18-Cái trí chú ý

 Bạn có khi nào chú ý tiếng chuông chùa hay không? Bây giờ bạn lắng nghe cái gì? Lắng nghe những âm điệu hay yên lặng giữa những âm điệu? Nếu không có yên lặng, sẽ có những âm điệu hay sao? Và nếu bạn lắng nghe sự yên lặng, những âm điệu sẽ không xuyên thấu nhiều, thuộc một chất lượng khác hay sao? Nhưng bạn thấy không, chúng ta hiếm khi nào chú ý đến bất kỳ điều gì; và tôi nghĩ hiểu rõ chú ý là gì rất quan trọng. Khi giáo viên của bạn đang giảng giải một vấn đề trong toán học, hay khi bạn đang đọc lịch sử, hay khi một người bạn đang nói, đang kể cho bạn một câu chuyện, hay khi bạn đang ở gần con sông và nghe tiếng nước vỗ vào bờ, thông thường bạn chẳng chú ý bao nhiêu; và nếu chúng ta có thể tìm ra chú ý có nghĩa là gì, có lẽ học hỏi lúc đó sẽ có một ý nghĩa khác hẳn và trở nên dễ dàng nhiều hơn.
 
Khi giáo viên bảo bạn chú ý trong lớp học, anh ấy có ý gì? Anh ấy có ý nói rằng bạn không được nhìn ra cửa sổ, rằng bạn không được chú ý bất kỳ điều gì khác ngoại trừ tập trung hoàn toàn vào điều gì bạn đang học. Hay là, khi bạn mê mải trong một quyển tiểu thuyết, toàn cái trí của bạn đắm chìm trong nó đến độ trong chốc lát bạn không còn thích thú những thứ khác. Đó là một hình thái khác của chú ý. Vì vậy, theo ý nghĩa thông thường, chú ý là một qui trình làm chật hẹp lại, phải vậy không?
 
Bây giờ, tôi nghĩ rằng có một loại chú ý hoàn toàn khác hẳn. Chú ý mà thông thường được hiểu, thực hành hay áp dụng là làm chật hẹp cái trí đến một điểm đặc biệt, mà là một qui trình của loại trừ. Khi bạn thực hiện một nỗ lực để chú ý, bạn đang thực sự kháng cự một cái gì đó – lòng ham muốn nhìn qua cửa sổ, thấy ai đang đi vào, và vân vân. Một phần năng lượng của bạn đã đi mất trong chống cự. Bạn dựng một bức tường quanh cái trí của bạn để làm cho nó tập trung hoàn toàn vào một sự việc đặc biệt, và bạn gọi nó là kỷ luật cái trí để chú ý. Bạn cố gắng loại trừ khỏi cái trí mọi tư tưởng nhưng điều bạn muốn đó chỉ hoàn toàn là sự tập trung. Đó là điều gì mà hầu hết mọi người có ý nói về chú ý. Nhưng tôi nghĩ có một loại chú ý khác hẳn, một trạng thái của cái trí mà không loại trừ, mà không ngăn cản tất cả mọi thứ; và bởi vì không có kháng cự, cái trí có khả năng chú ý nhiều hơn. Nhưng chú ý không kháng cự không có nghĩa là chú ý của mê mải.
 
Loại chú ý tôi muốn bàn luận hoàn toàn khác hẳn điều gì chúng ta thông thường có ý nói qua từ ngữ chú ý, và nó có những khả năng vô hạn bởi vì nó không loại trừ. Khi bạn tập trung vào một môn học, vào một buổi nói chuyện, vào một cuộc đàm thoại, có ý thức hay không ý thức bạn xây dựng một bức tường kháng cự sự xâm nhập của những tư tưởng khác, vì vậy cái trí của bạn không hoàn toàn ở đó; nó chỉ ở đó một phần, dù rằng bạn có chú ý nhiều bao nhiêu chăng nữa, bởi vì một phần cái trí của bạn đang kháng cự lại bất kỳ sự xâm nhập nào, bất kỳ thu hút hay xao lãng nào.
 
Chúng ta cũng bắt đầu một cách khác. Bạn có biết xao lãng là gì hay không? Bạn muốn chú ý vào một điều gì bạn đang đọc, nhưng cái trí của bạn bị xao lãng bởi một tiếng ồn nào đó bên ngoài và bạn nhìn ra ngoài cửa sổ. Khi bạn muốn tập trung vào một điều gì đó và cái trí của bạn lang thang đi khỏi, lang thang đi khỏi đó được gọi là xao lãng; vậy thì một phần cái trí của bạn kháng cự lại cái tạm gọi là xao lãng và luôn luôn có một lãng phí năng lượng trong sự kháng cự đó. Trái lại, nếu bạn ý thức được mọi khoảnh khắc của cái trí từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác vậy thì không có sự việc như xao lãng tại mọi thời điểm và năng lượng của cái trí không bị lãng phí trong việc kháng cự lại một cái gì đó. Vì vậy tìm ra chú ý thực sự là gì rất quan trọng.
 
Nếu bạn lắng nghe âm thanh của cái chuông lẫn im lặng giữa những tiếng gõ của nó, toàn thể lắng nghe đó là chú ý. Tương tự như vậy khi ai đó đang nói, chú ý là động thái của cái trí hướng vào cả những từ ngữ lẫn im lặng giữa những từ ngữ. Nếu bạn thử nghiệm công việc này bạn sẽ phát giác rằng cái trí của bạn có thể chú ý hoàn toàn mà không có xao lãng và không có kháng cự. Khi bạn kỷ luật cái trí của bạn bằng cách nói rằng, “Tôi không được nhìn ra cửa sổ, tôi không được nhìn những người đang đi vào, tôi phải chú ý mặc dù tôi muốn làm cái gì đó khác nữa,” nó tạo ra sự phân chia rất hủy hoại bởi vì nó làm lãng phí năng lượng của cái trí. Nhưng nếu bạn lắng nghe toàn thể mọi thứ cùng một lúc đến mức độ không còn phân chia và vì vậy không còn hình thái kháng cự, vậy thì bạn sẽ phát giác rằng cái trí có thể chú ý hoàn toàn đến bất cứ điều gì mà không nỗ lực. Bạn có hiểu việc này không? Tôi đang giải thích rõ ràng chứ?
 
Chắc chắn rằng, kỷ luật cái trí để chú ý là tạo ra sự thoái hóa của nó – mà không có nghĩa rằng cái trí phải liên tục lang thang không ngừng nghỉ khắp mọi nơi giống như một con khỉ. Nhưng, cùng với sự chú ý của mê mải, hai trạng thái này tất cả chúng ta đều biết. Hoặc chúng ta cố gắng kỷ luật cái trí thật chặt chẽ đến độ nó không thể thay đổi phương hướng, hoặc chúng ta thả nó lang thang từ một sự việc này qua một sự việc khác. Bây giờ, điều gì tôi đang trình bày không phải là sự thỏa hiệp với hai trạng thái này; trái lại, nó không liên hệ gì với hai trạng thái. Nó là một sự tiếp cận hoàn toàn khác hẳn; nó là ý thức tổng thể để cho cái trí của bạn luôn luôn chú ý mà không bị trói buộc trong qui trình của loại trừ.
 
Hãy thử điều gì tôi đang nói, và bạn sẽ thấy cái trí của bạn có thể học hỏi mau lẹ làm sao đâu. Bạn có thể nghe một bài hát hay một âm thanh, và hãy thả cho cái trí hoàn toàn đầy tràn nó đến độ không còn nỗ lực học hỏi. Rốt cuộc, nếu bạn biết cách lắng nghe điều gì giáo viên của bạn đang giảng giải về một sự kiện lịch sử, nếu bạn có thể lắng nghe mà không có bất kỳ kháng cự nào bởi vì cái trí của bạn có không gian và yên lặng và do đó không bị xao lãng, bạn sẽ nhận thức được không chỉ sự kiện lịch sử đó nhưng còn những thành kiến mà giáo viên có lẽ đang diễn giải nó, và cả đáp trả riêng bên trong của bạn.
 
Tôi sẽ kể cho bạn một việc. Bạn biết không gian là gì rồi. Có không gian trong căn phòng này. Khoảng cách giữa nơi này và nhà trọ của bạn, giữa cây cầu và ngôi nhà của bạn, giữa bờ sông này và bờ sông kia – tất cả cái đó là không gian. Bây giờ, cũng có không gian trong cái trí của bạn phải không? Hay nó bị nhét đầy đến độ không còn không gian trong đó nữa? Nếu cái trí của bạn có không gian, vậy thì trong không gian đó có yên lặng – và từ yên lặng đó mọi thứ khác sẽ đến, vì lúc đó bạn có thể lắng nghe, bạn có thể chú ý mà không có sự kháng cự. Đó là lý do tại sao rất quan trọng phải có không gian trong cái trí. Nếu cái trí không bị nhét đầy, không bị bận rộn liên tục, vậy thì nó có thể lắng nghe cùng lúc tiếng con chó đó đang sủa, âm thanh của một chiếc xe lửa đang băng qua cây cầu xa xa, và cũng ý thức được hoàn toàn điều gì đang được nói bởi một người đang nói ở đây. Vậy thì cái trí là một sự vật sống, không phải là chết.

Người hỏi: Ngày hôm qua sau cuộc gặp gỡ chúng tôi thấy ông đang nhìn hai đứa trẻ nhà quê, nghèo, đang chơi đùa bên lề đường. Chúng tôi muốn biết tình cảm nào nảy sinh trong cái trí của ông khi ông đang nhìn ngắm chúng?

Krishnamurti: Chiều hôm qua nhiều em học sinh gặp tôi trên đường, và ngay khi tôi chia tay các em tôi thấy hai em nhỏ của người làm vườn đang nô đùa. Người hỏi muốn biết những cảm giác nào tôi có trong khi tôi đang nhìn ngắm hai em nhỏ đó.
 
Bây giờ, bạn có những cảm giác như thế nào khi bạn nhìn ngắm những đứa trẻ nghèo nàn? Điều đó còn quan trọng nhiều hơn là tìm ra tôi cảm thấy như thế nào. Hay bạn luôn luôn bận rộn đi về chỗ trọ của bạn hay đến lớp học của bạn mà không bao giờ thèm nhìn ngắm các em?
 
Bây giờ, khi bạn quan sát những người phụ nữ nghèo khổ đang vác một bó nặng đến chợ, hay nhìn ngắm những đứa trẻ nhà quê đang chơi đùa trong vũng bùn với chẳng có bao nhiêu thứ để đùa giỡn, không có sự giáo dục như bạn đang có, không có ngôi nhà đúng cách, không sạch sẽ, không quần áo đầy đủ, không ăn uống no nê – khi bạn quan sát tất cả việc đó, phản ứng của bạn là gì? Rất quan trọng khi tìm ra cho chính bạn: phản ứng của bạn là gì.Tôi sẽ bảo cho bạn phản ứng của tôi là gì.
 
Những đứa trẻ kia không có nơi thích hợp để ngủ; cha mẹ quá bận rộn suốt ngày, không bao giờ có một ngày nghỉ; những đứa trẻ kia không bao giờ biết được thương yêu, được chăm sóc có nghĩa là gì; cha mẹ không bao giờ ngồi cạnh các em, và kể cho các em những câu chuyện về vẻ đẹp của quả đất và bầu trời. Và loại xã hội nào đã sản xuất những hoàn cảnh như thế này – nơi có những người giàu có cực độ và có được mọi thứ họ muốn trên quả đất này, và cùng lúc lại có những bé trai và bé gái không có gì cả? Nó là loại xã hội gì, và làm thế nào nó đang tồn tại? Bạn có lẽ làm cách mạng, phá vỡ cái khuôn mẫu của xã hội này, nhưng khi phá vỡ nó một khuôn mẫu mới được sinh ra mà lại nữa cùng một sự việc trong một hình thức khác – những đồng chí với những ngôi nhà đặc biệt của họ trong quốc gia, những đặc quyền, những bộ đồng phục, và vân vân đều ở trên cùng một con đường. Điều này đã xảy ra sau mỗi cuộc cách mạng, cách mạng ở Pháp, cacchs mạng ở Liên xô, và cách mạng người Trung quốc. Và liệu có thể tạo ra một một xã hội mà trong đó tất cả sự phân hóa và đau khổ này không còn tồn tại? Nó có thể tạo ra được chỉ khi nào bạn và tôi như những cá thể phá vỡ khỏi tập thể, khi chúng ta được tự do khỏi tham vọng và hiểu rõ thương yêu có nghĩa là gì. Đó là nguyên phản ứng của tôi, trong một tia chớp.
 
Nhưng bạn có lắng nghe điều gì tôi vừa nói hay không?

Người hỏi: Làm thế nào cái trí có thể lắng nghe nhiều sự việc trong cùng một lúc được?

Krishnamurti: Đó không là điều gì tôi đang nói. Có những người có thể tập trung vào nhiều sự việc cùng một thời điểm – mà chỉ là vấn đề rèn luyện cái trí. Tôi không nói về tất cả điều đó. Tôi đang nói về một cái trí không có kháng cự, có thể lắng nghe bởi vì nó có không gian, có tĩnh lặng mà từ đó tất cả tư tưởng có thể xuất phát.

Người hỏi: Tại sao chúng ta lại thích lười biếng?

Krishnamurti: Cái gì sai trái với lười biếng? Cái gì sai trái khi chỉ ngồi yên lặng và lắng nghe âm thanh xa xa đến gần hơn và gần hơn? Hay nằm trên giường vào một buổi sáng và nhìn ngắm những con chim ở cái cây gần bên, hay một chiếc lá nhảy múa trong cơn gió khi những chiếc lá khác vẫn lặng yên? Cái gì sai trái với việc đó. Chúng ta chỉ trích lười biếng bởi vì chúng ta nghĩ rằng lười biếng là sai trái; vì vậy hãy tìm ra chúng ta có ý gì qua trạng thái lười biếng. Nếu bạn thấy khỏe mạnh và chỉ nằm trên giường sau một giờ nào đó, một vài người có lẽ gọi bạn là lười biếng. Nếu bạn không muốn chơi đùa hay học hành bởi vì bạn thiếu năng lượng, hay vì những lý do sức khỏe khác, lại nữa điều đó có lẽ được gọi là lười biếng bởi một ai đó. Nhưng lười biếng thực sự là gì?
 
Khi cái trí không ý thức được những phản ứng của nó, những chuyển động tinh tế của nó, cái trí như thế mới là lười biếng, ngu dốt. Nếu bạn không thể đậu những kỳ thi, nếu bạn không đọc nhiều sách và có rất ít thông tin, đó không là ngu dốt. Ngu dốt thực sự là không có hiểu rõ về chính mình, không trực nhận được cái trí của bạn làm việc như thế nào, những động cơ của bạn như thế nào, những đáp lại của bạn là gì. Tương tự như vậy, có lười biếng khi cái trí ngủ gục. Và hầu hết những cái trí của con người đều ngủ gục. Chúng bị cho thuốc bởi hiểu biết, bởi những kinh Thánh, bởi điều gì Shankara hay ai đó đã nói. Họ tuân theo một triết lý, luyện tập một kỷ luật, vì vậy cái trí của họ – mà đáng ra nên phong phú, dồi dào, tràn lan giống như con sông – bị làm cho chật hẹp, đờ đẫn, rã rời. Một cái trí như thế là lười biếng. Và một cái trí mà tham vọng, mà theo đuổi một kết quả, không năng động trong ý nghĩa thực sự của từ ngữ đó; mặc dù bề mặt có lẽ năng động, đang xô đẩy, đang làm việc suốt ngày để được cái gì nó muốn, bên trong lại bị đè nặng bởi thất vọng, bởi buồn tủi.
 
Vì vậy người ta phải rất cảnh giác để tìm ra liệu rằng người ta có thực sự lười biếng hay không. Đừng chỉ chấp nhận nó nếu người ta nói rằng bạn lười biếng. Hãy tìm ra cho chính mình lười biếng có nghĩa là gì. Cái người mà chỉ chấp nhận, từ bỏ hay bắt chước, cái người mà vì sợ hãi, đào một khe rãnh nhỏ cho chính anh ấy – một con người như thế là lười biếng và vì vậy cái trí của anh ta thoái hóa, tan thành từng mảnh. Nhưng một con người cảnh giác không là lười biếng, mặc dù anh ta có lẽ thường ngồi rất yên lặng và quan sát cây cối, chim chóc, những con người, các vì sao và dòng nước lặng lờ.

Người hỏi: Ông nói rằng chúng ta nên phản kháng xã hội, và cùng lúc ông lại nói rằng chúng ta không nên có tham vọng. Ham muốn cải thiện xã hội không là tham vọng hay sao?

Krishnamurti: Tôi đã giải thích rất cẩn thận ý định của tôi khi dùng từ ngữ phản kháng, nhưng tôi sẽ sử dụng hai từ ngữ khác nhau để giải thích rõ ràng hơn. Phản kháng bên trong xã hội với mục đích làm cho nó tốt đẹp hơn một chút, tạo ra những đổi mới nào đó, giống như sự phản kháng của những tù nhân đòi cải thiện cuộc sống của họ trong những bức tường nhà tù; và phản kháng như thế đó là không phản kháng gì cả, nó chỉ là nổi loạn. Bạn có thấy sự khác biệt không? Phản kháng bên trong xã hội giống như sự nổi loạn của những tù nhân muốn có thức ăn tốt hơn, đối xử tốt hơn trong nhà tù; nhưng nếu phản kháng của bạn được sinh ra từ hiểu rõ, bạn là một cá thể thoát khỏi xã hội, và đó là tánh cách mạng sáng tạo.
 
Bây giờ, nếu bạn như một cá thể thoát khỏi xã hội, hành động đó có bị thúc đẩy bởi tham vọng hay không? Nếu nó có, vậy thì bạn chẳng thoát đi đâu cả, bạn vẫn còn ở trong nhà tù, bởi vì chính nền tảng của xã hội là tham vọng, thu lợi, tham lam. Nhưng nếu bạn hiểu rõ tất cả điều đó và tạo ra một cách mạng trong tâm hồn và cái trí riêng của bạn, vậy thì bạn không còn tham vọng nữa, bạn không còn bị thúc đẩy bởi ganh tị, thu lợi, tham lam, và vì vậy bạn sẽ hoàn toàn ở bên ngoài một xã hội mà được dựa vào những sự việc kia. Vậy thì bạn là một cá thể sáng tạo và trong hành động của bạn sẽ có hạt giống của một văn hóa khác.
 
Vì vậy có sự khác biệt to lớn giữa hành động của cách mạng sáng tạo bên ngoài xã hội, và hành động của phản kháng hay nổi loạn bên trong xã hội. Chừng nào bạn còn quan tâm thuần túy đến việc nổi loạn, đến việc trang trí những song sắt và những bức tường của nhà tù, bạn không có sáng tạo. Đổi mới luôn luôn cần những đổi mới thêm nữa, nó mang lại nhiều đau khổ hơn, nhiều hủy hoại hơn. Trái lại, một cái trí hiểu rõ toàn cấu trúc của thu lợi, của tham lam, của tham vọng và thoát khỏi nó – một cái trí như thế ở trong trạng thái cách mạng liên tục. Nó là một cái trí lan tỏa, một cái trí sáng tạo; vì vậy giống như một viên đá được ném vào cái ao nước lặng yên, hành động của nó tạo ra những gợn sóng, và những gợn sóng kia sẽ hình thành một văn hóa hoàn toàn khác hẳn.

Người hỏi: Tại sao tôi lại căm ghét mình khi tôi không chịu học hành?

Krishnamurti: Hãy lắng nghe câu hỏi. Tại sao tôi lại căm ghét mình khi không chịu học hành như tôi phải làm? Tại sao tôi căm ghét mình khi không tử tế, như tôi nên như thế? Nói khác đi, tại sao tôi không sống trọn vẹn cùng những lý tưởng của tôi?
 
Bây giờ, liệu rằng không đơn giản hơn khi quên đi mọi lý tưởng hay sao? Nếu bạn không có những lý tưởng liệu lúc đó bạn có bất kỳ lý do nào để căm ghét chính mình hay không? Vì vậy, tại sao bạn nói rằng, “Tôi phải tử tế, tôi phải rộng lượng, tôi phải chú ý, tôi phải học hành?” Nếu bạn có thể tìm ra lý do, và được tự do khỏi những lý tưởng, vậy thì bạn có lẽ hành động hoàn toàn khác hẳn – mà tôi sẽ trình bày nó sau đây.
 
Vì vậy, tại sao bạn lại có những lý tưởng? Trước hết, bởi vì mọi người luôn luôn nói với bạn rằng nếu không có những lý tưởng bạn là một cậu trai vô giá trị. Xã hội, dù nó lệ thuộc vào khuôn mẫu của cộng sản hay khuôn mẫu của tư bản, nói rằng, “Đây là lý tưởng,” và bạn chấp nhận nó, bạn cố gắng sống trọn vẹn theo nó, phải vậy không? Bây giờ, trước khi bạn cố gắng sống trọn vẹn theo bất kỳ lý tưởng nào, bộ bạn không cần tìm thử liệu có cần lý tưởng để sống hay không? Chắc chắn rằng điều đó sẽ có ý nghĩa nhiều hơn. Bạn có lý tưởng của Rama và Sita, và quá nhiều lý tưởng khác mà xã hội đã tạo ra cho bạn hay bạn đã sáng chế cho chính mình. Bạn có biết tại sao bạn có chúng không? Bởi vì bạn sợ hãi cái gì bạn là.
 
Chúng ta hãy giải thích nó đơn giản lại, đừng làm nó phức tạp. Bạn sợ hãi là cái gì bạn là – mà có nghĩa rằng bạn không tự tin trong chính bản thân bạn. Đó là lý do tại sao bạn cố gắng là cái gì xã hội, những bậc cha mẹ của bạn và tôn giáo của bạn bảo rằng bạn nên là. 
 
Bây giờ, tại sao bạn sợ hãi là cái gì bạn là? Tại sao bạn không khởi hành với cái gì bạn là mà không phải với cái gì bạn nên là? Nếu không hiểu rõ cái gì bạn là, chỉ cố gắng thay đổi thành cái gì bạn nghĩ bạn nên là đều không có ý nghĩa gì cả. Vì vậy hãy loại bỏ tất cả những lý tưởng đi. Tôi biết những người lớn tuổi không thích những việc này, nhưng không thành vấn đề. Hãy loại bỏ đi tất cả những lý tưởng, nhận chìm nó xuống dòng sông, quăng chúng vào sọt rác, và bắt đầu với cái gì bạn là – mà là cái gì?
 
Bạn lười biếng, bạn không muốn học hành, bạn muốn chơi những trò chơi, bạn muốn có một thời gian vui vẻ, giống như tất cả những người trẻ khác. Hãy khởi hành với việc đó. Hãy dùng cái trí của bạn để tìm hiểu bạn có ý gì khi bạn nói về việc chơi đùa – tìm ra cái gì thực sự liên quan đến nó, đừng dựa vào điều gì cha mẹ hay những lý tưởng của bạn diễn tả. Hãy sử dụng cái trí của bạn để khám phá tại sao bạn không muốn học hành. Hãy sử dụng cái trí của bạn để tìm ra cái gì bạn muốn làm trong cuộc sống – bạn muốn làm cái gì, không phải cái gì xã hội hay một lý tưởng nào đó bảo bạn làm. Nếu bạn trao toàn thân tâm của bạn vào sự tìm hiểu này, vậy thì bạn là một người cách mạng; vậy thì bạn có sự tự tin để sáng tạo, để là cái gì bạn là, và trong việc đó có một sinh lực luôn luôn mới mẻ lại. Ngược lại bạn đang hao phí năng lượng của bạn trong nỗ lực để giống như một người khác.
 
Bạn thấy không, thật lạ lùng khi bạn sợ hãi là cái gì bạn là; bởi vì vẻ đẹp nằm trong cái gì bạn là. Nếu bạn thấy rằng bạn lười biếng, rằng bạn ngu dốt, và nếu bạn hiểu rõ sự lười biếng và đối diện với sự ngu dốt mà không cố gắng thay đổi nó thành một cái gì đó, vậy thì trong trạng thái đó bạn sẽ phát hiện có một sức giải phóng vô biên, có vẻ đẹp diệu kỳ, thông minh lớn lao.

Người hỏi: Thậm chí chúng ta có tạo ra một xã hội mới bằng cách phản kháng lại xã hội hiện nay, liệu rằng sự sáng tạo một xã hội mới này không là một hình thức khác của tham vọng hay sao?