17. Saanen, 30 tháng bảy 1978

Saanen, 30 tháng bảy 1978

Chúng ta có ý gì qua từ ngữ trật tự? Khi bạn nghe từ ngữ đó, cảm giác, phản ứng của bạn, đáp lại theo bản năng của bạn là gì? Trật tự, theo những người chuyên chế, là vâng lời một ít người và tuân phục một khuôn mẫu mà họ đã thiết lập. Tôi đang trình bày nó trong những từ ngữ rất đơn giản, nhưng điều đó đã quá đủ để hiểu rõ họ muốn gì qua từ ngữ trật tự. Sẽ không có sự bất đồng quan điểm; tất cả chúng ta đều suy nghĩ giống hệt nhau; tất cả chúng ta đều làm việc cho một chính thể. Bất kỳ ai mà suy nghĩ lệch hướng đều được gọi là phản động và bị hủy diệt. Đó là một loại trật tự. Chúng ta sẽ tìm hiểu nó.

Tiếp theo đã có trật tự Victorian – sử dụng từ ngữ Victorian trong ý nghĩa của vào khoảng cuối thế kỷ mười chín – mà có nghĩa sắp xếp mọi thứ bên ngoài có trật tự. Bên trong bạn có lẽ có hỗn loạn, lộn xộn, đau khổ, nhưng bên ngoài thể hiện rằng bạn rất trật tự. Đối nghịch điều đó chúng ta có sự buông thả vừa được khai triển. Đối với người đàn ông hay người phụ nữ đang sống trong xã hội buông thả, trật tự là kinh tởm. Đối với người đàn ông hay người phụ nữ đã sống trong kỷ nguyên Victorian, trật tự là kiểm soát, không biểu lộ những cảm xúc của bạn, đè nén, kiềm chế. Và lúc này bạn có trật tự chuyên chế. Đây là những sự kiện rất đơn giản, những sự kiện hàng ngày. Bên ngoài chúng ta nói chúng ta phải có trật tự, và bên trong chúng ta rất vô-trật tự. Bạn đồng ý như thế chứ? Vô-trật tự có nghĩa mâu thuẫn, rối loạn, trao sự quan trọng vào một sự việc đối nghịch với những sự việc khác, tình dục đang trở thành quan trọng cực kỳ, có lẽ sự việc quan trọng nhất, và những sự việc còn lại bạn gạt đi hay chuyển sang vị trí phụ. Và bên trong có đấu tranh lẫn trận chiến liên tục – tất cả nó là vô-trật tự. Chắc chắn, điều này rất rõ ràng.

Bây giờ, điều gì tạo ra vô-trật tự, cả bên trong lẫn bên ngoài? Chúng ta có ý thức rằng chúng ta sống trong vô-trật tự? Bên ngoài có vô-trật tự khi có chiến tranh. Chắc chắn đó là chủ nghĩa khủng bố được ban phép lành bởi những giáo sĩ và những người bề trên. Chắc chắn chủ nghĩa khủng bố đó là vô-trật tự, nhưng nó là vô-trật tự được kính trọng, được công nhận bởi mỗi người như điều gì đó cần thiết. Có vô-trật tự khi có những quốc tịch. Vậy là bên ngoài là vô-trật tự, và bên trong có vô-trật tự. Chúng ta quen thuộc với vô-trật tự của chúng ta ở bên trong? Chúng ta biết, khi chúng ta đọc nhật báo và tạp chí, rằng có vô-trật tự quá nhiều ở bên ngoài. Nhưng còn gian nan hơn nhiều khi muốn hiểu rõ vô-trật tự bên trong của chúng ta. Lúc này, tôi đang tự hỏi mình, và bạn đang hỏi, gốc rễ của vô-trật tự này là gì, tại sao chúng ta sống theo cách này? Tại sao chúng ta sống như thế này? Tại sao chúng ta dung thứ nó? Tại sao chúng ta chấp nhận nó? Có vô-trật tự giữa người đàn ông và người phụ nữ. Dù sự liên hệ của họ có thân mật, dễ chịu, và gây thỏa mãn bao nhiêu, có sự đấu tranh liên tục giữa người đàn ông và người phụ nữ, mà là vô-trật tự.

Người hỏi: Không phải luôn luôn như thế.

Krishnamurti: Có lẽ có những ngoại lệ, cứ cho là như thế. Một hay hai, nửa tá, một vài người trong thế giới có lẽ có một sự liên hệ tuyệt vời với nhau, nhưng một sự liên hệ gây kinh hoàng, khiếp đảm cho thế giới. Tôi đã nói, có lẽ có.

Vậy là trước hết chúng ta có biết loại này? Bên trong chúng ta có ý thức được, nhận ra? Chúng ta có thấy hay quan sát rằng chúng ta chúng ta sống trong vô-trật tự? Có lẽ có những ngoại lệ, người phụ nữ đó và một vài người khác. Nếu chúng ta không ý thức được rằng chúng ta sống trong vô-trật tự, ai sẽ bảo cho bạn rằng bạn là như thế? Không một ai thèm lưu tâm. Trái lại, họ muốn bạn sống trong vô- trật tự, nó gây lợi lộc cho xã hội, cho buôn bán khi bạn sống trong vô-trật tự bởi vì khoảnh khắc bạn có trật tự trong chính bạn bạn trở thành một nguy hiểm.

Vì vậy làm ơn hãy tự tìm ra cho chính bạn liệu rằng, bên trong, cách sống của bạn là trật tự hay vô-trật tự. Trật tự có lẽ có nghĩa rằng tuân phục vào một khuôn mẫu, tuân phục vào một truyền thống. Thông thường điều đó được gọi là trật tự. Tuân phục vào điều gì những con người tôn giáo đã nói – những thầy tu, những đạo sư, những người thầy, những quyển sách tạm gọi là thiêng liêng – nếu bạn tuân theo và tuân phục vào những thứ này, bạn nói, “Tôi đang sống trong một cách trật tự”. Sự tuân phục mang lại trật tự à? Hay nó là chính gốc rễ của vô-trật tự? Người ta tuân phục khi người ta mặc một cái quần dài và một cái áo sơ mi trong quốc gia này; khi người ta đến Ấn độ, người ta mặc quần áo khác hẳn. Nhưng chúng ta đang nói về sự tuân phục tâm lý, bên trong. Chúng ta có tuân phục? Người ta biết, nhận ra rằng người ta đang tuân phục?

Chúng ta sẽ thâm nhập sâu hơn. Bắt đầu bằng như thế này: liệu tôi hay bạn đang tuân phục vào một khuôn mẫu, dù được thiết lập bởi xã hội hay tôi đã thiết lập cho chính tôi? Tôi có lẽ khước từ toàn bộ uy quyền bên ngoài, nhưng bên trong tôi có uy quyền của trải nghiệm của tôi, của hiểu biết của tôi, và tôi tuân phục vào nó. Và đó cũng là tuân phục. Vì vậy bạn có ý thức được sự kiện này cho chính bạn? Nếu bạn không ý thức được, vậy thì ai sẽ đánh thức bạn? Ai sẽ gây áp lực vào bạn khiến cho bạn nói, “Vâng, tôi là vô-trật tự, tôi đã tìm ra”. Bởi vì qua áp lực bạn sẽ không tìm ra. Chính vì áp lực từ bên ngoài mới làm cho bạn tuân phục hay không tuân phục. Vì vậy nếu người ta có lẽ hỏi lại, bạn đang hỏi chính mình, thuộc tâm lý bạn có đang tuân phục trong bất kỳ cách nào không? Đây là một trong những mấu chốt quan trọng và tinh tế nhất nếu bạn thâm nhập vào nó thật sâu. Bạn phải tuân phục vào những luật lệ nào đó; bạn phải lái xe bên phía tay phải ở Châu âu và bên phía tay trái ở Anh. Nếu bạn nói, “Ồ, tôi sẽ không tuân phục”, và lái xe bên phía tay phải, cảnh sát ở Anh sẽ đuổi theo bạn.

Vì vậy làm ơn hãy tự hỏi chính bạn liệu bạn đang tuân phục vào truyền thống, vào những phản ứng bạo lực, hung hăng của bạn. Bạn thấy đây là một vấn đề khó khăn cực kỳ. Liệu bạn đang tuân phục, không phải bên ngoài nhưng bên trong, tâm lý đang tuân phục. Liệu bạn sẽ dành thời gian, một buổi chiều, một buổi tối, hay thời gian nào đó trong ngày, để quan sát bạn? Đây là điều gì bạn đang thực hiện lúc này: bạn, nếu tôi được phép chỉ rõ đầy kính trọng, đang quan sát bạn và đang tự khám phá cho chính bạn liệu bạn đang tuân phục, đang bắt chước, liệu bạn đang tuân phục vào một khuôn mẫu, một người khác đang tuân phục vào một khuôn mẫu khác, vậy là có xung đột giữa hai người và vậy là vô trật tự.

Sau đó nếu bạn biết, nhận ra, thấy rằng bạn ở trong vô trật tự, liệu bạn sẽ ở nguyên cùng nó – không cố gắng thay đổi nó, không cố gắng nói, “Tôi phải vượt khỏi, kiềm chế, hiểu rõ, lý luận nó”, nhưng chỉ ôm nó trong vòng tay của bạn, như nó đã là, mà không có bất kỳ chuyển động nào? Em bé đang ngủ trong vòng tay của bạn; khoảnh khắc bạn chuyển động, nó thức dậy và khóc.

Đây là mấu chốt: liệu người ta sẽ hiểu rõ và tạo ra trật tự trong sống của người ta bởi những luật lệ, kỷ luật, kiểm soát, kiềm chế; hay bạn sẽ quan sát vô trật tự trong chính bạn và không chạy trốn nó, không diễn giải nó thành những đặc điểm, tính khí riêng của bạn, nhưng chỉ quan sát, nhìn ngắm, theo dõi nó?

Vào một dịp trước chúng ta đã nói rằng từ ngữ nghệ thuật có nghĩa sắp xếp những sự việc trong vị trí thích hợp của chúng, không cho một vị trí hay sự quan trọng thái quá nào khác. Nếu bạn cho quá nhiều quan trọng vào công nghệ, vậy thì những cách tồn tại khác được cho quá ít; vì vậy có không-hòa đồng. Nếu bạn cho tình dục sự quan trọng chi phối, cực đoan nhất, biến nó thành việc duy nhất có ý nghĩa trong sống, như hầu hết mọi người đều như thế – có lẽ có những ngoại lệ – vậy thì lại nữa bạn củng cố và tạo ra không-hòa đồng. Nếu bạn đánh giá tiền bạc là quan trọng nhất, lại nữa xung đột xảy ra – hay nếu bạn nói quyền lực, thống trị là quan trọng nhất, lại nữa xung đột xảy ra. Sống hòa đồng, vì vậy có nghĩa sắp xếp mọi thứ trong vị trí thích hợp của nó. Bạn sẽ làm điều này chứ – không cho thân thể của bạn sự quan trọng cực kỳ như phương Tây cho nó, bạn trông như thế nào, bạn ăn mặc như thế nào – mà không có nghĩa bạn không được ăn mặc phù hợp, tề chỉnh. Bạn sẽ làm tất cả điều này chứ? Nếu bạn không làm, tại sao bạn nói về trật tự? Điều đó thật vô ích. Nhưng nếu bạn muốn sống trong trật tự và vì vậy trong hòa đồng cùng một ý thức của vẻ đẹp vô cùng, có lẽ cũng cả hòa bình, vậy thì bạn phải có trật tự.

Trật tự không liên quan gì với đi nhìn ngắm cửa sổ bày hàng! Không bao giờ mua sắm bất kỳ thứ gì nhưng đi từ cửa hàng này sang cửa hàng khác, và bạn nghĩ đó là có cái trí hiểu biết rộng rãi, chuyển từ quyển sách này sang quyển sách khác, một người thầy này sang người thầy khác, một đạo sư này sang một đạo sư khác, một giáo sĩ này sang một giáo sĩ khác, một triết gia này sang một triết gia khác. Không bao giờ, không bao giờ, không bao giờ ở lại trong vị trí của chúng ta và tìm ra. Tại sao con người làm điều đó? Bạn có khi nào tự hỏi? Họ đi đến Ấn độ; họ được cung cấp những giáo sĩ ở đây, vì vậy có lẽ có người nào đó ở đó. Điều đó toàn là những chuyện viễn vông vô lý. Đây được gọi là thâu lượm hiểu biết hay có một cái trí khoáng đạt. Thật ra nó không là một cái trí khoáng đạt; nó là một cái sàng thật to với những cái lỗ lớn, với chẳng có gì cả ngoại trừ những cái lỗ lớn trong nó! Luôn luôn chúng ta đang làm điều này trong những cách khác nhau. Vậy là chúng ta đang hỏi, liệu bạn có nghiêm túc, gắn kết, hy sinh trọn vẹn, để sống một cuộc sống của trật tự tổng thể?

Người hỏi: Có vẻ dễ dàng hơn khi sống trong vô trật tự.

Krishnamurti: Dễ dàng nhiều hơn khi sống trong vô trật tự – đúng chứ?

Người hỏi: Họ đã không nhận ra vô-trật tự là gì nếu họ thích sống trong vô-trật tự.

Krishnamurti: Làm ơn, chúng ta hãy tìm ra cho chính mình liệu chúng ta thích sống trong vô-trật tự – rõ ràng mọi người đều thích – vô-trật tự trong căn phòng của họ, và vân vân; nếu chúng ta thích nó, không có gì phải được nói về nó. Nhưng nếu bạn nói rằng sống trong vô-trật tự tạo ra thảm họa trong sống của bạn, đau khổ, hỗn loạn, bạo lực, vậy thì chắc chắn bạn phải biết, trở nên quen thuộc với, vô-trật tự của bạn.

Nếu bạn thấy rằng bạn sống trong vô-trật tự, muốn tìm ra làm gì hay không làm gì, người ta phải tìm hiểu câu hỏi: cái gì là chính gốc rễ của vô-trật tự mà sản sinh ra tất cả hỗn loạn, xung đột, đau khổ này? Vô-trật tự hoàn toàn trong cách chúng ta sống – gốc rễ của nó là gì? Đừng nói, “Nó là cái tôi, hay cái ngã” – đó là những từ ngữ, hay những tư tưởng. Nhưng hãy tìm ra cho chính bạn.

Người hỏi: Chúng ta chấp nhận sự kinh hãi của đa số . . . 

 Krishnamurti: Thưa bạn, hãy quẳng tất cả chuyện đó đi. Quẳng Krishnamurti đi và tự tìm ra cho chính bạn. Tôi thực sự chẳng hứng thú gì cả. Tôi già quá rồi cho mọi trò trẻ con đó.

Người hỏi: Chúng ta không lo lắng cho những người khác là nguồn gốc của vô-trật tự.

Krishnamurti: Chúng ta đang nói về vô-trật tự. Lý do, nguồn gốc, bản thể của vô-trật tư là gì? Chờ một tí, đừng trích dẫn bất kỳ ai, kể cả tôi. Bởi vì nếu bạn làm như thế bạn chỉ đang trả lời, đang nói điều gì đó mà những người khác đã nói. Vì vậy hãy quẳng đi điều gì những người khác đã nói, kể cả người này. Đừng lệ thuộc Krishnamurti. Làm như thế tai hại lắm. Vì Chúa, đừng thành lập những nhóm Krishnamurti.

Gốc rễ của vô-trật tự là gì? Bất kỳ cái gì mà bị giới hạn, mà vận hành trong một không gian rất chật hẹp phải tạo ra vô-trật tự. Nếu tôi thương yêu bạn như một con người và thù ghét những người khác, nếu tôi quyến luyến bạn và tôi không lo lắng cho thế giới gì cả chừng nào bạn và tôi còn sống rất hạnh phúc trong một ngôi nhà nhỏ xíu, nó phải tạo ra xung đột. Vậy là chúng ta đang khám phá điều gì đó: bất kỳ cái gì mà hành động, mà sống trong một không gian rất nhỏ, một vỏ ốc rất nhỏ, hay thậm chí một vỏ ốc to lớn vẫn còn bị giới hạn. Bất kỳ cái gì mà vận hành, chuyển động, và hành động trong một khoảng không gian chật hẹp phải tạo ra vô-trật tự. Nếu tôi lệ thuộc vào đạo sư kia và không vào những đạo sư khác, vậy thì tôi đang hành động rất bị giới hạn. Chắc chắn. Nhưng nếu tôi không có đạo sư nào cả, tôi không tuân theo bất kỳ người nào cả, vậy thì tôi có lẽ hành động rộng khắp.

Vì vậy tôi đang hỏi bạn: vô-trật tự được tạo ra bởi một cách sống bị giới hạn? Người chồng của tôi và không còn ai khác cả. Tôi nói tôi phải tử tế, rộng lượng, từ bi, tôi phải thương yêu những người khác – nhưng đây chỉ là những từ ngữ, bởi vì toàn bộ trung tâm của tôi đều quanh quanh một người hay một vật. Điều đó có lẽ tạo ra xung đột. Vậy là tôi đã thấy rằng bất kỳ hành động nào mà bị giới hạn phải tạo ra xung đột. Đó là nếu tôi hành động như một người theo chủ nghĩa quốc gia, nó là vô-trật tự; nếu tôi hành động như một người Thiên chúa giáo, Tin lành, Ấn độ giáo, Phật giáo, mọi chuyện như thế, nó là vô-trật tự.

Lúc này bạn đã quan sát chính bạn, đã trở nên thân thuộc với bạn, và đã nói, “Đó là cách nó là, tôi sẽ buông bỏ nó, kết thúc”. Nếu bạn hứng thú tìm ra trật tự là gì, vậy thì mọi thứ mà tạo ra vô-trật tự được buông bỏ tức khắc. Giống như một người khoa học đang nghiên cứu, mà là vấn đề trọng điểm anh ấy quan tâm, anh ấy đang trao toàn sống của anh ấy vào nó; những thứ khác là phụ. Vậy là bạn có thể tìm ra cho chính bạn liệu bạn có đang hành động, đang sống trong một vòng tròn nhỏ xíu hay không?

Người hỏi: Ông nghĩ rằng rất dễ dàng để thay đổi chính mình, để có một thấu triệt – có vô trật tự, và đây là lý do?

Krishnamurti: Rất dễ dàng để thay đổi chính mình? Đó là câu hỏi chính. Tôi trả lời đúng. Đừng tin tưởng nó, bởi vì bạn sẽ không thay đổi dễ dàng lắm. Nếu bạn thấy sự nguy hiểm thực sự, như bạn thấy sự nguy hiểm của một vực thẳm, bạn hành động. Nhưng bạn không thấy sự nguy hiểm của hành động bị giới hạn, một cách sống bị giới hạn. Đó là tôi quyến luyến bạn, bạn là của tôi, và vì Chúa chúng ta hãy sống hòa bình cùng nhau, chúng ta đừng cãi nhau, và chúng ta hãy quên thế giới đi – thế giới là xấu xa. Tôi phải đi ra ngoài vào trong thế giới để kiếm tiền và mọi chuyện như thế, nhưng hai chúng ta là cùng nhau. Điều này trở thành quá trẻ con.

 •

Khi bạn hiểu rõ sự nguy hiểm của vô-trật tự trong sống, mà được diễn tả trong những cách khác nhau – tuân phục, đang sống trong một khe rãnh nhỏ xíu, chật hẹp, hay nó có lẽ rất rộng rãi nhưng nó vẫn còn là một khe rãnh; nếu bạn thấy tất cả điều đó, không bằng từ ngữ hay trí năng, nhưng thực sự thấy sự nguy hiểm của nó, nó kết thúc. Có trật tự.

Người hỏi: Tôi nghĩ không dễ dàng lắm để thay đổi chính mình. Lúc này tôi có sự thấu triệt, tôi nhận ra những nguy hiểm, sau đó tôi quay lại thành phố, quay lại bạn bè của tôi, và tôi quên bẵng nó.

Krishnamurti: Thành phố, kinh doanh, người vợ, người chồng, là những sự việc nguy hiểm nhất bởi vì tất cả đều bao hàm sự quyến luyến. Hãy chờ một chút. Điều đó không có nghĩa bạn không thể lập gia đình và có một bạn gái và tất cả mọi chuyện như thế, nhưng làm ơn hãy thấy sự nguy hiểm của đang sống khi chúng ta ở trong một vòng tròn nhỏ xíu chật hẹp. Bạn biết ở Saanen, ngôi làng nhỏ này, họ nói tiếng Đức. Bạn đi khỏi đây hai dặm, họ nói tiếng Pháp, và người ta không muốn gặp nhau; họ giam giữ mình trong một vòng tròn rất nhỏ. Hiện nay chúng ta đang làm y hệt. Bạn có thực sự thấy được sự nguy hiểm của cách sống đó? Nếu bạn không thấy nó, làm thế nào người ta sẽ ép buộc bạn thấy nó, giúp đỡ bạn thấy nó. Ví dụ tôi không thấy sự nguy hiểm của tuân phục vào một truyền thống, vào một khuôn mẫu, dù ở bên ngoài hay bên trong; tôi không thấy điều đó gây ra vô-trật tự. Bạn đã giải thích cho tôi trong mười cách khác nhau, nhưng tôi khước từ thấy nó. Bạn hiểu rõ chứ? Bởi vì nó đang gây rất xáo trộn, và tôi quen thuộc sống trong một cách vô-trật tự, và điều bạn yêu cầu tôi quan sát nó gây kinh hãi tôi. Tôi bị thất kinh bởi nó.

Bạn đã quen thuộc vô-trật tự; bạn đã quen thuộc những chiến tranh: bạn đã quen thuộc cãi cọ với người vợ hay người chồng của bạn. Bạn đã quen thuộc sống trong hỗn loạn này. Bạn biết, điều này rất hứng thú: từ ngữ cosmos có nghĩa trật tự, và vũ trụ ở trong trật tự, trật tự tuyệt đối. Và chúng ta sống trong vô-trật tự và cố gắng hiểu rõ trật tự, vũ trụ. Làm thế nào tôi có thể hiểu rõ cái gì đó mà là trật tự tổng thể, mà không có một rạn nứt trong nó, khi chính tôi lại đang sống trong vô-trật tự?