc gia Đông Nam Á khác. Sự giải thích này không sai bởi Đức Phật không bao giờ thực sự chết.

Nếu không có ai có thể trao những lời nhắc nhở và người ta phải nương tựa vào bản thân để lái hướng tái sinh, điều đầu tiên mà họ cần làm là ăn năn và từ bỏ mọi ham muốn cũng như thù hận với thế giới này. Khi mà người ta vẫn có thể nói, hãy đảm bảo việc nói với các thành viên gia đình giúp họ nằm về bên phải khi lâm chung. Với tất cả mọi người, cái chết quan trọng hơn sự chào đời, vì thế, các mong ước của người lâm chung thực sự cần được tôn trọng bởi tất cả những ai liên quan.

5. Thực hành Phowa

Thực hành này bao gồm Phowa Pháp thân, Báo thân và Hóa thân. Bởi những thực hành liên quan đến Pháp thân và Báo thân giống như những gì được trình bày trong Một Hướng Dẫn Về Các Thực Hành Sơ Khởi Đại Viên Mãn Dzogchen, chúng sẽ không được thảo luận ở đây. Phowa Hóa thân là chung với cả trường phái Hiển và Mật của Phật giáo.

Sau khi nằm xuống về bên phải, người ta cần đặt phía trước một bức hình Phật Thích Ca Mâu Ni, Quán Thế Âm, Liên Hoa Sinh hay Bổn Sư của họ. Những hành giả Tịnh Độ cần đặt hình Phật A Di Đà trong khi những vị đã tiến hành thực hành Bổn tôn Yidam cần sử dụng hình của Bổn tôn tương ứng. Cùng lúc, những thành viên gia đình cần giúp đỡ chuẩn bị các món cúng dường lên chư Bổn tôn. Nếu không thể tìm thấy hình ảnh Bổn tôn, sự quán tưởng bởi người lâm chung cũng có thể được chấp nhận.

Sau đó, hãy phát khởi mong ước: Để giải cứu tất cả hữu tình chúng sinh, mong con, với cái chết này, đạt được Hóa thân, trở thành vị kế thừa chư Phật ba đời và tiếp tục các hoạt động làm lợi lạc hữu tình chúng sinh mãi mãi.

Kế đó, hãy quán tưởng thần thức của bản thân như một điểm trắng (một điểm sáng) nhuốm đỏ phía dưới rốn. Khi kéo hơi từ bụng với một chút lực, điểm này cũng di chuyển lên dọc theo kinh mạch trung ương. Khi nó đến mũi trái, người ta thốt lên, “Ho!” và lập tức đẩy thần thức từ mũi trái, thứ tan vào tim của Bổn tôn hay Bổn Sư, vị được đặt phía trước; điểm này không được thu lại. Cũng thực tế khi quán tưởng đạo sư hay chư Bổn tôn bay lên ngày càng cao hơn đến Tây Phương Tịnh Độ, mang theo thần thức. Quán tưởng như vậy chỉ một lần không thể đảm bảo cơ hội tái sinh Tây Phương Tịnh Độ. Nhưng người ta có thể chắc chắn thành công nếu sự quán tưởng được thực hành đủ số lần.

Phương pháp quán tưởng thần thức đi ra khỏi từ mũi trái về cơ bản dành cho những vị đã vun bồi gốc rễ thiện hạnh nhất định nhưng sự hành trì vẫn còn chậm. Nó không phải là một phương pháp để đạt giải thoát mà chỉ để tái sinh trong cõi người để tiếp tục thực hành Giáo Pháp cho đến khi cuối cùng đạt giải thoát.

Với người đã khuất, nơi mà thần thức rời khỏi thân thể lúc cuối là điều vô cùng quan trọng. Nguyên tắc của thực hành Phowa là thần thức phải di chuyển qua kinh mạch trung ương và ra khỏi từ giữa đỉnh đầu để đạt giải thoát và tái sinh trong một cõi Tịnh độ.

Dấu hiệu Phowa thành công là sau khi chết, sự rụng tóc có thể thấy được, một vết sưng hay chút chất lỏng màu vàng rỉ ra quanh đỉnh đầu. Những dấu hiệu này là bằng chứng của sự tái sinh thành công. Nếu những triệu chứng này xuất hiện, sự hướng dẫn tiếp theo về thực hành trạng thái trung gian sẽ không còn cần thiết. Nếu không, đạo sư hay các đạo hữu sẽ cần cung cấp sự dẫn dắt để thực hành trạng thái trung gian.

6. Hướng dẫn về thực hành trạng thái trung gian

Đầu tiên, bên tai của người lâm chung, hãy gọi tên của anh hay cô ấy ba lần. Sau đấy, nói rằng, “Này [tên người đó], hãy hoàn toàn chú ý đến điều tôi đang nói. Bạn đang hấp hối, nhưng đừng sợ hãi bởi cái chết chỉ là một hiện tượng tuần hoàn của cuộc sống. Bạn cần đối diện với mỗi sự việc của cái chết dựa trên điều tôi nói với bạn”.

Khi đang hỗ trợ trong sự trì tụng cho người lâm chung, người ta cần nói to và lặp lại bên tai người lâm chung về quá trình của trạng thái trung gian và cách thức thực hành. Giọng nói cần phải to nhất có thể bởi mọi giác quan của người lâm chung sắp ngừng hoạt động. Nếu giọng quá thấp hay quá xa, nó có thể không được nghe thấy. Chúng ta cũng có thể bắt chước vài đạo sư trong quá khứ, những vị đã nói qua ống gắn vào tai của người lâm chung. Mục đích của việc làm như vậy có lẽ một mặt là để đảm bảo rằng những chỉ dẫn có thể được nghe thấy và mặt khác, để ngăn những người xem thông thường khỏi việc nghe được những chỉ dẫn này và đảm bảo tính bí mật của các thực hành Đại Viên Mãn Dzogchen.

Thời xưa, trao truyền Dzogchen bị kiểm soát nghiêm ngặt. Nó luôn được tiến hành trên nền tảng một-một và không bao giờ hơn bảy hay tám người một lần. Trao truyền cũng được tiến hành bằng cách thì thầm qua ống vào tai của người thọ nhận – do đó được gọi là trao truyền thì thầm bên tai.

Nó cũng như thể một vị vua hay một người có thẩm quyền yêu cầu ai đó trao tận tay một thông điệp. Người sứ giả sẽ làm mọi điều có thể để truyền thông điệp đến đúng địa điểm hay đúng người, một cách chắc chắn. Trong trường hợp Phowa, người lâm chung vào thời điểm giữa sống và chết sẽ chắc chắn lắng nghe cẩn thận và tuân theo những chỉ dẫn về lối đi trong trạng thái trung gian và cách đối mặt với nó.

7. Cách thức tái sinh trong trường hợp khẩn cấp

Khi gặp phải những tình huống bất ngờ, chẳng hạn động đất, sóng thần hay tai nạn ô tô, người ta cần sử dụng đường tắt để đảm bảo tái sinh trong Tịnh độ: Hãy quán tưởng Đức Phật, chư Bồ Tát và đạo sư an tọa trên đỉnh đầu và hết sức tập trung vào đỉnh đầu. Phương pháp đơn giản này, cũng là dễ dàng nhất, có thể giúp bạn đạt được sự tái sinh tốt lành.

Việc các đệ tử Kim Cương thừa hay người Tây Tạng thông thường cầu khẩn đến Đức Liên Hoa Sinh, Phật Thích Ca Mâu Ni hay đạo sư của riêng họ bất cứ khi nào họ sợ hãi, thậm chí khi họ ngất đi, là chuyện phổ biến. Đây là một thói quen rất đơn giản mà cũng có thể tạo ra nhiều lợi lạc; vì thế, chúng ta cần làm vậy. Ví dụ, người ta có thể tạo thói quen gọi và cầu nguyện Phật A Di Đà bất cứ khi nào thuận tiện để khi thời khắc then chốt xảy ra, tâm sẽ đến với Phật A Di Đà một cách bản năng.

Mặt khác, một cách tốt hơn để những hành giả tiếp tục đến đời tiếp sau là nhờ rèn luyện trong thiền định.

Chúng ta không nên sợ hãi hay thờ ơ cái chết. Hãy từ bỏ hai thái cực này và đối mặt với cái chết với tâm thế điềm tĩnh và an bình và nỗ lực nâng cuộc đời chúng ta lên một mức độ khác trong quá trình chết.

III. NHỮNG ĐIỂM THEN CHỐT VỀ TRÌ TỤNG CHO NGƯỜI CHẾT

Các Phật tử cần có tinh thần đồng đội, giúp đỡ và chăm lo cho nhau. Giúp trì tụng lời cầu nguyện vào lúc chết chính là sự giúp đỡ cuối cùng và tốt nhất.

Ngày nay, một số nhóm Phật tử cũng đang thúc đẩy ý tưởng này và thiết lập những nhóm tiến hành trì tụng riêng biệt. Đó là một sự giúp đỡ hữu ích và cần thiết với tất cả. Chúng ta đều cần phản ứng một cách tích cực với hoạt động này.

1. Tiểu chuẩn của người trì tụng

Có ba tiêu chuẩn với những người tiến hành trì tụng:

a) Sự trì tụng cần được tiến hành vì lòng từ và bi chứ không phải để khoe khoang khả năng giao tiếp với Phật A Di Đà, [khả năng] hỗ trợ người đã khuất được tái sinh trong cõi Tịnh độ hay bất kỳ ý định tương tự để chứng minh sự ưu việt của bản thân. Tiến hành sự trì tụng với sự kiêu ngạo hay ý định khoe khoang thì đơn giản là sai lầm. Hơn thế nữa, trong quá trình tang lễ, người ta phải lặp đi lặp lại việc nhắc nhở bản thân phát khởi lòng từ và bi, thậm chí sự phát khởi mang tính tạo tác cũng có thể chấp nhận được bởi thiếu lòng từ và bi, không có cách nào để giúp đỡ người đã khuất tái sinh cát tường. Đây là một điểm rất quan trọng cần lưu ý.

b) Người ta phải tin tưởng vững chắc rằng cả nghi quỹ và nghi thức được cử hành đều có sức mạnh dẫn dắt người đã khuất đến sự tái sinh cát tường. Nếu không, làm sao mà người đã khuất có thể được lợi lạc từ những hành động này khi mà ngay cả người cử hành vẫn còn các nghi ngờ?

c) Trong quá trình trì tụng cho người đã mất, người ta cần cầu nguyện với niềm tin thanh tịnh hướng về Phật A Di Đà, Phật Dược Sư, Phật Thích Ca Mâu Ni hay những vị Phật khác để đưa người đã khuất đến cõi Tịnh độ của Phật A Di Đà. Hãy quán tưởng thần thức của người đã khuất rời khỏi thân thể anh hay cô ấy và nhập vào tim Phật A Di Đà. Hãy chắc chắn tập trung hoàn toàn vào sự quán tưởng từ đầu đến cuối.

Các bản văn tuyên bố rõ ràng rằng chúng sinh trong cõi trung gian được phú bẩm sức mạnh diệu kỳ, điều cho phép họ đọc được tâm của những vị cử hành tang lễ. Nếu những người này vô ý vô tứ, thờ ơ, hay tệ hơn, ngập tràn tham, sân và si, chúng sinh trung ấm sẽ hình thành sự thù ghét với họ. Và sự thù ghét đó sẽ khiến cho những chúng sinh trung ấm tái sinh trong cõi địa ngục. Vì vậy, điều quan trọng là có lòng từ và bi khi tiến hành trì tụng cho người chết. Hơn thế nữa, nó cần được tiến hành với sự chú tâm nhiệt thành, không chút giả tạo hay lơ đễnh.

Lý do là thiếu tỉnh thức trong lúc ngồi thiền định không chỉ ảnh hưởng đến sự hành trì của bản thân mà nó còn gây ra tác động tiêu cực với những người khác khi trì tụng cho người chết.

Nếu ba tiêu chuẩn này được đáp ứng thì người ta đủ phẩm tính trở thành thành viên của nhóm trì tụng dẫu cho họ không có bất kỳ công đức nào khác từ sự hành trì Giáo Pháp. Tuy nhiên, nếu ai đó đã vi phạm thệ nguyện gốc và từ chối sám hối trong vòng hơn ba năm, tốt hơn là không tham gia nhóm trì tụng bởi lực tiêu cực đi kèm với việc phá vỡ các thệ nguyện gốc thực sự ảnh hưởng đến người khác ở một mức độ nhất định.

2. Cách thức xử lý thân thể và tài sản của người chết

Nếu gia đình đồng ý, hãy đến nhà của người đã khuất để tiến hành trì tụng; nếu không, hãy đưa thân thể đến một ngôi chùa và tiến hành trì tụng ở đó. Nếu cả hai đều không thể, tốt nhất là rời khỏi thị trấn và đến nơi mà người khác sẽ không bị làm phiền, tìm một ngôi nhà hay phòng thích hợp và chuẩn bị một bàn thờ đơn giản bên trong. Sau khi hoàn thành trì tụng, hãy di chuyển thân thể đi hỏa thiêu.

Tốt hơn là không hỏa thiêu thân thể trong ba ngày đầu tiên. Nếu có thể, các thành viên của nhóm trì tụng có thể luân phiên tụng danh hiệu của chư Phật và Mật chú không gián đoạn trong trọn ba ngày hay càng lâu càng tốt. Hãy đắp chăn đà-ra-ni lên thân thể và đặt những đồ hình khác nhau, thứ đại diện cho đàn tràng của chư Phật, thứ có thể được hỏa thiêu cùng với thân thể.

Nếu người đã khuất đeo mề đay chứa đựng một bản văn Mật điển (Takdrol – giải thoát nhờ đeo), hãy đặt nó lên trên luân xa tim của anh hay cô ấy và hỏa thiêu cùng với thân thể. Hãy đảm bảo không dùng nó cho mục đích cá nhân bởi đó được xem là một hành động sai lầm nghiêm trọng. Các bản văn Dzogchen tuyên bố rõ ràng rằng tất cả những vật bảo vệ được mang theo bởi người đã khuất phải được hỏa thiêu cùng thân thể.

3. Thời điểm tốt nhất để tiến hành trì tụng cho người chết

Khi một người sắp ngừng thở, anh hay cô ấy sẽ thở mạnh ra nhưng không hít vào. Điều này chỉ ra rằng người đó sẽ sớm qua đời và tốt nhất là trao cho anh hay cô ấy một ít thuốc cam lồ gia trì vào lúc này. Nếu người đó vẫn hít vào và thở ra, điều đó nghĩa là cái chết sắp xảy đến, ít nhất là không tức thì. Các bản văn Mật thừa nói rằng khi một người ngừng thở, máu trong động mạch và tĩnh mạch sẽ đi vào mạng mạch. Khi ba giọt máu lần lượt vào tim, người đó sẽ thở ra thật mạnh một lần sau mỗi giọt. Sau đấy, hơi thở sẽ ngừng lại hoàn toàn.

Khuôn mặt của những người bình phàm, vị không tiến hành bất cứ thực hành nào lúc còn sống, sẽ chuyển sang màu xanh xao của cái chết ngay sau khi ngừng thở. Từ thời điểm mà thị giác và thính giác ngừng vận hành đến thời điểm trước khi ngừng thở hoàn toàn là thời gian tốt nhất để trì tụng và tiến hành Phowa.

4. Cách tiến hành trì tụng cho người chết

Khi trì tụng, đừng đứng bên chân của người đã khuất bởi nó sẽ dẫn dắt sự tập trung của người ta xuống phía dưới, điều thường ảnh hưởng đến sự tái sinh theo hướng tiêu cực. Khi một người sắp ngừng thở, chúng ta cần đứng phía đỉnh đầu của người đó, tức là phía Bắc, liên tục kéo tóc ở đỉnh đầu, vỗ nhẹ vào đầu và nói lớn tiếng với người đã khuất, “Quán Thế Âm, Bồ Tát Đại Bi, đang ở trên đỉnh đầu bạn. Hãy thành tâm cầu nguyện đến Ngài. Bạn sắp ra đi rồi. Hãy tập trung mọi sự chú ý vào đỉnh đầu mà từ đó bạn sẽ ra đi”. Nếu một người đã chết từ lâu, tất cả những điều này không còn hữu dụng.

Khi sự trì tụng được tiến hành vì những người không có niềm tin, chúng ta có thể trì tụng danh hiệu của Phật Bảo Kế Thi Khí “Nam Mô Bảo Kế Thi Khí Phật” hay các danh hiệu khác nhau của Phật “Nam Mô Thiện Thệ, Chính Biến Tri, Ứng Cúng … Như Lai Bảo Kế Thi Khí” bởi đại nguyện của Ngài khác với những vị Phật khác. Ngài phát nguyện rằng: Cầu mong mọi chúng sinh nghe được danh hiệu của tôi thoát khỏi ba cõi thấp hơn. Vì thế, trì tụng danh hiệu của Ngài có ý nghĩa đặc biệt.

Bên cạnh đó, trì tụng danh hiệu của Phật Thích Ca Mâu Ni, Phật A Di Đà, Phật Dược Sư và những vị Phật khác cũng như Mật chú Đại Bi, tâm chú A Súc Bệ Phật và những Mật chú khác thì cực kỳ quan trọng với những vị cận kề cái chết. Những sự trì tụng này chắc chắn sẽ gia trì cho người đã khuất có được sự tái sinh cát tường.

Nếu người đã khuất là một hành giả Kim Cương thừa, anh hay cô ấy cần được nhắc như sau, “Này [tên người đó], chẳng mấy chốc, bạn sẽ thấy các đàn tràng của nhiều vị Phật và Bồ Tát cũng như những cảnh tượng đáng sợ, nhưng chúng chẳng phải ma quỷ bên ngoài mà chỉ là những phóng chiếu, những hóa hiện và bản tính của tâm chúng ta, giống như giấc mộng. Đừng sợ hãi. Đừng nhớ mong thế giới này. Bạn cần quán tưởng tất cả những khuôn mặt giận dữ và đáng sợ này là Quán Thế Âm hay Phật A Di Đà; thực sự, chúng là Quán Thế Âm và Phật A Di Đà. Sau đấy, bạn chỉ cần đi theo Quán Thế Âm và Phật A Di Đà đến Tây Phương Tịnh Độ”.

Nếu người lâm chung khá quen thuộc với Tử Thư Tây Tạng, hãy đọc ba kiểu của Những Lời Nguyện Giải Thoát Nhờ Nghe Trong Trạng Thái Trung Gian, điều có sẵn trong Tuệ Quang, tập 7. Đây là bản văn hữu ích và mạnh mẽ nhất để sử dụng vào lúc này. Sau đấy, hãy trì tụng ba hay bảy lần Lời Nguyện Cực Lạc của Tổ Karma Chagme và cuối cùng là Phổ Hiền Hạnh Nguyện.

Trong đời sống hàng ngày, khi chúng ta thấy trong chợ hay nơi nào đó những con vật sắp bị giết, chúng ta cần cố gắng trì tụng danh hiệu Phật Bảo Kế Thi Khí bên tai chúng và giúp con vật nằm về bên phải, hướng mặt về phía Tây, đầu về phía Bắc. Điều này sẽ đem lại lợi lạc không thể ngờ cho những con vật. Mặc dù người ngoại đạo có thể không hiểu những hành động này, họ ít nhất cũng không xem chúng là gây hại và ngăn cản.

Chúng ta cũng không nên xem tất cả những điều này là vô nghĩa, bởi chúng được thực hành bởi chư đạo sư trong quá khứ, vì thế chắc hẳn có lý do để làm vậy.

Chúng ta cần biết rằng phong tục truyền thống về việc cúng hoa, tắm rửa và mặc quần áo mới cho người chết chỉ cho thấy sự tham luyến cảm xúc của chúng ta với người đã khuất. Thực sự chẳng có ý nghĩa nào bởi vào lúc này, thân thể của người chết, giống như một viên đá hay bùn, không còn có thể cảm thấy gì nữa. Nếu chúng ta muốn trao cho người đã khuất món quà ý nghĩa cuối cùng cho hành trình cuối cùng của họ, đó phải là sự trì tụng, điều đơn giản và dễ tiến hành nhưng lại có lợi lạc lớn lao. Nếu người đã khuất từng thọ nhận kiểu rèn luyện nào đó trong đời và có sự giúp đỡ của các đạo hữu vào thời điểm quan trọng này, họ chắc chắn sẽ có thể tái sinh cát tường. Hãy giữ điều này trong tâm.

Nguồn Anh ngữ: Khenpo Tsultrim Lodro Rinpoche, On Death and Rebirth – How to Face Death (https://www.luminouswisdom.org/index.php/publications/the-handbook-for-life-s-journey/2096-on-death-and-rebirth-how-to-face-death).

Pema Jyana chuyển dịch Việt ngữ.