Subscribe HoaVoUu Youtube
Kính mời Subscribe kênh
YouTube Hoa Vô Ưu
Sitemap Hoavouu.com
Điền Email để nhận bài mới
Bài Mới Nhất

Kinh Ma Ha Ma Da

01 Tháng Tám 201814:35(Xem: 6982)
Kinh Ma Ha Ma Da

KINH MA HA MA DA

 

Sa-môn Thích Đàm Cảnh dịch từ Phạn văn ra Hán văn, tại Trung-quốc, vào thời Tiêu-Tề (479-502).

Cư sĩ Hạnh Cơ dịch từ Hán văn ra Việt văn, tại Canada, năm 2018.

 

Đệ tử chúng con, Hạnh Cơ và Tịnh Kiên, chí thành đảnh lễ

Chư Tôn Đức Ân Sư:

 

Hòa thượng bổn sư Thích Huyền Tân

Hòa thượng giáo thọ Thích Đôn Hậu

Hòa thượng giáo thọ Thích Chánh Thống

Hòa thượng giáo thọ Thích Trí Thủ

Hòa thượng giáo thọ Thích Trí Hữu

Hòa thượng giáo thọ Thích Trí Thành

Hòa thượng giáo thọ Thích Thiện Hòa

Hòa thượng giáo thọ Thích Thiện Hoa

Hòa thượng giáo thọ Thích Thiện Minh

Hòa thượng giáo thọ Thích Thiện Siêu

Hòa thượng giáo thọ Thích Như Ý (Trà-am)

Hòa thượng giáo thọ Thích Viên Giác

Hòa thượng giáo thọ Thích Huyền Quang

Hòa thượng giáo dưỡng Thích Chí Tín

Hòa thượng giáo thọ Thích Huyền Vi

Hòa thượng giáo thọ Thích Định Tuệ

Hòa thượng giáo thọ Thích Thuyền Ấn

Hòa thượng giáo đạo Thích Đỗng Minh

Ni trưởng bổn sư Thích Nữ Đàm Thu

Giới Thiệu

KINH MA HA MA DA

 

 

Kinh Ma Ha Ma Dathuộc hệ thống kinh Niết Bàn, do sa-môn Thích Đàm Cảnh, người Trung-hoa, dịch từ Phạn văn ra Hán văn, tại Trung-quốc, vào thời Tiêu-Tề (479-502), được thu vào tạng Đại Chánh, quyển 12, mang số 383, trang 1005-1014.

 Nội dung kinh này gồm có bốn phần: Phần một ghi lại việc đức Phật lên cung trời Đao-lợi nói pháp hóa độ cho thánh mẫu Ma Ha Ma Da chứng được Sơ-quả Tu-đà-hoàn, cùng những bài pháp do chính thánh mẫu nói ra trước đại chúng. Phần hai ghi lại việc đức Phật từ cung trời Đao-lợi trở về tinh xá Kì-viên và du hành qua các nước để hóa độ chúng sinh; cuối cùng thì đến rừng Ta-la-song-thọ ở ngoại ô thành Câu-thi-na để nhập niết-bàn. Phần ba ghi lại việc thánh mẫu Ma Ha Ma Da từ cõi trời Đao-lợi xuống đến nơi đặt kim quan của đức Phật, buồn khóc thảm thiết, đức Phật tự mở kim quan ngồi dậy, nói pháp an ủi thánh mẫu, rồi nói lời từ biệt cuối cùng. Phần bốn, tôn giả A Nan thuật lại lời Phật dạy thuở trước liên quan đến tình hình trụ thế và hoại diệt của chánh pháp từ sau khi Ngài nhập diệt.

Nay chúng tôi xin dựa theo bản Hán dịch “Ma Ha Ma Da Kinh” của đại sư Thích Đàm Cảnh mà chuyển dịch ra Việt văn, mong được góp thêm một tài liệu quí giá vào việc tu học của Phật tử Việt-nam. Vì khả năng còn rất hạn hẹp, cho nên chúng tôi không tránh khỏi có điều sai sót, rất mong nhận được sự chỉ giáo của các bậc cao minh.

Việc dịch kinh này ra tiếng Việt, nếu có được chút ít phước đức nào, xin thành tâm nguyện đem hồi hướng cho chúng sinh, tăng trưởng lòng tin thanh tịnh, nuôi lớn tâm bồ-đề, phát triển trí tuệ, tiêu trừ tà kiến, gieo trồng các căn lành, sớm thành tựu đạo quả Niết-bàn.

 

Nhất tâm kính lễ Phật Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni.

Nhất tâm kính lễ tôn giả Khải Giáo A Nan Đà.

 

 

Cung kính giới thiệu,

Miền Tây Canada, mùa An Cư năm 2018

Cư sĩ Hạnh Cơ

 

KINH MA HA MA DA (1)

Sa-môn Thích Đàm Cảnh dịch từ Phạn văn ra Hán văn, tại Trung-quốc, vào thời Tiêu-Tề (479-502).

 

 

Đây là những điều chính tôi được nghe:

Thuở đó đức Phật đang an cư ba tháng tại gốc cây ba-lợi-chất-đa, trong vườn Hoan-hỉ ở cõi trời Đao-lợi(2). Cùng an cư với đức Phật, có đông đủ chúng đại tì-kheo gồm một ngàn hai trăm năm mươi vị, cùng với vô lượng trăm ngàn các chúng trời, rồng, dạ-xoa, càn-thát-bà, a-tu-la, ca-lâu-la, khẩn-na-la, ma-hầu-la-già, người và chẳng phải người; ngoài ra còn có vô số chúng tì-kheo, tì-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu-bà-di, cùng ở chung quanh đức Phật.

Lúc bấy giờ đức Phật ngồi trong tư thế hoa sen, từ các lỗ chân lông trên khắp thân mình, phóng ra ngàn luồng ánh sáng, chiếu soi khắp ba ngàn đại thiên thế giới. Trong mỗi luồng ánh sáng ấy lại có ngàn hoa sen; trên mỗi hoa sen có ngàn đức hóa Phật, đều ngồi trong tư thế hoa sen, giống như đức Thích Ca Mâu Ni. Lúc ấy, ánh sáng của mặt trời, mặt trăng và các tinh tú đều không tự hiện rõ được, mà đều hòa nhập vào ánh sáng của đức Phật, làm cho khắp thân cây ba-lợi-chất-đa trở thành màu vàng ròng. Giống như bầu trời hoàn toàn trong suốt, không gợn tí mây, làm cho ánh sáng mặt trời mặt trăng chiếu rõ cùng cực; ánh sáng phóng ra từ thân của đức Phật tại cung trời Đao-lợi lúc bấy giờ cũng giống như vậy, mà còn sáng rỡ bội phần, không thể lấy gì để thí dụ được! Các vị thiên tửmặt trời, mặt trăng và các tinh tú, trông thấy hiện tượng ấy thì không biết có chuyện gì xảy ra, tâm ý vô cùng sợ sệt, bồn chồn, bất an.

Lúc bấy giờ, đức Phật bảo Bồ-tát Văn Thù Sư Lợi:

“Ông hãy đến chỗ mẹ của Như Lai, thưa với bà rằng, Như Lai đang ở tại đây, xin bà tạm khởi thân, đến kính lễ Ba Ngôi Báu. Ông hãy đem bài kệ này đến đọc cho bà nghe!”

Đức Phật liền nói bài kệ rằng:

 

“Đức Đạo Sư Thích Ca

Thành tựu nhất thiết trí

Ở cõi Diêm-phù-đề

Như vị trời ngàn mắt

Từ lâu lòng khát ngưỡng

Mong được thấy từ nhan

Vốn xưa trong cung vua

Sinh con vừa bảy ngày

Lìa trần sinh thiên giới

Nhờ di mẫu dưỡng nuôi 

Đến khi thành Chánh Giác

Ứng cúng độ chúng sinh

Hôm nay đến nơi này

Nói pháp báo ân xưa

Xin mẹ cùng quyến thuộc

Khởi thân đến nơi này

Kính lễ Phật Pháp Tăng

Lãnh thọ pháp chân tịnh”

 

Bồ-tát Văn Thù Sư Lợi vâng lãnh lời dạy của đức Phật, đi ngay đến chỗ đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da, đem lời thỉnh cầu của đức Phật bạch lên, và tụng lại bài kệ đức Phật đã nói. Đức thánh mẫu vừa nghe những lời ấy xong, bỗng có những giọt sữa từ ngực bà tự chảy ra, và bà nói rằng:

“Nếu quả thật vị đó chính là Tất Đạt Đa do tôi sinh ra, thì xin nguyện cho những giọt sữa này rơi vào miệng của Người.”

Đức Ma Ha Ma Da vừa nói lời ấy xong, những giọt sữa ấy, trông như những hoa sen trắng, bay thẳng đến, rơi vào miệng của đức Phật. Đức thánh mẫu trông thấy sự việc như vậy thì vui mừng hớn hở, sắc mặt tươi như đóa sen ngàn cánh vừa mới nở. Ngay lúc đó, ba ngàn đại thiên thế giới đều chấn động, muôn loại hoa đẹp chưa tới lúc nở mà đều nở rộ, ngàn loại trái ngon chưa đến lúc chín mà đều chín muồi. Đức thánh mẫu liền nói với Bồ-tát Văn Thù Sư Lợi:

“Từ ngày được cùng với Phật kết làm mẹ con đến nay, tôi chưa từng có lúc được hoan hỉ an lạc như hôm nay. Ví như có người đói khát đau khổ cùng cực, bỗng có được bữa ăn ngon thì vui mừng không kể xiết, niềm vui của tôi hôm nay cũng giống như vậy; ngoài niềm vui ấy ra, không còn có bất cứ một niệm tưởng tạp loạn nào khác!”

Đức thánh mẫu nói lời ấy rồi, liền cùng với Bồ-tát Văn Thù Sư Lợi đi đến chỗ Phật.

Lúc bấy giờ, đức Phật thấy mẹ từ xa đến, lòng tràn đầy hân hoan, tôn kính. Toàn thân Ngài dao động, như tướng rung động của núi chúa Tu-di và bốn biển lớn. Khi thấy mẹ đã đến trước mặt, đức Phật bèn dùng Phạm âm(3)mà thưa với bà rằng:

“Mẹ đã từng đi qua nhiều nơi, khổ vui đều trải đủ. Nay xin mẹ tu tập đạo niết-bàn, vĩnh viễn xa lìa mọi khổ vui.”

Đức Ma Ha Ma Da nghe Phật nói thế, liền chắp tay cúi đầu, một lòng suy nghĩ. Bà quì trước Phật, rồi năm vóc gieo xuống đất, chuyên tâm chánh niệm, bao nhiêu dây trói buộc đều tiêu trừ. Đức thánh mẫu bèn nói bài kệ xưng tán đức Phật rằng:

 

“Đức Thế Tôn từ vô số kiếp

Đã từng uống sữa từ thân con

Xa lìa nỗi khổ sinh già chết

Thành tựu đạo Bồ-đề vô thượng

Nay Ngài báo đáp ơn sinh dưỡng 

Khiến con dứt trừ ba nọc độc

Kính lạy đấng Đại Trượng Phu

Bậc không tham, hay bố thí

Kính lạy Điều Ngự, Vô Thượng Sĩ

Bậc tối tôn, không ai bằng

Kính lạy Đạo Sư của trời người

Vĩnh viễn dứt trừ dây si ái

Con nguyện suốt ngày đêm sáu thời

Niệm tưởng Thế Tôn không gián đoạn

Đầu mặt sát đất xin đảnh lễ

Đấng Đại Pháp Vương Vô Thượng Tôn

Duyên may nay gặp phước điền Phật

Con nguyện gieo trồng giống công đức

Cúi xin Ngài từ bi giúp sức

Khiến hạt giống kết thành hoa trái

Ngài từ lâu vốn có đại chí

Cho nên đã sinh vào cung vua

Toàn thân ngời sắc màu vàng ròng

Ánh sáng chiếu soi khắp mười phương

Diện mạo thật tròn đầy thanh tịnh

Giống như mặt trăng Rằm mùa Thu”

 

Lúc bấy giờ, đức Phật thưa với mẹ rằng: 

“Xin mẹ lắng nghe và suy nghĩ thật chín chắn. Giáo pháp này, ở phần đầu, phần giữa và phần cuối, nghĩa lí thật sâu xa, ngôn từ thật tinh diệu, hoàn toàn thuần nhất, không hỗn tạp; đầy đủ tướng phạm hạnh thanh khiết.”

Đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da nghe lời nói ấy rồi, nhờ thần lực của Phật, bà biết rõ túc mạng của mình, và do căn lành của bà lúc bấy giờ đã thuần thục, bà liền phá trừ được tám mươi ức các loại phiền não, chứng quả Tu-đà-hoàn. Bà chắp tay bạch Phật rằng:

“Con từ trong lao ngục sinh tử đã chứng được quả giải thoát.”

Cả chúng hội nghe đức thánh mẫu nói như vậy, đồng thanh nói rằng:

“Xin nguyện cho tất cả chúng sinh đều được giải thoát, như thánh mẫu Ma Ha Ma Da hiện tại!”

Bấy giờ, đức Ma Ha Ma Da bạch Phật rằng:

“Ví như đống lửa mạnh đang đốt thanh sắt nóng, nếu ai đụng vào đó thì thân tâm tan nát. Biển sinh tửthế gian cũng giống như vậy, những chỗ tới lui đều là đau khổ tích tụ; mà nguồn gốc của khổ đau chính là do tâm ý. Tâm ý đuổi theo dục vọng mà sai sử chúng sinh, luân chuyển trong năm nẻo đường(4)nhanh như gió mạnh, như đánh cầu.”

Ở trước đức Phật, đức thánh mẫu lại tự trách tâm ý của mình rằng:

“Ngươi vì sao thường làm những điều không lợi ích? Ngươi luôn dạo chơi khắp sáu trần cảnh(5)mà không chịu ở yên; bao nhiêu ý tưởng tạp loạn loay hoay không phút nào ngưng nghỉ; những điều suy nghĩ đều không tốt đẹp. Tại sao ngươi chứa nhóm những điều xấu xa kia để mê hoặc ta? Ví như có người cuốc đất, đất thì không bao giờ tiêu mất, mà lưỡi cuốc thì cứ mỗi ngày mỗi cùn đi. Ở trong biển sinh tử cũng như thế, thân mạng bỏ đi không thể đếm xuể, mà thần thức của ta thì vẫn không tăng không giảm. Ngươi có thể khiến ta làm bậc chuyển luân thánh vương, có đầy đủ bảy món báu, thống trị cả bốn châu thiên hạ; phút chốc lại khiến ta trụt xuống làm loài ếch nhái; phút chốc lại kiến ta làm người nghèo khổ, chạy Đông chạy Tây để cầu xin cơm áo; phút chốc lại khiến ta làm ông trưởng giả giàu sang tột bậc, ai cũng biết danh; phút chốc lại khiến ta trú tại cung trời, ăn uống toàn vị cam lồ, thụ hưởng năm dục(6)thỏa thích; phút chốc lại khiến ta đọa vào địa ngục, uống nước đồng sôi, nuốt hòn sắt nóng. Ta trong nhiều đời quá khứ từng mang thân trâu ngựa, da chất đống cao như núi Tu-di, ở mãi trong biển sinh tử, chưa được giải thoát; bỗng chốc lại được vô số tên gọi: nào là đại gia, nào là đầy tớ, hoặc là chuyển luân thánh vương, hoặc là đế vương, hay trời, rồng, dạ-xoa, càn-thát-bà, a-tu-la, ca-lâu-la, khẩn-na-la, ma-hầu-la-già, người, chẳng phải người; hoặc là súc sinh, hoặc là ngạ-quỉ, hoặc là địa-ngục v.v…, chúng sinh có nhiều loại tên gọi như thế. Này tâm ý ngu si! Ngươi tuy từng trải đủ năm dụcthế gian, nào của cải trân quí như vàng bạc, nào vợ con, kẻ hầu hạ, ngựa voi xe cộ, nhà cửa ruộng vườn, nhân dân làng xóm, nhưng tất cả đều là vô thường, đều phải tiêu tán. Chúng chỉ tạm có đối với mình, và rồi sẽ phải diệt mất; giống như người lữ khách chỉ đến nhà trọ để tạm nghỉ ngơi rồi đi, chứ không phải là người chủ ở luôn tại đó. Trên các cõi Trời thì chư thiên thụ hưởng đầy đủ năm dục một cách tự tại, nhưng khi phước hết sắp chết, năm tướng suy hoại(7)hiện ra, thì lòng bồi hồi luyến tiếc, vô cùng sầu khổ; và ở trong cõi Người, những kẻ nghèo khó thấp hèn thường bị người khác sai sử, nếu là vua chúa thì sát phạt lẫn nhau, quần thần, cha con thì tranh giành, tàn hại lẫn nhau; ở dưới Địa-ngục thì toàn những cảnh tượng giết, cắt, đốt, nấu; trong loài Súc-sinh thì ăn nuốt lẫn nhau, lấy da thịt xương gân đền trả những nợ nần kiếp trước, luôn bị nghiệp chướng bức bách không lúc nào được tự tại; trong chốn Ngạ-quỉ thì bị đói khát dày vò, chạy Đông chạy Tây chỉ thấy toàn lửa, và những bánh xe sắt nóng cứ chạy đuổi theo đằng sau. Năm nẻo đường sinh tử đầy dẫy khổ đau như vậy đó, không thể nào kể ra cho hết được! Này tâm ý ngu si! Từ vô số kiếp đến nay, ngươi lôi kéo ta tới lui các chốn, ta một mực tùy thuận theo ngươi mà chưa từng làm trái lại. Nhưng hôm nay thì ta quyết chuyên nghe Phật pháp, ngươi chớ gây chướng ngại cho ta nữa! Ngươi cũng nên chán ghétxa lìa khổ đau, hãy mau chóng cầu đạo quả Niết-bàn an lạc.”

Lúc ấy, đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da lại nói bài kệ dâng lên đức Phật rằng:

 

“Cúi xin rưới mưa pháp

Thấm tươi cây khô héo

Mầm Phật pháp nẩy nở 

Tăng trưởng khắp mọi nơi

Nay con và chúng hội

Căn lành đều thuần thục

Các nấc thang đạo quả

Chứng ngộ theo thứ lớp

Xin ban cho cam lồ

Tiêu trừ gốc tham sân

Chúng con từ xưa nay

Bị vô minh trói buộc

Si mê không trí tuệ

Không biết cầu chánh đạo

Xin chỉ đường giải thoát

Chóng đến thành Niết-bàn”

 

Nói bài kệ đó xong, đức Ma Ha Ma Da lại nói tiếp bài kệ khen ngợi đức Phật, rằng:

 

“Trí tuệ Phật cao rộng

Như núi cao chất ngất

Như khe rộng hang sâu

Như suối trong đầy nước

các loại dược thảo

Mọc tươi tốt bên bờ

Nếu ai uống thuốc đó

Được an vui vô cùng

Cũng ví như cây mía

Tính chất luôn tự ngọt

Người biết ép lấy nước

Liền được vị ngọt ngon

Giáo pháp Thế Tôn nói

Bản chất tự thanh tịnh

Nếu có người tin nhận

Được phước báo vô cùng

Tất cả các chúng sinh

Cầu phước lạc vô tận

Chỉ có đức Mâu Ni

Gia hộ cho đầy đủ

Chúng sinh bị phiền não

Từ vô thỉ thiêu đốt

Phật như thầy thuốc giỏi

Tùy bệnh cho thuốc hay

Đường sinh tử khúc khuỷu

Gian hiểm khó vượt qua

Năm thầy Kiều Trần Như

Không biết lối trở về

Thế Tôn đại từ bi

Thân đến Ba-la-nại

Vì họ chuyển pháp luân

Đều chứng được đạo quả

Tám muôn các thiên tử

Bỗng dưng được pháp nhãn

Không có thầy dẫn đường

thành tựu như vậy

Xá Lợi Phất, Mục Liên

Ca Diếp, Ca Chiên Diên

Bốn đại Thanh-văn ấy

Lúc chưa đi xuất gia

Tài cao trí thông bác

Nơi nơi đều tôn kính

Danh đức không ai bằng

Kiêu mạn thường khinh người

Nhưng khi nếm cam lồ

Qui phục thành La-hán

Giúp cho bậc Đạo Sư

Xoay chuyển bánh xe pháp

Như cây ni-câu-đà

Hạt giống vô cùng nhỏ

Mà mọc cây cao lớn

Cành lá phủ sum sê

Chúng sinh Phật hóa độ

Tăng tiến cũng như vậy

Như Ương Quật Ma La

Từng giết hại nhiều người

Nhưng Thế Tôn thương xót

Độ cho vào Phật đạo

Đề Bà Đạt Đa kia

Tạo tội ác ngũ nghịch

Đã xô hòn đá lớn

Muốn hại chết Thế Tôn

Thế Tôn vẫn bình đẳng

Coi như La Hầu La

Lại mẹ con loài quỉ

Chuyên ăn thịt con nít

Phật thương muốn hóa độ

Bèn đem dấu quỉ con

Quỉ mẹ không thấy con

Lòng sợ hãi bấn loạn

Liền đến trước Thế Tôn

Xin chỉ chỗ con mình

Thế Tôn dùng phương tiện

Vặn hỏi quỉ mẹ rằng

‘Ngươi thương nhớ con mình

Chạy đây đó tìm con

Sao không khởi tâm từ

Lại ăn con người khác

Hãy tự xét lại mình

Chớ giết hại kẻ khác

Nếu sửa đổi tâm tánh

Ngươi tức khắc thấy con’

Quỉ mẹ nghe lời dạy

Sám hối xin đảnh lễ

Và vì cả con mình

Chắp tay bạch Phật rằng

‘Con nay đến trọn đời

Nguyện dứt tâm sát hại’

Phật truyền cho năm giới

Và chứng được đạo quả

Như loài quỉ mẹ kia

Rất thương yêu con mình

Mở rộng tâm thương người

Dứt hẳn tâm sát hại

Cúi xin đức Đại Bi

Giờ đây cũng như vậy

Thương xót người mẹ này

Và khắp cả mọi người

Khai thị cho chánh pháp

Tất cả xin tiếp nhận”

 

Đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da nói bài kệ ấy xong, lại bạch Phật rằng:

“Bạch đức Thế Tôn! Sở dĩ chúng sinh cứ bị trói buộc mãi trong năm nẻo đường, không bao giờ được tự tại, là đều vì các tội lỗi do phiền não gây ra. Xin nguyện cho con đời sau sẽ dứt sạch tất cả mọi nguồn gốc tội lỗichứng thành chánh giác. Chỉ có đức Thế Tôn đem tâm từ nghĩ đến những nỗi đau khổ về sinh già bệnh chết của thế gian, chúng sinh luôn bị thiêu đốt bởi ngọn lửa vô thường hừng hực, chưa bao giờ dừng nghỉ; mà bảo các đệ tử hãy quay về, để chỉ bày cái họa gốc rễ của sinh tử, mà nói lời rằng: ‘Tại sao các ngươi cứ mãi ngủ mê trên chiếc giường sắt đầy lửa của ba cõi(8)? Ở đó, con quỉ dữ vô thường luôn rình bắt các ngươi, lưỡi dao bệnh tật luôn muốn dứt mạng sống các ngươi; giống như bọn giặc cướp, hễ thấy kho báu liền cầm khí giới xông đến tấn công. Trải qua trăm ngàn ức kiếp, các ngươi đã từng thọ nhận đủ loại thân tướng, nhờ tu tập mười điều lành(9)mới được làm người. Tuy được làm người nhưng rất khó được sống lâu, vì cơn vô thường vẫn luôn áp bức; cho nên các ngươi phải nên cẩn thận! Còn như những người ngu si buông lung, cứ cho năm tháng ít nhiều là thời gian nhất định, mà chẳng biết mỗi niệm mỗi niệm cứ lặng lẽ trôi qua, đến lúc mạng chung thì theo nghiệp mà đi, để cho gia quyến đau buồn than khóc. Cứ như thế mà sự sống truyền nối đến vô cùng! Đời sống của con người ở trong thế gian nhanh như điện chớp, thế mà người ta vẫn hay khởi tâm kiêu mạn. Có người nói rằng: ta là quốc vương, thống lãnh thiên hạ, uy lực tự tại. Có người nói rằng: ta là đại thần, lo liệu việc nước, muốn cong muốn thẳng đều do ý ta. Có người nói rằng: ta là trưởng giả giàu có, của báu ê hề, tiêu dùng tùy thích. Có người nói rằng: ta là bà-la-môn, chủng tánh cao quí, thông minh học rộng, thừa kế tổ tiên làm thầy chủng tộc sát-đế-lị.’ Bạch đức Thế Tôn! Những người như trên, lúc còn sống ở đời, họ hưởng thụ thỏa thích mọi thứ khoái lạc mà không hề lo nghĩ; khi cái chết ập đến thì dù có hối hận cũng không còn kịp nữa! Thời tuổi đang cường tráng, bà con thân thích sum vầy, sống hoan lạc phóng túng, không làm được một việc thiện nhỏ; khi cơn vô thường đến, mọi người đều xa lìa nhau, tản mác mỗi người mỗi lối trong năm nẻo đường, ngàn vạn ức kiếp khó gặp lại nhau. Trong biển sinh tử không có gì là chân thật, tất cả đều hư ảo như thành càn-thát-bà(10). Đến như chư vị Phật Bích-chi(10), đã dứt trừ hết các kết sử, đầy đủ thần lực, tự tại, không sợ sệt; thân trên phun ra lửa, thân dưới phun ra nước, thân trên phun ra nước, thân dưới phun ra lửa; bay trên hư không, đến đi mau chóng, vách đá cũng không ngăn trở được; dung mạo đoan chánh, đầy đủ các tướng tốt, làm ruộng phước lớn cho chúng sinh; thế mà vẫn không thoát khỏi cái nạn vô thường! Giống như đem thùng nước thật lớn để dập tắt một ngọn lửa nhỏ, người đời phạm quốc pháp, tội phải xử tử hình, bị nhốt vào nhà tù, thế mà vẫn có thể được cứu thoát khỏi tù tội; còn khi cơn vô thường ập đến thì không thể nào cứu được! Các bậc hiền thánh đầy thần lực còn không thể thoát khỏi cơn vô thường, huống gì kẻ phàm phu mà không biết lo sợ ư! Các vị tiên danh đức lừng lẫy, đã chứng được năm phép thần thông, uy lực đầy đủ, như A Tư Đà, Đệ Ba Da Na, Uất Đầu La Sí, A La La, v.v…, ngày nay ở đâu? Họ đã tiêu mất do lửa vô thường thiêu đốt! Các vị trời như Đại Phạm Thiên Vương, Thích Đề Hoàn Nhân, Ma Hê Thủ La, v.v…; các vị thần có năng lực lớn như La Bà Nại, La Bà Nê, Tỉ Sa Nê, v.v…, cũng đều bị quỉ vô thường vây bắt! Các vị đế vương thống lãnh thiên hạ, dung nghi đoan chính, thông minh tột bậc, sức mạnh vô địch, như Đảnh Sinh, Na La Diên, Chi Dạ Đa La, v.v…, cũng đều bị lưỡi cưa vô thường nghiến nát, nay không biết ở đâu! Các loài khác có uy lực lớn như long vương Bà Già La, quỉ vương Tu Đà Lị Xá Na, a-tu-la vương Tì Ma Chất Đa La; và các bà thiên hậu dung mạo tuyệt thế, như Xá Chỉ Mê Na, A Già Lam Ba, Uất Ba Thi, v.v…, cũng đều đã theo quỉ vô thường mà đi! Ví như người thợ săn vây bắt các con thú, quỉ vô thường cũng như vậy, luôn truy bức để bắt chúng sinh đem đến chỗ vua Diêm La, nơi đây sẽ sai bầy voi nghiệp theo thứ lớp mà đạp lên. Bầy cọp vô thường luôn rình rập chúng sinh, hễ bắt được liền đem ăn thịt. Như người chiên-đà-la(12), khi muốn giết con dê, ông cột chân nó treo lên để nó không chạy thoát được; kẻ chiên-đà-la vô thường cũng vậy, nắm giữ chặt chúng sinh không thể chuyển động. Cơn vô thường giống như con trăn a-xà-ca-la, hễ gặp người thì đầu đuôi quấn chặt. Cơn vô thường giống như tháng không trăng, vầng sáng khuyết dần cho tới khi tối đen.”

Thánh mẫu Ma Ha Ma Da nói đến đây, liền đọc bài kệ rằng:

 

“Như người chiên-đà-la

Lùa bò đến lò giết

Từng bước tới chỗ chết

Đời người còn nhanh hơn”

 

Thánh mẫu đọc xong bài kệ trên, ở trước đức Phật, bà nói với chúng hội rằng:

“Thưa chư vị pháp huynh, pháp đệ, cùng các chị em! Quí vị nên chuyên cần tu giới hạnh. Hôm nay chúng ta trực tiếp được gặp đấng Đạo Sư vô thượng, lại được Ngài cầm cây đuốc pháp to lớn chiếu sáng cho, cùng cấp cho cơm ăn áo mặc đầy đủ. Nếu muốn tiến đến bờ giải thoát an lạc, hãy nên đến hỏi Ngài nhờ chỉ bày cho con đường chân chánh. Nếu có người gặp được một bậc Thầy dẫn đường thánh thiện như thế, mà không biết tùy thuận quay về nương tựa, thì phải biết rằng, đó quả là người thật ngu si khờ dại, chắc chắn sẽ tạo trọng tội ngũ nghịch(13)mà thôi. Biển khổ sinh tử quả thật đáng sợ. Vậy mà chúng ta đã ra vào đến đi ở trong đó biết bao nhiêu lần không thể đếm xuể được. Những loại xác thân lộn xộn chúng ta đã thọ nhận trải qua trong một kiếp(14), nếu lấy da đem chất đống thì sẽ cao như núi Tu-di; những nỗi khổ đau về sinh già bệnh chết thật không thể lường được! Vì vậy, hôm nay tôi xin thưa với quí vị, chúng ta phải ngày đêm siêng năng, mỗi niệm mỗi niệm hãy tìm cầu giải thoát!”

Lúc đó, thánh mẫu Ma Ha Ma Da từ chỗ ngồi đứng dậy, đảnh lễ chân Phật, rồi quì xuống, chắp tay, bạch Phật rằng:

“Bạch đức Thế Tôn! Tất cả chúng sinh sở dĩ bị chìm đắm mãi trong biển sinh tử, là vì họ không thể biết được con đường để đi ra!”

Đức Phật liền tiếp lời đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da, nói với chúng hội rằng:

“Chúng sinh sở dĩ không được giải thoát là đều do tham dục, sân hậnngu si. Chính ba thứ phiền não độc hại đó đã nhận chìm chúng sinh ở mãi trong biển sinh tử; muốn cầu sinh lên thiên giới cũng còn khó khăn, huống gì mong cầu được giải thoát sinh tử! Ở cõi thế thì mất tiếng tốt, ban bè thân thuộc thì ruồng bỏ, coi như cỏ rác, không ai thương tưởng đến; tới giờ phút lâm chung thì cực kì sợ hãi, thần thức hoảng hốt, bấy giờ mới tự hối trách. Tất cả đều do ba thứ phiền não độc hại ấy. Nếu muốn cầu giải thoát, muốn đạt được thành quả vi diệu, phải dứt trừ nguồn gốc của khổ đau. Giống như con ngựa dữ bị trói cột không thể cử động được, chúng sinh cũng hằng bị kết sử(15)ràng buộc như vậy. Chúng sinh ngu si, không biết rõ sắc thọ tưởng hành thức chính là nguồn gốc của khổ đau, không biết rõ kết quả của sự diệt trừ nguồn gốc khổ đau, và không biết rõ phương pháp diệt trừ nguồn gốc khổ đau, cho nên không giải thoát được những nỗi khổ sinh già bệnh chết. Nếu biết rõ một cách rốt ráo rằng, sắc thọ tưởng hành thức chính là nguồn gốc của khổ đau, mà giải thoát được những nỗi khổ sinh già bệnh chết, đó gọi là dứt trừ được nguồn gốc của khổ đau. Khi đã dứt trừ được nguồn gốc khổ đau rồi thì xa lìa được vọng tưởng. Vọng tưởng đã xa lìa thì không còn tham đắm sáu thứ trần cảnh sắc thanh hương vị xúc pháp, cũng không chấp trước vào ngã và ngã sở. Từ nay quí vị hãy đem giáo pháp này khai thị cho nhau để được lợi ích lâu dài. Giờ đây, quí vị hãy lắng nghe Như Lai nói điều này: Từ vô số kiếp trong quá khứ cho đến nay, Như Lai đã vì chúng sinhtu hành khổ hạnh, giờ đây đã thành tựu được đạo quả Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Như Lai thương yêu tất cả chúng sinh như trẻ con thơ dại; những ai có duyên hóa độ, Như Lai đều đã hóa độ hoàn tất. Tất cả giáo pháp của chư Phật trong ba đời, Như Lai đều đã trải nghiệm qua. Từ nay Như Lai sẽ không trở lại cõi thế gian này nữa, không còn dấu vết để kiếm tìm. Như Lai không còn làm giáo chủ cõi Diêm-phù-đề, cũng không còn làm giáo chủ các cõi Cù-da-ni, Phất-bà-đề, hay Uất-đan-việt(16); cũng không còn làm Chuyển luân thánh vương, Đế Thích, hay Đại Phạm Thiên Vương. Như vậy tức là Như Lai xa lìa hẳn sự ràng buộc của ba cõi, và hoàn toàn an trúđịa vị một bậc Pháp Vương tự tại. Như Lai không dùng khí giới, gông cùm để chế phục người đời, mà chỉ đem chánh pháp ban bố cho khắp chúng sinh, khiến cho tất cả đều được giải thoát. Có sum họp tất phải có chia lìa, sức mạnh của các hành(17)là như thế. Núi báu Tu-di, khi số kiếp hết thì cũng phải tiêu diệt; nước trong bốn biển, đến lúc nào đó rồi cũng phải cạn khô. Như Lai xuất hiện ở đời là vì cứu độ chúng sinh, nay nhân duyên đã mãn, không nên miễn cưỡng lưu trú. Cơn vô thường ác hại như loài cá sấu, hễ cắn được người thì không bao giờ nhả bỏ.”

Tất cả chúng hội nghe lời Phật dạy như thế thì buồn khóc áo não, đồng thanh đọc bài kệ rằng:

 

“Mặt trời trí tuệ Phật

Chiếu sáng khắp thế gian

Rồi đây sẽ lặn mất

Vào quả núi vô thường

Bậc Đạo Sư cao cả

Đấng Thượng Sĩ tột cùng

Không còn bao lâu nữa

Các hành cũng xâm phạm

Các chúng sinh phước mỏng

Chìm trong chốn tối tăm”

 

Lúc bấy giờ, đức Phật ở cung trời Đao-lợi nói pháp hóa độ cho tám bộ chúng(18)và bốn chúng đệ tử(19)đã tròn ba tháng. Ngài muốn trở lại cõi Diêm-phù-đề, liền bảo người con của một quan đại thần ở thành Vương-xá, vốn thông minh biện tài, tên là Cưu Ma La, rằng: “Ông hãy xuống cõi Diêm-phù-đề, đi khắp các nước, nói cho mọi người biết rằng, Như Lai không bao lâu nữa sẽ nhập niết-bàn. Ông hãy đem bài kệ này mà bố cáo cho dân chúng.” Đức Phật liền nói kệ rằng:

 

“Thế gian nay mờ tối

Mất con mắt trí tuệ

Rễ ba độc sâu dầy

Không có vị y vương

Lại không bao lâu nữa

Phật sẽ nhập niết-bàn

Hiện nay Ngài đang ngự

Tại cung trời Đao-lợi

Nói pháp độ chúng sinh

Quí vị mau cung thỉnh

Trở về Diêm-phù-đề”

 

Công tử Cưu Ma La vâng lời Phật dạy, xuống cõi Diêm-phù-đề, đem bài kệ của Phật truyền đạt đến dân chúng khắp các nước. Mọi người nghe bài kệ ấy rồi, thì lòng vô cùng sầu não, đều cúi đầu đảnh lễ, thưa với công tử rằng: “Trong thời gian qua, chúng tôi đã bị mất bóng mát đại từ, lửa độc của thế gian càng thêm mãnh liệt, mà không biết bậc Đạo Sư đang ở nơi nào! Hôm nay chúng tôi mới biết được đức Thế Tôn đang ngự tại cung trời Đao-lợi, lại không còn bao lâu nữa Ngài sẽ nhập niết-bàn! Vậy là con mắt của thế gian sắp diệt mất, sao mà đau khổ đến thế! Chúng tôi mang thân phàm phu, không thể lên trời để cung thỉnh đức Thế Tôn, xin nhân giả thương xót chúng tôi, trở lại cõi trời, bạch lên đức Thế Tôn rằng: Tất cả chúng sinh ở cõi Diêm-phù-đề, từ xa xin đảnh lễ dưới chân đức Thế Tôn. Trong thời gian qua họ không được ân thánh hóa, tìm cầu khắp nơi mà không biết đức Thế Tôn ở đâu. Nay họ mới biết được Ngài đang ngự tại cung trời Đao-lợi, hóa độ rộng khắp chúng sinh; và không còn bao lâu nữa Ngài sẽ nhập niết-bàn. Vậy là thế gian sẽ mất đi con mắt trí tuệ! Cúi xin đức Thế Tôn thương xót chúng sinh ở Diêm-phù-đề mà mau chóng trở về ban cho họ pháp dược!”

Công tử Cưu Ma La nghe mấy lời ấy xong, liền trở lại cung trời Đao-lợi, đến ngay chỗ Phật ngự, đem lời cung thỉnh của chúng sinh ở cõi Diêm-phù-đề, trình bạch đầy đủ lên đức Phật. Ngài nghe xong, liền phóng ra ánh sáng năm màu: xanh, vàng, đỏ, trắng, hồng; chiếu soi cùng khắp cõi Diêm-phù-đề.

Bấy giờ, tất cả dân chúng cõi Diêm-phù-đề trông thấy ánh sáng ấy đều vô cùng hân hoan, cho là điều chưa từng có. Họ bảo nhau rằng: “Hôm nay sao bỗng dưng lại có hiện tướng kì lạ này? Đây không phải là ánh sáng của mặt trời, mặt trăng và các vì sao; cũng không giống với thứ ánh sáng do các tiên nhân đã chứng năm thần thông hoặc các vị bà-la-môn có thần lực dùng chú thuật tạo ra.” Lại cũng có người nói rằng: “Theo tôi quan sát kĩ thì thấy ánh sáng này nhất định không phải của ai khác, mà chính là của đức Y vương vô thượng, đại từ. Ngài vì thương xót thế gian, cho nên đã phóng ra ánh sáng ấy để đem đến cho chúng ta niềm an lạc.”

Lúc đó, trời Đế Thích biết Phật sắp trở về cõi Diêm-phù-đề, liền sai quỉ thần làm ba cái cầu thang quí báu: cầu thang chính giữa dùng toàn vàng diêm-phù-đàn, cầu thang bên phải dùng thuần ngọc lưu-li, cầu thang bên trái dùng thuần ngọc mã-não; lan can được chạm trổ cực kì tinh vi.

Bấy giờ, đức Phật thưa với thánh mẫu Ma Ha Ma Da rằng: “Các pháp sinh tử, có sum họp tất có chia lìa. Giờ đây con phải trở lại cõi Diêm-phù-đề, và không bao lâu nữa sẽ nhập niết-bàn.”

Đức thánh mẫu nghe Phật nói thế thì buồn bã rơi nước mắt, liền nói bài kệ rằng:

 

“Thế Tôn vô số kiếp

thương xót chúng sinh

Bỏ đầu mắt tủy não

Nay chứng thành Chánh Giác

chúng sinh ba cõi

Đang chìm đắm biển mê

Dùng thuyền pháp cứu vớt

Mà sao vội chia lìa!”

 

Đức Phật dùng kệ đáp lại rằng:

 

“Chư Phật hiện ra đời

Đều do có nhân duyên

Duyên hết phải chia lìa

Pháp Phật là như thế”

 

Đức Phật nói bài kệ ấy xong thì từ biệt thánh mẫu Ma Ha Ma Da, bước xuống cầu thang báu, có trời Đại Phạm Thiên Vương cầm lọng theo hầu, trời Đế Thích và bốn vị Thiên Vương đi hai bên, vô số trời, rồng, dạ-xoa, càn-thát-bà, a-tu-la, ca-lâu-la, khẩn-na-la, ma-hầu-la-già, người và những loài không phải người, chư vị tì-kheo, tì-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu-bà-di, cùng các chúng quỉ thần khác, trước sau vây quanh đức Phật, chật cả hư không, cùng theo đức Phật xuống cõi Diêm-phù-đề.

Lúc bấy giờ, ở cõi Diêm-phù-đề, các vị quốc vương như Ba Tư Nặc, Tần Bà Ta La, Ưu Đà Diên, Vật Đà già, Phất Ca La Ta La, v.v…, cùng các quan đại thần, các vị trưởng giả, cư sĩ, bà-la-môn, tì-kheo, tì-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu-bà-di, đều đứng ở chân cầu thang để nghinh đón đức Phật. Đặc biệt, vua Ba Tư Nặc của thành Xá-vệ, đã sai các quan viên sửa soạn thức ăn cùng các vật dụng cần thiết, đặt sẵn trong tinh xá Kì-hoàn để cúng dường.

Bấy giờ, đức Phật đã về đến Diêm-phù-đề, các vị quốc vương, đại thần, trưởng giả, cư sĩ, cùng bốn chúng, đồng cung kính đảnh lễ, dâng lời xưng tán, và theo Phật cùng vào tinh xá Kì-viên. Vào lúc ấy, dân chúng khắp các nơi cũng được biết tin đức Thế Tôn đã trở về tinh xá Kì-viên từ cõi trời Đao-lợi, liền kéo nhau đi, chật cả đường sá, hướng về tinh xá Kì-viên, đông đảo không thể kể xiết!

Bấy giờ, đức Phật ngồi tòa sư tử, có bốn chúng đệ tử và tám bộ chúng ngồi vây quanh. Vua Ba Tư Nặc, với niềm hân hoan vô tận, liền đọc bài kệ dâng lên đức Phật rằng:

 

“Chúng con xin kính lạy

Đấng công đức vô thượng

Nhổ sạch gốc khổ đau

Đã trồng nhiều căn lành

Từ bi thương chúng sinh

Bậc Điều Ngự tối thắng

Tướng tốt thân đoan nghiêm

Bậc Đạo Sư cao cả

Ruộng phước của chúng sinh

Công đức trùm thế gian

Hàng phục bằng nghị luận

Thần lực luôn tự tại

Con cúi đầu đảnh lễ

Bậc Thầy của trời người”

 

Vua Ba Tư Nặc nói bài kệ ấy xong, lại bạch Phật rằng:

“Bạch đức Thế Tôn! Chúng sinh đang chìm đắm trong biển sinh tử, ăn uống toàn thuốc độc, không thể nào cứu chữa. Cúi xin đức Thế Tôn vẩy nước cam lồ!”

Đức Phật dạy:

“Quí vị nên biết tất cả nguồn gốc của sinh tử: Do vô minh mà có hành, do hành mà có thức, do thức mà có danh sắc, do danh sắc mà có lục nhập, do lục nhập mà có xúc, do xúc mà có thọ, do thọ mà có ái, do ái mà có thủ, do thủ mà có hữu, do hữu mà có sinh, do sinh mà có lão tử(20)và lo buồn khổ đau chồng chất. Nếu vô minh diệt mất thì hành diệt mất, hành diệt mất thì thức diệt mất, thức diệt mất thì danh sắc diệt mất, danh sắc diệt mất thì lục nhập diệt mất, lục nhập diệt mất thì xúc diệt mất, xúc diệt mất thì thọ diệt mất, thọ diệt mất thì ái diệt mất, ái diệt mất thì thủ diệt mất, thủ diệt mất thì hữu diệt mất, hữu diệt mất thì sinh diệt mất, sinh diệt mất thì lão tử diệt mất và cả khối lo buồn khổ đau cũng diệt mất. Quí vị nên chuyên cần tu tập để mau chóng xa lìa biển khổ ba cõi. Lại nữa, này quí vị! Ở trong biển sinh tử, chúng sinh luôn bị tám thứ khổ(21)bủa vây, đều do các nghiệp thân miệng ý(22)tích tập và lưu chuyển không ngừng. Nếu diệt trừ được các gốc rễ tích tập kia, thì mọi khổ não cũng bị tiêu diệt. Tu tập tám nguyên tắc hành động chân chánh(23), đó là con đường chánh dẫn đến niết-bàn. Người nào quán chiếu và thấy tỏ tường điều này, thì có thể xa lìa được ba cõi.”

Đức Phật nói pháp cho vua Ba Tư Nặcđại chúng nghe xong, bèn dẫn chúng tì-kheo, khởi hành từ thành Xá-vệ, tuần tự đi đến các thôn ấp xóm làng khác, những ai có duyên lành đều được Ngài hóa độ; rồi Ngài đến sông Ni-liên-thuyền, thay áo tắm, xuống sông tắm gội. Bấy giờ, vô lượng trăm ngàn trời, rồng, dạ-xoa, càn-thát-bà, a-tu-la, ca-lâu-la, khẩn-na-la, ma-hầu-la-già, người và không phải người, trông thấy đức Phật tắm gội ở dưới sông, đều cầm mọi thứ hương xoa, hương bột, v.v…, đem đến cúng dường. Lúc đó, các loài chúng sinh, hoặc ở dưới nước, hoặc ở trên mặt đất, hoặc ở trong không trung, thấy thân thể của đức Thế Tôn giống như tấm gương sáng, hình sắc cực kì vi diệu, đều vô cùng hoan hỉ, phát khởi từ tâm, ba thứ phiền não độc hại(24)đều tiêu trừ, không tàn hại lẫn nhau, và đều phát tâm bồ-đề vô thượng. Tôn giả A Nan liền bạch Phật rằng:

“Hôm nay các loài chúng sinhdưới nước, trên mặt đất, trong không trung, thấy thân thể của đức Thế Tôn còn sinh niềm hoan hỉ, phát tâm bồ-đề, thế mà thầy Đề Bà Đạt Đa(25), vốn sinh ra trong dòng họ Thích, là kẻ thân thuộc của đức Thế Tôn, lại là sa-môn, miệng thường đọc tụng kinh điển thâm diệu, nhưng lại luôn luôn làm những việc đối nghịch với đức Thế Tôn, như phá hoại sự hòa hợp của Tăng đoàn, làm cho thân đức Thế Tôn chảy máu, bày mưu cho thái tử A Xà Thế giết hại vua cha, hằng ngày ăn uống món ngon vật lạ, tự kiêu cho rằng mình ngang bằng với đức Thế Tôn, vì món lợi dưỡng nhỏ mà bị lửa đốt mình, dù chư Phật muốn cứu vớt cũng không thể cứu được!”

Đức Phật bảo tôn giả A Nan:

“Như thầy vừa nói, Đề Bà Đạt Đa lúc nào cũng để tâm oán hận và muốn ám hại Như Lai, tự tạo nghiệp nhân địa ngục a-tì, tất cả chư Phật không thể cứu thoát. Như Lai rất thương xót thầy ấy, nhưng chẳng bao lâu nữa thì nghiệp khổ sẽ đến với thầy ấy.”

Lúc ấy, đại đức Đề Bà Đạt Đa đang đi gần đó, nghe được lời nói ấy của đức Phật thì tức giận vô cùng. Ông liền bỏ đức Phật, dẫn các đệ tử của mình đi sang nước Ma-kiệt-đà để nương tựa với vua A Xà Thế. Trên đường đi, từng đàn chim bay lượn qua lại trên đầu, kêu la inh ỏi; lại có con trâu dữ muốn xông đến húc ông. Các đệ tử của ông thấy những hiện tượng như thế, nói với ông rằng: “Đây đúng là điềm chẳng lành, sợ rằng chúng ta đang đi đến chỗ bất lợi!” Đại đức Đề Bà Đạt Đa liền mắng các đệ tử: “Các ngươi ngu si, đâu có biết gì! Chỉ việc đi theo ta mà thôi, không cần phải nói nhiều!”

Bấy giờ, thầy trò Đề Bà Đạt Đa đã đến trước cửa thành Vương-xá. Ồng bảo người lính giữ cửa vào báo cho vua A Xà Thế biết là ông đã đến, đang chờ ở ngoài cửa thành. Người lính giữ cửa thành y lời, vào cung bạch lên đức vua. Vua A Xà Thế nghe tin Đề Bà Đạt Đa đã đến trước cửa thành, thì đùng đùng nổi giận, bảo người lính giữ cửa thành rằng: “Cho đến tên của người ấy mà ta cũng không muốn nghe, huống gì là nhìn thấy mặt ư? Ví như mưa đá có thể làm gẫy nát cỏ cây, nhưng ở trên đất chẳng bao lâu cũng sẽ tiêu tan hết. Người ác như Đề Bà Đạt Đa cũng giống như vậy, xúi giục người khác làm ác khiến cho căn lành của người ta bị tiêu hoại, thì cũng trở lại làm tiêu hủy căn lành của mình.” Rồi nhà vua bảo người giữ cửa thành không cho Đề Bà Đạt Đa vào thành. Việc này đã làm cho Đề Bà Đạt Đa vô cùng giận dữ. Ông tự đấm vào đầu và nghiến răng mạ lị. Ngay lúc ấy, một vị tì-kheo-ni là Ưu Ba La từ trong thành đi ra, trông thấy Đề Bà Đạt Đa thì nói rằng: “Chính ông đã làm cho dòng họ Thích suy vi, và làm chướng ngại cho Phật pháp.” Đề Bà Đạt Đa nghe câu nói ấy, lại tràn đầy tức giận, liền nắm tay đánh vào đầu vị ni sư, khiến cho ni sư mạng vong! Thế là Đề Bà Đạt Đa lại giết một vị tì-kheo-ni A-la-hán! Tức thì, mặt đất nứt ra, một ngọn lửa lớn cuốn lấy thân thể của ông, lôi thẳng xuống địa ngục!

Lúc bấy giờ, đức Phật tắm gội đã xong, hướng về chư vị tì-kheo, nói kệ rằng:

 

“Như đi đường hiểm trở

Mỗi bước đều lo sợ

Khi đến nơi đất bằng

Tâm mới được yên ổn

Đường sinh tử hiểm ác

Chúng sinh luôn sợ sệt

Chỉ có đường niết-bàn

Người đi thấy an lạc

Nay ta muốn đến đó

Nơi thường lạc tịch tĩnh”

 

Đức Phật nói bài kệ ấy xong, cùng với tôn giả A Nan đi đến thành Vương-xá, giảng pháp cho chúng tì-kheo tại đó. Rồi Ngài đến ấp Ba-liên-phất, nói pháp giáo hóa cho dân chúng, quí vị trưởng giả, cư sĩ và phạm-chí. Dần dà Ngài du hành đến thành Tì-xá-li, nói pháp hóa độ cho dân chúng tộc Li-xa. Bấy giờ đức Phật cảm thấy toàn thân đau nhức, liền bảo tôn giả A Nan:

“Hiện giờ khắp thân thể của Như Lai đều đau nhức. Như Lai chỉ muốn bỏ cái xác thân khô mục này! Này A Nan! Thầy nên biết, những tì-kheo và tì-kheo-ni nào đã tu tập thành tựu bốn phép như ý(26), thì có thể duy trì mạng sống ở thế gian này tròn một kiếp hoặc ít hơn một kiếp; huống gì Như Lai đã đạt đến chỗ sở cầu tự tại!”

Lúc đó tôn giả A Nan đang bị thiên ma che mờ tâm trí, nên không nghe biết gì; thậm chí, đức Phật đã nhắc đi nhắc lại đến ba lần, mà tôn giả vẫn im lặng, không trả lời đức Phật! Cuối cùng, đức Phật bảo tôn giả A Nan, hãy ra ngồi ở một gốc cây, chuyên tâm tư duy quán chiếu về các pháp.

Tức thì, thiên ma Ba Tuần đến trước Phật, cúi đầu đảnh lễ, và bạch rằng:

“Ngày trước tôi đã xin Ngài hãy nhập niết-bàn, Ngài bảo rằng, bốn chúng đệ tử của Ngài là tì-kheo, tì-kheo-ni, ưu-bà-tắc và ưu-bà-di, chưa có đầy đủ, nên chưa vội nhập niết-bàn. Nay bốn bộ chúng của Ngài đã đầy đủ, những người đáng độ Ngài đã độ xong, vậy xin Ngài hãy nhanh chóng nhập niết-bàn.”

Đức Phật nói với ma vương rằng:

“Lành thay, này Ba Tuần! Ông nên biết, sau ba tháng nữa Như Lai sẽ nhập niết-bàn!”

Được đức Phật chuẩn hứa, thiên ma vui mừng hớn hở, liền đảnh lễ chân Phật, rồi trở về thiên cung.

Đức Phật đã hứa với thiên ma, sau ba tháng nữa sẽ nhập niết-bàn. Thế rồi, Ngài liền xả bỏ thọ mạng vô lượng, dùng thần lực duy trì mạng sống đến ba tháng nữa. Ngay lúc đó, đại địa chấn động sáu cách(27), ánh sáng mặt trời bị lu mờ, gió mưa bất thường, trời rồng và cả tám bộ chúng đều kinh hãi, kéo đến chỗ Phật, chật cả hư không.

Tôn giả A Nan trông thấy những hiện tượng khác thường ấy thì lo sợ vô cùng, liền đi nhanh về chỗ đức Phật, bạch rằng:

“Bạch đức Thế Tôn! Vì duyên cớ gì mà bỗng nhiên lại hiện ra những hiện tượng này?”

Đức Phật bảo tôn giả A Nan:

“Vừa rồi ma Ba Tuần đã đến khuyến thỉnh Như Lai hãy nhập niết-bàn. Như Lai đã hứa, cho nên đã xả bỏ thọ mạng, chỉ dùng thần lực để duy trì mạng sống trong ba tháng nữa.”

Tôn giả A Nan bạch Phật:

“Đức Thế Tôn thường dạy: Người đã tu tập thành tựu bốn phép như ý thì có thể duy trì thọ mạng đến tròn một kiếp hoặc ít hơn một kiếp, tùy ý tự tại. Tại sao đức Thế Tôn không trụ thế dài lâu?”

Đức Phật bảo tôn giả A Nan:

“Lúc nãy Như Lai có nói cho thầy điều đó, nhưng ma vương đã che mờ tâm trí thầy, cho nên thầy đã không biết thưa thỉnh. Bây giờ Như Lai đã hứa rồi, không thể trụ thế dài lâu hơn nữa được. Này A Nan! Thầy nên biết, tất cả các pháp đều không thể tồn tại vĩnh viễn!”

Tôn giả A Nan nghe những lời Phật dạy này thì ân hận vô cùng, lòng đau buồn áo não, khóc than thảm thiết, không thể tự kềm chế được!

Thế rồi, đức Phật lại cùng với tôn giả A Nan tiếp tục lên đường du hóa, xuyên qua ranh giới của các vương quốc, đến các thôn ấp xóm làng, nơi nào cũng nói pháp giáo hóa, số dân chúng được hóa độ đông đảo không thể kể xiết. Dần dà đức Phật đi đến thành Câu-thi-na (lãnh thổ của bộ tộc Lực-sĩ), vào rừng Ta-la song-thọ, bên bờ sông Hi-liên, bảo tôn giả A Nan rằng:

“Này A Nan! Thầy hãy trải giường cho Như Lai nằm đầu hướng về phương Bắc. Thân thể của Như Lai hiện rất đau nhức, vào nửa đêm hôm nay Như Lai sẽ nhập niết-bàn!”

Tôn giả A Nan vâng lời Phật dạy, trải giường xong, đức Phật liền nằm xuống, nghiêng người về bên tay phải. Tôn giả thấy đức Phật đã nằm yên rồi, bèn ẩn ở sau Phật, đau buồn khóc than, nước mắt ràn rụa. Đức Phật liền hỏi chư vị tì-kheo:

“Thầy A Nan đâu?”

Chư vị tì-kheo bạch:

“Thầy ấy đang đứng sau lưng đức Thế Tôn, đang đau buồn than khóc.”

Với tâm đại từ, đức Phật dùng Phạm âm nói với tôn giả A Nan rằng:

“Này A Nan! Thầy không nên khóc lóc như trẻ con! Vì sao vậy? Ở trong sinh tử, tất cả đều là như thế. Cho nên hãy chuyên cần tư duy quán tưởng về các pháp. Lâu nay thầy đã hầu hạ Như Lai bằng những hành động của thân, miệng và ý cực kì thuần thiện, chưa từng phạm một mảy may lỗi lầm nào. Từ nay thầy hãy chuyên tâm mong cầu giải thoát, dứt bỏ tâm bi thương, đừng tự đốt mình bằng lửa phiền não!”

Tôn giả A Nan bạch Phật:

“Bạch đức Thế Tôn! Sau khi đức Thế Tôn nhập niết-bàn, cách thức trà-tì phải làm như thế nào?”

Đức Phật dạy:

“Này A Nan! Hãy trà-tì theo cách thức của bậc Chuyển luân thánh vương. Dùng một ngàn tấm lụa sạch sẽ quấn quanh thân Như Lai, rồi rảy dầu thơm bên trong hòm vàng, lại đem hòm vàng để trong hòm bạc, lại đem hòm bạc để trong hòm đồng, lại đem hòm đồng để trong hòm sắt, rồi chất củi thơm mà hỏa thiêu. Hỏa thiêu xong thì thu thập xá-lợi, xây tháp để cúng dường.”

Đức Phật lại bảo tiếp:

“Này A Nan! Bây giờ thầy hãy vào thành, báo tin cho dân chúng bộ tộc Lực-sĩ biết rằng, nửa đêm hôm nay Như Lai sẽ nhập niết-bàn tại đây.”

Tôn giả A Nan vâng lệnh, liền đi vào thành Câu-thi-na, qua các con đường phố lớn nhỏ, đều lớn tiếng tuyên cáo rằng:

“Đức Như Lai, Ứng Cúng, bậc Đạo Sư của ba cõi, vào nửa đêm hôm nay sẽ nhập niết-bàn tại rừng Ta-la song-thọ. Quí vị nào muốn đến lễ bái cúng dường thì bây giờ là thời khắc thích hợp.”

Mọi người nghe như thế thì vô cùng sầu não, than rằng:

“Đức Thế Tôn diệt độ sao mà chóng thế! Từ nay chúng ta đã mất chỗ nương tựa.”

Họ vừa đi vừa khóc trên suốt con đường đi đến chỗ Phật.

Trong lúc đó, tại rừng Ta-la song-thọ, trời, rồng và tám bộ chúng đứng chật cả hư không, tất cả đều đau buồn áo não, đồng than rằng: “Thế gian nay đã mất đức Từ Phụ!” Rồi bảo nhau rằng: “Chúng ta đang còn chìm trong sinh tử, ai sẽ cứu vớt chúng ta đây?”

Lúc bấy giờ, trong thành có một vị phạm-chí tên là Tu Bạt Đà La, đã một trăm hai mươi tuổi, nghe tin vào lúc nửa đêm, đức Phật sẽ nhập niết-bàn tại rừng Ta-la song-thọ, bèn tức tốc đi đến chỗ Phật, thưa với tôn giả A Nan rằng:

“Tôi nghe nói đức Thế Tôn, bậc Nhất Thiết Trí, vào nửa đêm hôm nay sẽ nhập niết-bàn. Tôi có vài điều nghi hoặc, xin tôn giả cho tôi được yết kiến Ngài để thưa hỏi.”

Tôn giả A Nan thầm nghĩ: “Vị phạm-chí này từ lâu đã dính mắc nhiều thứ kiến chấp, chắc chắn hôm nay đến đây muốn cùng với đức Thế Tôn nghị luận; nhưng thân thể đức Thế Tôn đang đau nhức, đâu để ông ấy quấy rầy được!” Tôn giả bèn im lặng, không cho ông vào yết kiến Phật. Ông xin đến ba lần mà tôn giả vẫn im lặng. Nhưng từ xa, đức Phật đã nghe được lời cầu xin của ông, nên bảo tôn giả:

“Thầy hãy cho ông phạm-chí ấy vào! Đó là người đệ tử cuối cùng của Như Lai.”

Được vào yết kiến đức Phật, ông Tu Bạt Đà La vui mừng hớn hở, vội vàng cúi đầu đảnh lễ. Đức Phật giảng cho ông về tám nguyên tắc hành động chân chánh. Nghe xong bài pháp, ông liền chứng quả A-la-hán ngay tại chỗ ngồi. Ông bạch Phật rằng:

“Bạch đức Thế Tôn! Con mong nhờ đức Thế Tôn mà thoát ra khỏi biển khổ sinh tử. Nay con không cam lòng trông thấy đức Thế Tôn nhập niết-bàn, nên xin nguyện diệt độ trước!”

Thế rồi, ông nhập niết-bàn ngay ở trước đức Phật.

Bấy giờ là lúc nửa đêm, đức Phật nói pháp đã xong, thời khắc nhập niết-bàn đã đến, Ngài nói bài kệ rằng:

 

“Các chúng sinh có duyên

Ta đã hóa độ hết

Đêm yên tĩnh an hòa

Giờ niết-bàn đã đến!”

 

Đức Phật nói bài kệ ấy xong, liền nhập vào định Sơ-thiền; rồi ra định Sơ-thiền và vào định Nhị-thiền; ra định Nhị-thiền vào định Tam-thiền; ra định Tam-thiền vào định Tứ-thiền; ra định Tứ-thiền vào định Không-xứ; ra định Không-xứ vào định Thức-xứ; ra định Thức-xứ vào định Vô-sở-hữu-xứ; ra định Vô-sở-hữu-xứ vào định Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ; ra định Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ vào định Diệt-tận.

Bấy giờ, khắp cả chúng hội đều trông thấy toàn thân đức Phật đã bất động, bèn hỏi tôn giả A Na Luật rằng:

“Đức Thế Tôn đã nhập niết-bàn chưa?”

Tôn giả A Na Luật trả lời:

“Đức Thế Tôn đang nhập vào định Diệt-tận.”

Lúc ấy, đức Phật ra khỏi định Diệt-tận, rồi nhập lại vào định Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ; ra định Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ và vào lại định Vô-sở-hữu-xứ; ra định Vô-sở-hữu-xứ và vào lại định Thức-xứ; ra định Thức-xứ và vào lại định Không-xứ; ra định Không-xứ và vào lại Tứ-thiền; ra Tứ-thiền vào lại Tam-thiền; ra Tam-thiền vào lại Nhị-thiền; ra Nhị-thiền vào lại Sơ-thiền; rồi từ Sơ-thiền vào lại Nhị-thiền; ra Nhị-thiền vào Tam-thiền; ra Tam-thiền vào Tứ-thiền; ra Tứ-thiền vào Không-xứ; ra Không-xứ vào Thức-xứ; ra Thức-xứ vào Vô-sở-hữu-xứ; ra Vô-sở-hữu-xứ vào Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ; ra Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ vào định Diệt-tận; ngay nơi định này, đức Phật nhập niết-bàn! Tức thì đại địa chấn động, trời rồng, tám bộ chúng đau buồn, khóc than thảm thiết! Trời Đế ThíchPhạm Thiên Vương bèn nói kệ rằng:

 

“Sinh tử không chân thật

Lừa dối các chúng sinh

Hôm nay đức Mâu Ni

Vất bỏ như đờm dãi”

 

Bấy giờ các chúng sinh nói với nhau rằng: “Đức Thế Tôn diệt độ sao mà chóng thế! Lao ngục ba cõi còn biết nhờ ai mà được giải thoát!” Trong số các chúng sinh đó, có người thì lăn lộn trên mặt đất, có người thì ném bỏ chuỗi ngọc, có người thì vò đầu bức tóc, đấm ngực kêu gào.

Thế rồi tôn giả A Nan đi vào thành Câu-thi-na, thông báo cho khắp dân chúng bộ tộc Lực-sĩ rằng: “Vào nửa đêm hôm qua, đức Thế Tôn đã nhập niết-bàn. Quí vị nên cúng dường lễ trà-tì.” Dân chúng trong thành nghe tôn giả A Nan nói thế thì vô cùng buồn khổ, đều theo tôn giả đến rừng Ta-la. Họ hỏi tôn giả về cách thức trà-tì nhục thân của đức Phật. Tôn giả trả lời: “Hôm qua tôi đã thưa hỏi đức Thế Tôn về việc này. Ngài dạy, hãy làm theo cách thức trà-tì nhục thân một vị Chuyển luân thánh vương.” Rồi tôn giả đem lời dạy của đức Phật, tuần tự thuật lại cho họ biết. Họ liền sắm sửa đầy đủ các thứ để cúng dường, mọi việc đều làm đúng theo lời chỉ bảo của tôn giả A Nan, cho đúng với cách thức trà-tì nhục thân một vị Chuyển luân thánh vương.

Trong khi đó, ở trên thiên cung, đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da thấy hiện ra năm tướng suy hoại: 1) Hoa trên đầu héo úa; 2) Dưới nách chảy mồ hôi; 3) Ánh sáng trên đỉnh đầu tắt mất; 4) Đôi mắt nhấp nháy liên hồi; 5) Không thích chỗ ngồi của mình nữa. Và cũng ngay trong đêm ấy, bà còn thấy năm giấc mộng dữ: 1) Mộng thấy núi Tu-di sụp đổ, nước bốn biển khô cạn; 2) Mộng thấy có nhiều quỉ la-sát, tay cầm dao bén, tranh nhau khoét mắt chúng sinh; lúc ấy, một ngọn gió đen thổi đến, đuổi hết các quỉ la-sát chạy vào núi Tuyết; 3) Mộng thấy chư thiên ở cõi Dục và cõi Sắc, bỗng nhiên mất chiếc mũ quí báu, xâu chuỗi ngọc anh lạc bị đứt, chỗ ngồi không yên ổn, thân mất ánh sáng, giống như đống mực; 4) Mộng thấy viên ngọc như ý ở trên trụ cờ cao, thường rơi châu báu xuống để chu cấp cho tất cả, nay có bốn con rồng độc dữ, miệng phun ra lửa, thổi ngã trụ cờ kia và nuốt mất viên ngọc như ý, rồi một ngọn gió lốc thổi mạnh đến, xô bốn con rồng ấy chìm xuống vực sâu; 5) Mộng thấy năm con sư tử từ trên không nhảy xuống, cắn ngực bà, rồi chui vào hông bên trái của bà, khiến thân tâmđau đớn như bị dao cắt.

Đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da thấy năm giấc mộng dữ ấy xong, liền tỉnh dậy trong nỗi kinh hoàng! Bà tự nói với mình rằng: “Sao trong giấc ngủ, ta bỗng nhiên mộng thấy những việc chẳng lành, khiến cho thân tâm ta bất an! Ngày xưa, ở vương cung vua Tịnh Phạn, ta đã thấy một giấc mộng lành hi hữu. Ta mộng thấy một vị thiên tử thân màu hoàng kim, cỡi voi trắng, có các vị thiên tử khác tùy tùng, trỗi nhạc vi diệu, làm lu mờ ánh sáng mặt trời, chui vào hông phải của ta, khiến cho thân tâm ta vô cùng an lạc. Liền đó ta mang thai, rồi sinh ra thái tử Tất Đạt Đa, làm vinh hiển dòng tộc, soi sáng thế gian. Hôm nay thì năm giấc mộng này thật là đáng sợ. Chắc chắn đây là điềm dữ báo cho biết, con ta là Thích Ca Như Lai đã nhập niết-bàn!” Bà liền thuật lại năm giấc mộng dữ ấy cho các vị thiên tử nghe.

Bấy giờ, tôn giả A Na Luật thấy nhục thân của Phật đã nhập vào kim quan, liền lên cung trời Đao-lợi, đến chỗ của thánh mẫu Ma Ha Ma Da, nói bài kệ rằng:

 

“Bậc Đạo Sư tối thắng

Khéo dìu dắt chúng sinh

Nay đã xả thân mạng

Trong biển lớn vô thường

Tại rừng cây Ta-la

Gần thành Câu-thi-na

Nhục thân sẽ trà-tì

Cửa Đông thành Câu-thi

Trời người tám bộ chúng

Đau buồn khóc thảm thiết”

 

Tôn giả A Na Luật nói xong bài kệ ấy, liền trở về lại rừng Ta-la; còn thánh mẫu Ma Ha Ma Da, sau khi nghe tôn giả A Na Luật nói bài kệ ấy xong thì ngất xỉu, ngã lăn trên mặt đất, các thiên nữ phải lấy nước lạnh vẩy lên mặt bà, hồi lâu bà mới tỉnh lại. Bà vò đầu bứt tóc, vất bỏ đồ trang sức, buồn khóc nước mắt chảy ràn rụa. Rồi bà nói rằng: “Đêm hôm qua ta nằm mộng thấy năm việc dữ, ta đoán chắc đức Phật đã nhập niết-bàn. Quả nhiên hôm nay tôn giả A Na Luật đến báo cho biết đức Phật đã nhập diệt tại rừng Ta-la song-thọ; và không bao lâu nữa sẽ làm lễ trà-tì. Sao mà đau khổ dường này! Con mắt của thế gian diệt mất sao mà chóng thế! Đám ruộng phước của trời người giờ đây không còn nữa! Ngày xưa nơi vương cung vua Tịnh Phạn, ta mới sinh thái tử được bảy ngày thì liền mạng chung, chưa kịp bồng bế để biểu lộ tình mẹ con; đành phải phó thác thái tử cho Ma Ha Ba Xà Ba Đề, vốn là dì ruột của thái tử, thay ta dưỡng nuôi. Lớn lên đến mười chín tuổi, một hôm, vào nửa đêm, thái tử vượt thành ra đi, khiến cho khắp cả trong ngoài hoàng cung đều đau buồn thương nhớ. Sau đó thì Ngài chứng thành đạo quả, mở con mắt trí tuệ cho thế gian, che chở cho mọi loài chúng sinh giống như đấng cha lành. Thế mà vì sao bỗng chốc lại nhập niết-bàn! Quỉ dữ vô thường thật là hung bạo, đã hại mất người con Chánh Giác của ta!”

Thế rồi, ở giữa chúng, bà nói kệ rằng:

 

“Ta từ vô lượng kiếp 

Cùng Ngài làm mẹ con

Nay Ngài thành Chánh Giác

Duyên này mới dứt hẳn

Và rồi bây giờ đây

Ngài lại nhập niết-bàn

Ví như cây cao lớn

Muôn chim làm chỗ trú

Buổi sáng bay tứ tán

Tối lại tụ tập về

Cùng nơi cây sinh tử

Ta, Ngài làm mẹ con

Ngài chứng thành đạo quả

Lìa hẳn cội cây này

Nay lại nhập niết-bàn

Không còn gặp nhau nữa”

 

Thánh mẫu Ma Ha Ma Da nói bài kệ ấy xong thì khóc than vô cùng áo não, không thể tự chế được. Bà liền cùng với vô lượng thiên nữ tấu thiên nhạc vi diệu, đốt hương, rải hoa, ca tụng tán thán, từ hư không xuống rừng Ta-la song-thọ. Từ xa, vừa nhìn thấy kim quan của Phật, bà lại hôn mê bất tỉnh, các thiên nữ phải vẩy nước vào mặt để cho bà tỉnh lại. Rồi bà tiến đến kim quan, cúi đầu đảnh lễ. Bà lại buồn khóc thảm thương, nước mắt ràn rụa, nói rằng: “Từ vô lượng kiếp trong quá khứ đến nay, từng làm mẹ con, chưa bao giờ xa cách; bỗng chốc hôm nay không còn thấy nhau nữa! Khổ thay! Chúng sinh đã hết phước, vẫn đang mê muội, ai sẽ là người dìu dắt họ đây!”

Bà dùng các thứ hoa trời rải lên kim quan của đức Phật, và nói kệ rằng:

 

“Giờ tại rừng Ta-la

Trời rồng tám bộ chúng

Chỉ nghe tiếng khóc than

Không biết nói những gì

Như bầy chim ríu rít

Không hiểu chúng nói gì

Đầy chật cả mặt đất

Như bầy chim gẫy cánh

Không thể bay lên cao

Thế Tôn nhập niết-bàn

Trải nhiều kiếp ân tình

Như chim già-ca-la

Giờ đây gió vô thường

Thổi mỗi con một ngả

Chúng sinh đang chịu khổ

Hi vọng pháp cam lồ

Giống như chim lan-đề

Trông đợi trời đổ mưa

Vì cớ gì giờ đây

Ngài vội nhập niết-ban

Thân nằm trong kim quan

Biết ta đến đây chăng?”

 

Thánh mẫu Ma Ha Ma Da nói bài kệ ấy xong, chợt nhìn thấy chiếc y tăng-già-lê, bình báttích trượng của đức Phật. Bà bèn dùng tay phải cầm lấy, tay trái tự vỗ vào đầu, lại ngã lăn xuống đất, như núi Thái đổ sập, rồi lại khóc lóc thảm thiết mà nói rằng: “Ngày trước con ta dùng những vật này mà tạo phước cho thế gian, làm lợi ích cho trời người; hôm nay chúng trở thành những vật vô chủ! Ôi, khổ thay! Đau đớn làm sao kể xiết!”

Bốn chúng đệ tử Phật và cả tám bộ chúng, thấy thánh mẫu Ma Ha Ma Da đau buồn như thế thì sầu não gấp bội, nước mắt chảy như mưa. Trời Đế Thích dùng thần lực khiến nước mắt ấy chảy thành dòng sông!

Bấy giờ đức Phật dùng thần lực khiến cho các nắp hòm trong ngoài đều tự động mở ra hết. Rồi từ trong kim quan, đức Phật ngồi dậy chắp tay, hướng về thánh mẫu Ma Ha Ma Da, dùng Phạm âm êm dịu chào hỏi bà: “Mẹ từ xa đã đến cõi Diêm-phù-đề này. Các pháp hành là như thế, xin Mẹ đừng buồn khổ khóc lóc!” Rồi Ngài nói kệ rằng:

 

“Trong tất cả ruộng phước

Ruộng phước Phật hơn hết

Trong tất cả người nữ

Ngọc nữ báu hơn hết

Hôm nay Mẹ của con

Không một ai sánh bằng

Đã sinh ra ba đời

Phật, Pháp và Tăng bảo

Con từ kim quan này

Xin hoan hỉ tán thán

Để báo ân sinh thành

Tỏ bày lòng hiếu thảo

Chư Phật tuy diệt độ

Pháp, Tăng bảo vẫn còn

Xin Mẹ đừng đau buồn

Quán các pháp vô thường”

 

Đức Phật nói bài kệ ấy xong, thánh mẫu Ma Ha Ma Da cảm thấy mình được an ủi phần nào, dung nhan dần dần xinh tươi trở lại như hoa sen. Bấy giờ, tôn giả A Nan trông thấy đức Phật đã ngồi dậy, lại nghe Ngài nói kệ, thì nghẹn ngào chảy nước mắt, nhưng tôn giả cố gắng kềm chế, bèn chắp tay bạch Phật rằng:

“Nếu sau này mọi người hỏi con rằng: Lúc đức Thế Tôn nhập niết-bàn, Ngài có nói điều gì không, thì con nên trả lời như thế nào?”

Đức Phật bảo tôn giả A Nan:

“Thầy nên trả lời như vầy: Sau khi đức Thế Tôn nhập niết-bàn, thánh mẫu Ma Ha Ma Da từ trên cõi trời Đao-lợi đã hạ giáng xuống chỗ kim quan. Lúc đó, đức Thế Tôn vì các chúng sinh bất hiếu trong đời sau, mà từ kim quan đã ngồi dậy trong tư thế mạnh mẽ như sư tử chúa, chắp tay hướng về đức thánh mẫu và nói bài kệ như trên.”

Tôn giả A Nan lại bạch:

“Bạch đức Thế Tôn! Kinh này tên gọi là gì? Và hành trì như thế nào?”

Đức Phật dạy:

“Này A Nan! Ngày trước Như Lai lên cung trời Đao-lợi vì mẫu thân Ma Ha Ma Da mà nói pháp; và chính bà cũng đã tự mình nói pháp. Bây giờ mẹ con lại gặp nhau ở nơi này. Cho nên, có thể gọi tên kinh này là Kinh Ma Ha Ma Da; cũng có thể gọi là Kinh Phật Lên Cung Trời Đao Lợi Vì Mẹ Nói Pháp; hoặc cũng có thể gọi là Kinh Mẹ Con Gặp Nhau Lúc Phật Nhập Niết Bàn. Thầy cứ y theo đó mà hành trì.”

Tới đây, đức Phật nói lời từ biệt với thánh mẫu Ma Ha Ma Da, bằng bài kệ rằng:

 

“Mạng sống con đã hết

Phạm hạnh lập từ lâu

Việc cần làm đã xong

Không còn thọ thân sau

Xin mẹ tự an ủi

Không đau buồn khổ não

Các hành đều vô thường

Vốn là pháp sinh diệt

Khi sinh diệt đã dứt

Tịch diệt là niềm vui”

 

Đức Phật nói bài kệ ấy xong, các nắp hòm trong ngoài đều đóng lại như cũ. Ba ngàn đại thiên thế giới đều chấn động. Thánh mẫu Ma Ha Ma Da cùng tám bộ chúng buồn khóc áo não, không thể tự kềm chế. Bấy giờ bà hỏi tôn giả A Nan:

“Con ta, lúc sắp diệt độ, có dạy bảo điều gì không?”

Tôn giả A Nan thưa:

“Bạch thánh mẫu! Vào lúc nửa đêm, đức Thế Tôn có dạy tóm lược cho các vị tì-kheo những pháp cốt yếu; rồi đem tất cả giáo pháp mà Ngài đã dạy trong bấy lâu nay, phó chúc cho tôn giả Ma Ha Ca Diếp và con, cùng gìn giữ, lưu bố.”

Đức thánh mẫu càng thêm cảm động, hỏi tiếp:

“Trong thời gian hầu hạ đức Thế Tôn trước đây, có lúc nào tôn giả nghe đức Thế Tôn nói trong tương lai, chừng nào chánh pháp diệt mất không?”

Tôn giả A Nan rớt nước mắt thưa:

“Bạch thánh mẫu! Lúc trước con đã từng được nghe đức Thế Tôn dạy, về sau này chánh pháp sẽ diệt mất như sau: Sau khi đức Thế Tôn nhập niết-bàn, tôn giả Ma Ha Ca Diếp cùng với con sẽ kết tập Pháp Tạng. Việc đó xong rồi thì tôn giả Ma Ha Ca Diếp sẽ vào trong núi Lang-tích nhập định Diệt-tận. Còn con thì cũng sẽ chứng được đạo quả, rồi sẽ nối tiếp nhập niết-bàn, bèn đem chánh pháp phó chúc cho tôn giả Ưu Ba Cúc Đa. Vị tôn giả này nói pháp khéo léo, hóa độ nhiều người, giống như tôn giả Phú Lâu Na; lại còn giáo hóa cho vua A Dục, khiến nhà vua phát khởi lòng tin chân chánh và kiên cố đối với Phật pháp, phát tâm xây tám vạn bốn ngàn ngôi tháp để thờ xá-lợi của Phật. 200 năm sau ngày Phật diệt độ, có tì-kheo Thi La Nan Đà khéo léo nói pháp, hóa độ mười hai ức người ở Diêm-phù-đề. 300 năm sau, có tì-kheo Thanh Liên Hoa Nhãn khéo léo nói pháp, hóa độ cho nửa ức người. 400 năm sau, có tì-kheo Ngưu Khẩu, nói pháp hóa độ được một vạn người. 500 năm sau, có tì-kheo Bảo Thiên, nói pháp hóa độ được hai vạn người, tám bộ chúng phát tâm bồ đề vô thượng. Tới đây thì chánh pháp suy vi. 600 năm sau có 96 phái ngoại đạo nổi lên, dùng tà kiến tranh nhau phá hoại Phật pháp. Bấy giờ có một vị tì-kheo tên là Mã Minh, khéo léo nói pháp, hàng phục tất cả các phái ngoại đạo. 700 năm sau, có vị tì-kheo tên là Long Thọ, khéo léo nói pháp, bẻ gẫy cây cờ tà kiến, đốt sáng ngọn đuốc chánh pháp. 800 năm sau, các tì-kheo chỉ ưa thích y phục, phóng túng vui chơi, trong trăm, ngàn người may ra có được một, hai người chứng quả. 900 năm sau, những người đầy tớ trai thì làm tì-kheo, những người đầy tớ gái thì làm tì-kheo-ni. 1.000 năm sau, các tì-kheo nghe nói đến pháp quán bất tịnh, quán hơi thở thì không thích, bèn nổi giận; trong vô lượng tì-kheo thì may ra mới có được một, hai người siêng tư duy quán chiếu. 1.100 năm sau, các tì-kheo sống như người thế tục, cũng cưới vợ, làm mai mối, lại còn hủy báng giới luật ngay giữa đại chúng. 1.200 năm sau, tì-kheo và tì-kheo-ni sống trái phạm hạnh, nếu sinh con, thì con trai cho làm tì-kheo, con gái cho làm tì-kheo-ni. 1.300 năm sau, áo cà-sa toàn màu trắng, không nhuộm thành hoại sắc. 1.400 năm sau, bấy giờ cả bốn chúng giống như thợ săn, ham thích sát sinh, đem bán các đồ đạc vật dụng của Tam Bảo. 1.500 năm sau, nước Câu-diệm-di có một vị tì-kheo tinh thông ba tạng, khéo léo nói pháp, độ được năm trăm đồ chúng; lại có một vị tì-kheo chứng quả A-la-hán, gìn giữ giới hạnh, cũng độ được năm trăm đồ chúng. Đến ngày Rằm làm lễ bố-tát, vị tì-kheo A-la-hán lên tòa thuyết giới, nói việc này nên làm, việc này không nên làm… Một đệ tử của vị tì-kheo tam tạng bèn hỏi gặn vị tì-kheo A-la-hán rằng: ‘Hiện giờ thân miệng của thầy không thanh tịnh, sao lại nói những lời thô lỗ như thế?’ Vị La-hán trả lời: ‘Từ lâu, ba nghiệp thân miệng ý của tôi đã thanh tịnh, không hề có lỗi lầm gì.’ Vị đệ tử của tì-kheo tam tạng nghe nói thế lại càng giận dữ, bèn giết chết vị tì-kheo La-hán ngay tại chỗ ngồi. Bấy giờ, đệ tử của vị A-la-hán bèn chất vấn đệ tử của tì-kheo tam tạng: ‘Những điều thầy tôi nói đều đúng với giáo pháp, tại sao các ông lại sát hại thầy tôi?’, liền dùng dao bén đâm chết tì-kheo tam tạng. Trời, rồng, tám bộ chúng không ai là không đau buồn về việc này; còn ác ma Ba Tuần và các phái ngoại đạo thì vui mừng nhảy nhót, tranh nhau phá chùa hủy tháp, sát hại các tì-kheo. Tất cả kinh tạng đều di chuyển đến nước Cưu-thi-na-kiệt; long vương A Nậu Đạt bèn gom hết đem về thủy cung. Thế là Phật pháp tận diệt!”

Đức thánh mẫu Ma Ha Ma Da nghe những sự việc ấy rồi, lại càng đau buồn áo não, bèn hướng về tôn giả A Nan nói kệ rằng:

 

“Tất cả đều hoại diệt

Không có gì thường còn

Tu-di và biển cả

Cũng có lúc tiêu tan

Bao nhiêu kẻ hào phú

Rốt cuộc cũng suy vong

Con ta từ nhiều kiếp

Chuyên cần tu muôn hạnh

Nay được thành Chánh Giác

Vì chúng nói kinh tạng

Rồi đây vì cớ gì

Tất cả đều diệt mất

Hỡi ơi! Pháp sinh tử

Đáng sợ, đáng xa lìa!”

 

Thánh mẫu Ma Ha Ma Da nói xong bài kệ ấy rồi, lại nói tiếp với tôn giả A Nan rằng:

“Đức Thế Tôn đã đem chánh pháp phó chúc cho thầy và tôn giả Đại Ca Diếp, vậy thầy nên tinh cần hộ trì, đọc tụng và giảng nói. Bây giờ thì ta không đành lòng nhìn thấy giờ phút trà-tì đức Thế Tôn!”

Thế rồi, bà đảnh lễ kim quan của Phật, nước mắt chảy ròng ròng, đi nhiễu bên phải quanh kim quan bảy vòng, và trở về thiên cung.

Trong lúc đó, tại rừng Ta-la song-thọ, trời người tám bộ chúng, tì-kheo, tì-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu-bà-di, chứng kiến cảnh tượng đức Phật cùng với mẫu thân gặp nhau, và được nghe những lời trao đổi qua lại giữa hai Ngài, có người phát tâm cầu đạo vô thượng, có người chứng quả Tu-đà-hoàn, có người chứng quả Tư-đà-hàm, có người chứng quả A-na-hàm, có người chứng quả A-la-hán, hoặc có người phát tâm cầu quả Phật Bích-chi; tất cả đại chúng đều phát nguyện hộ trìcung kính phụng hành lời Phật dạy

 

(Kinh Ma Ha Ma Da, cư sĩ Hạnh Cơ trích dịch từ Tạng Đại Chánh, quyển 12, kinh số 383, trang 1005-1014.)

 

CHÚ THÍCH:

 

01)Ma Ha Ma Da (Mahamaya): là em gái của vua Thiện Giác ở vương quốc Câu-lị, nước láng giềng phía Đông của vương quốc Thích-ca. Bà cùng với em gái là Ma Ha Ba Xà Ba Đề đều được gả cho vua Tịnh Phạn của vương quốc Thích-ca; bà là hoàng hậu, và bà Ma Ha Ba Xà Ba Đề là thứ hậu. Hoàng hậu Ma Ha Ma Da, sau khi sinh thái tử Tất Đạt Đa được bảy ngày thì tạ thế, và được sinh lên cõi trời Đao-lợi. Bấy giờ, bà Ma Ha Ba Xà Ba Đề liền được vua Tịnh Phạn đưa lên ngôi hoàng hậu, và được giao cho nhiệm vụ nuôi nấng thái tử cho đến khi khôn lớn.

 

02)Cõi Trời Đao Lợi:tức cõi trời Ba-mươi-ba (Trayastrimsa-deva), tọa lạc ngay trên đỉnh núi Tu-di, chia làm 33 cung, là tầng trời thứ nhì của sáu tầng trời cõi Dục. Chúa của cõi trời này là trời Đế Thích (hoặc: Thiên Đế Thích, Thích Đề Hoàn Nhân, Nhân Đà La, Kiều Thi Ca, v.v... –  Sakra Devanam-indra), ngự tại cung trung ương. Ở bốn phương chung quanh, mỗi phương có tám cung (cộng cả thảy là 33 cung). Thiên chúngcõi trời này sống lâu một ngàn tuổi (một ngày đêm ở đây dài bằng một trăm năm ở nhân gian). Họ cũng dựng vợ gả chồng, sự dâm dục giống như ở cõi nhân gian. Em bé mới sinh ra đã lớn bằng em bé sáu tuổi ở nhân gian, y phục tự có đầy đủ.

 

03) Phạm âm:là giọng nói, âm thanh của Đại Phạm Thiên Vương; cũng dùng để chỉ cho ngôn ngữ đặc biệt của đức Phật, khác với ngôn ngữ Ngài dùng thường ngày.

 

04) Năm Nẻo Đường:năm cảnh giới trong vòng luân hồichúng sinh triền miên qua lại do nghiệp lực dẫn dắt: Trời, Người, Bàng-sinh, Ngạ-quỉ, Địa-ngục.

 

05) Sáu Trần Cảnh:tức sáu đối tượng của sáu căn (giác quan), gồm có:

         - Cảnh sắc (sắc) là đối tượng của mắt (nhãn căn)

         - Âm thanh (thanh) là đối tượng của tai (nhĩ căn)

         - Mùi (hương) là đối tượng của mũi (tị căn)

         - Vị (vị) là đối tượng của lưỡi (thiệt căn)

         - Xúc chạm (xúc) là đối tượng của thân thể (thân căn)

         - Ý tượng (pháp) là đối tượng của ý (ý căn)

 

06) Năm Dục:Tất cả những gì có sức quyến 

con người trong cõi Dục này, được 

giáo lí Phật giáo bao gồm trong 5 thứ. 

Chúng là đối tượng ham muốn của 

con người. Năm thứ dục ấy là:

1. Tiền của (tài):chỉ cho tất cả những thứ gì có thể làm thành tài sản vật chất của con người.

2. Sắc dục (sắc):cũng gọi là ái dục, tức là đời sống tình dục, lạc thú thể xác của con người.

3. Danh vị (danh):danh vọngđịa vị của con người trong xã hội.

4. Ăn uống (thực):những gì có thể nuôi sống thân mạng con người.

5. Ngủ nghỉ (thụy):sự ngủ nghỉ và tất cả những gì liên quan đến nó.

Mặt khác, năm thứ dục vọng cũng là năm thứ trần cảnh sau đây:

1.Các thứ hình sắcở trần gian (sắc– đối tượng tham dục của mắt).

2.Các thứ âm thanh(thanh– đối tượng tham dục của tai). 

3.Các loại mùi hương(hương– đối tượng tham dục của mũi).

4.Các loại vịnếm (vị– đối tượng tham dục của lưỡi).

5. Các sự chạm xúccủa da thịt (xúc– đối tượng tham dục của thân thể).

 

07) Năm Tướng suy hoại:Người ở cõi trời, khi sắp chết thì hiện ra năm tướng suy hoại. Kinh Niết Bànnói: “Trời Đế Thích, lúc mạng sắp hết thì có năm tướng hiện ra: 1) Quần áo bẩn thỉu, 2) Đầu tóc rũ rợi như hoa héo, 3) Thân thể hôi hám, 4) Nách đổ mồ hôi, 5) Không thích chỗ ngồi của mình.”

 

08) Ba Cõi (tam giới):Ba cõicũng tức là vòng sinh tử 

luân hồi. Các kinh luận thường dạy 

rằng, tất cả mọi loài chúng sinh đều 

có sẵn khả năng giác ngộ (Phật 

tính), nhưng vì bị các kiến chấp sai 

lạc làm cho mờ tối nhận thức

khiến không tự phát hiện và thắp 

sáng được khả năng ấy, cho nên 

cứ phải quanh quẩn mãi trong ba cõi

Còn ở trong ba cõi là còn bị 

phiền não chi phối. Chỉ khi nào đạt 

được quả vị giác ngộ thì 

mới được giải thoát ra khỏi 

ba cõi– tức là thoát khỏi 

vòng sinh tử luân hồi. Ba cõi 

đó là:

1. Cõi Dục (Dục giới).“Dục”

ham muốn. Cõi Dục là cõi của 

thực phẩm, ước muốn vật chất 

dục vọng thể xác. Chúng sinh trong 

cõi này vì đam mê theo các “thú 

vui” về sắc tướng, âm thanh, mùi 

hương, ăn uống, chạm xúc và dâm 

dục cho nên luôn luôn gây ra nhiều tội 

lỗi, tai họa và khổ đau. Các loài 

chúng sinh trong cõi Dục này gồm có: Người, A-tu-la, Địa-ngục, Ngạ-quỉ 

và Súc-sinh. Cũng bao gồm 

trong phạm vi cõi Dục này còn có 

cõi Trời, tuy hưởng được 

nhiều phước báo hơn loài Người

nhưng vẫn là những phước báo 

tạm bợ, và trí tuệ thì không 

hơn loài Người. Chúng sinh trong 6 cõi 

này vẫn có hình sắc, nhưng phần vật 

chất của họ vô cùng vi tế, mắt 

người thường không thể trông 

thấy được. Họ đều là hóa 

sinh, cũng mang hình thể nam, nữ, với 

đầy đủ các thứ dục vọng 

như con người. Sáu cõi trời của 

cõi Dục (Lục Dục Thiên) này, từ 

thấp lên cao gồm cóTứ-vương, 

Đao-lợi(cũng gọi là cõi trời 

Ba-mươi-ba – tam thập tam thiên), Dạ-ma, 

Đâu-suất, Hóa-lạc và Tha-hóa-tự-tại.

2. Cõi Sắc (Sắc giới).“Sắc”

hình tướng, vật chất. Đây 

là cõi của các vị Phạm Thiên, có 

hình tướng, vật chất như thân 

thể, cung điện v.v..., nhưng rất vi tế,

đẹp đẽ, tinh diệu. Các vị trời 

ở đây không có tướng nam 

nữ, không có tham dục như ở cõi 

Dục, chỉ sống trong thiền định. Tùy 

theo mức độ cao thấp của thiền định

cõi Sắc được chia làm 4 bậc, 

gồm 18 cõi Trời:

a) Cõi Sơ-thiền(Sơ-thiền thiên), 

gồm 3 cõi TrờiPhạm-chúng(các 

vị trời tùy tùng của các vị 

Phạm Thiên), Phạm-phụ(các vị 

trời thân cận các vị Phạm Thiên), 

Đại-phạm(các vị Phạm Thiên 

có nhiều hạnh phúc, đẹp đẽ

tuổi thọ cao nhất trong cõi Sơ-thiền). 

Các vị Phạm Thiên ở các cõi 

này có thân thể khác nhau, nhưng cách 

suy nghĩ thì đều giống nhau, và trong tám 

thức thì không còn có tị thức 

thiệt thức hoạt động.

b) Cõi Nhị-thiền(Nhị-thiền thiên), 

gồm 3 cõi TrờiThiểu-quang(các 

vị Phạm Thiên có chút ít ánh sáng), 

Vô-lượng-quang(các vị Phạm Thiên 

có ánh sáng vô cùng), Quang-âm

(các vị Phạm Thiên có ánh sáng 

rực rỡ). Cõi Nhị-thiền này có 

rất nhiều ánh sáng. Các vị Phạm Thiên 

ở đây đều có thân thể giống 

nhau nhưng cách suy nghĩ thì khác nhau, và 

trong tám thức thì từ cõi Nhị-thiền 

này trở lên, cả năm thức 

cảm giác đều không còn hoạt động.

c) Cõi Tam-thiền(Tam-thiền thiên), 

gồm 3 cõi TrờiThiểu-tịnh(có 

hào quang nhỏ), Vô-lượng-tịnh 

(có hào quang vô hạn), Biến-tịnh

(có hào quang không xao động). Cõi Tam-thiền 

này mọi sự đều thanh tịnh, cả 

thân và tâm của các vị Phạm Thiên 

đều hoàn toàn giống nhau.

d) Cõi Tứ-thiền(Tứ thiền 

thiên), gồm 9 cõi TrờiVô-vân

(cảnh giới quang đãng), Phước-sinh

(cảnh giới trường cửu), Quảng-quả

(hưởng phước báo rộng lớn), Vô-tưởng

(không còn tư tưởng), 

Vô-phiền(hoàn toàn tinh khiết), Vô-nhiệt 

(hoàn toàn thanh tịnh), Thiện-kiến

(cảnh giới đẹp đẽ), Thiện-hiện

(hoàn toàn tự tại), Sắc-cứu-cánh 

(cảnh giới tối thượng). Đây là 

cõi cao nhất của Sắc giới, chúng 

sinh sống trong cảnh giới thiền định 

sâu xa, hoàn toàn tịch tịnh, chẳng những

năm thức cảm giác mà cả 

ý thức cũng không còn hoạt 

động nữa.

3. Cõi Vô-sắc (Vô-sắc giới).  

Cõi này hoàn toàn không còn có 

vật chất, hình thể, cho nên cũng không 

có tướng nam nữ, không có dục 

vọng, mà chỉ thuần có nghiệp thức 

trú trong các cảnh giới thiền định 

thâm diệu. Đây là cõi cao nhất trong 

ba cõi, gồm có 4 cõi Trời:

a) Cõi Không-gian vô-biên (Không 

vô biên xứ thiên):Cảnh giới 

của các vị trời chỉ thấy có 

không gian vô biên, đã đạt được 

và đang an trú trong trạng thái thiền 

định gọi là không vô biên xứ 

định.

b) Cõi Tâm-thức vô-biên (Thức 

vô biên xứ thiên):Cõi chỉ thấy 

tâm thức vô biên, là cảnh 

giới của chư thiên đã đạt 

được và đang an trú trong trạng 

thái thiền định gọi là thức 

vô biên xứ định.

c) Cõi Vô-sở-hữu (Vô 

sở hữu xứ thiên):Cõi này 

không còn có bất cứ một hiện 

tượng gì, là cảnh giới của 

chư thiên đã đạt được 

và đang an trú trong trạng thái thiền 

định gọi là vô sở hữu 

xứ định.

d) Cõi Phi-tưởng phi-phi-tưởng 

(Phi tưởng phi phi tưởng xứ thiên):Cõi này không có tri giác mà cũng 

không phải là không có tri giác, là 

cảnh giới của chư thiên đã đạt 

được và đang an trú trong trạng 

thái thiền định gọi là phi tưởng 

phi phi tưởng xứ định.

 

09) Mười Điều Lành (thập thiện):Một hành động được gọi là “thiện”khi nó đem lại sự an vui, hạnh phúc, giải thoátgiác ngộ cho mình, cho mọi người và mọi loài. Ngược lại thì là “ác”,hay “bất thiện”.Người tu học thì dĩ nhiên suốt đời chỉ nguyện làm việc thiện và tránh làm tất cả những việc bất thiện. Một cách tổng quát, có mười loại việc thiện như sau:

1. Không giết hại sinh mạngcũng như không tán thành và khuyến khích sự giết hại. Phải tìm mọi cách có thể để bảo vệ sinh mạng.

2. Không lấy làm tư hữunhững tiền bạc và của cải không do chính mình tạo ra hoặc không do người khác biếu tặng. Không gây dựng tài sản bằng những phương cách bất hợp pháp. Phảitôn trọng quyền tư hữu của người khác.

3.Dù là độc thân hay đã lập gia đình cũng không được phá hoại danh dựhạnh phúc của bản thân hoặc gia đình mình, cũng như của người hoặc gia đình người khác, tức là không tà hạnh, không ăn nằm với những người chưa hoặc không phải là vợ hay chồng mình. Phải tích cực bảo vệ danh dựhạnh phúc cho bản thângia đình mình cũng như cho người và gia đình người khác.

4.Không nói những lời dối trá, thêu dệt, điêu ngoa, xúc siểm nhằm khoa trương và mưu cầu danh lợi, địa vị cho mình, hoặc để vu oan giá họa cho người. Phải thành thật nhìn nhận những sai lầm của mình để hối cải. Phải luôn luôn đối xử chân thậtvới mọi người.

5. Không nói lời li giánnhằm gây nên không khí bất hòa giữa những người khác, tạo sự chia rẽ và đổ vỡ trong tổ chức, đoàn thể. Phải nói lời xây dựng, hòa giải.Phải tạo sự đoàn kết giữa mọi người.

6. Không nói lời ác độc, hung dữ, cộc cằn, lỗ mãng như cãi vã to tiếng, chửi mắng hay nguyền rủa, tạo nên sân hận, oán thù. Phải nói lời ôn hòa, nhã nhặn, dịu dàngnhằm tạo sự thông cảm, thương yêu, hòa điệu.

7. Không nói những lời thô tục, dâm đãng.Không dùng lời lẽ trau chuốt ngọt ngào cốt mê hoặc, dụ dỗ người. Không lên án hoặc rao truyền những điều mà mình không thấy biết rõ ràng, chính xác. Không nói những lời gây hoang mang cho mọi người. Phảinói những điều đứng đắn và xác thựchầu đem lại sự hiểu biết chính đáng cho người.

8. Không để cho tâm tham dục điều khiển mìnhPhải thường xuyên tỉnh thức, không để cho bị quyến rũ bởi năm thứ dục vọng rồi lấy đó làm mục đích chính của đời mình. Phải biết sống giản dịđể dùng thì giờ và khả năng của mình phụng sự xã hội. Phải biết san sẻ những gì mình có thể san sẻ được để giúp đỡ người trong mọi hoàn cảnh khổ đau.

9.Phải ngăn ngừađừng để cho tâm sân hận và oán thù phát sinhNếu nó đã phát sinh thì đừng để nó tồn tại và phát triển, mà phải tìm mọi cách hữu hiệu (như theo dõi hơi thở, quán niệm về từ biduyên sinh chẳng hạn) để tiêu diệt nó ngay. Luôn luôn đối xử với mọi người bằng thái độ hòa nhã, khiêm tốn và vui vẻ.

10. Không có thái độ cuồng tínđối với những điều không do trí tuệ soi sáng. Không mù quáng tin theo những tà thuyết trái chống với những nguyên lí nhân quả, duyên sinh, vô thường, vô ngã v.v... Không cố thủ những tri kiến sai lầm của mình và gạt bỏ tri kiến của người. Không phẩm bình người khác bằng những thành kiến hẹp hòi, cố chấp của mình. 

Mười việc thiệntrên đây là những nguyên tắc hướng dẫn cuộc sống gia đìnhxã hội của đạo Phật, được dùng làm giới luật hành trì cho chúng cư sĩ tại gia, cho nên cũng được gọi là “Giáo luật mười việc thiện”(thập thiện giới), có thể đọc tụng tại gia đình mỗi tháng một hay hai lần.

 

10) Thành càn-thát-bà:Càn-thát-bà là vị thần chuyên hòa tấu nhạc để hầu hạ trời Đế Thích; lại giỏi ảo thuật, có thể làm cho xuất hiện trên mặt biển hình bóng của lâu đài thành quách, nhưng chỉ xuất hiện trong phút chốc rồi tiêu mất, cho nên gọi là “thành càn-thát-bà”. Nói chung, những cảnh tượng như lầu các, thành quách v.v… xuất hiện trên mặt biển, nơi đồng trống, sa mạc, là do hơi nước, hơi nóng của ánh nắng mặt trời hóa hiện ra, chỉ là ảo ảnh xuất hiện trong không gian, không có thật thể. Cho nên, trong kinh điển Phật giáo, thuật ngữ “thành càn-thát-bà” thường được sử dụng để chỉ cho các pháp hư huyễn, giả tạm, không chân thật, không thường còn.

 

11) Phật Bích-chi:quả vị chứng đắc của Duyên-giác thừa. “Bích-chi Phật”là tiếng dịch âm từ Phạn ngữ “Pratyeka-buddha”,dịch ý ra Hán ngữ là Duyên-giác, hay Độc-giác; chỉ cho những vị không có đạo sư hướng dẫn, mà một mình tự giác, tự ngộ để đạt thành quả vị thánh nhân. Hành giả sinh trong đời không có Phật tại thế, Phật pháp đã diệt mất, nhưng do nhân duyên tu tập đời trước, không theo học ai, tự phát sinh trí tuệngộ đạo, đó là bậc Độc-giác. Hành giả sinh trong đời có Phật hoặc không có Phật tại thế, không theo học ai, tự mình có trí tuệ, cảm nhận tính vô thường, hoại diệt của thế gian, thích ở nơi tịch tĩnh, quán sát thấu rõ đạo lí mười hai nhân duyênngộ đạo, đó là bậcDuyên-giác.

 

12) Chiên-đà-la:là hạng người thấp kém nhất, đứng ngoài cả bốn giai cấp (bà-la-môn, sát-đế-lị, phệ-xá, thủ-đà-la) trong xã hội Ấn-độ thời cổ đại. Đây là hạng người hạ tiện, bị mọi người trong bốn giai cấp trên khinh bỉ, không muốn đụng tới. Họ chuyên làm những công việc hung dữ, dơ dáy (như mổ giết súc vật, gánh phân, v.v…) mà những hạng người trên không ai làm.

 

13) Trọng tội ngũ nghịch.Hoàn toàn trái với đạo lí, gọi là “nghịch”.Năm loại tội ác cực kì trái đạo lí, gọi là “năm tội nghịch”, hay “tội ngũ nghịch”, đều chiêu cảm quả báo ác ở địa ngục Vô-gián, cho nên cũng được gọi là “năm tội Vô-gián”(ngũ Vô-gián tội); gồm có: giết cha, giết mẹ, giết A-la-hán, làm thân Phật chảy máu, và phá sự hòa hợp của tăng đoàn. Chỉ cần phạm một trong năm tội ác đó là đủ để đọa vào địa ngục Vô-gián. Đó là năm tội rất nặng, cho nên gọi là “trọng tội”.

 

14) Kiếp.Thông thường chúng ta hay nói: kiếp trước, kiếp này, kiếp sau, v.v… Chữ “kiếp” đó có nghĩa là một đời người trong khoảng mấy chục hay một trăm năm, kể từ ngày sinh ra đời cho đến ngày chết. Trong kinh điển Phật giáo, chữ “kiếp” được dùng với ý nghĩa khác hẳn, không phải là một trăm năm, và không phải là quá ngắn ngủi như thế.

“Kiếp”là tiếng nói tắt của Phạn ngữ “kiếp-ba” (kalpa); dịch ra Hán ngữ là “thời phần” hay “đại thời”, nghĩa là một khoảng thời gian rất dài, không thể nào dùng số ngày, tháng, năm thông thường mà đếm được. Kiếp có đại, trung và tiểu khác nhau. Các kiếp đại, trung hay tiểu này đều y nơi mạng sống tăng và giảm của con người mà tạm tính toán. Theo như luận Đại Trí Độnói, thọ mạng của con người từ mười tuổi, cứ mỗi một trăm năm tăng một tuổi, tăng cho đến tám vạn bốn ngàn tuổi thì ngưng; rồi lại cứ một trăm năm giảm một tuổi, giảm cho đến còn mười tuổi thì ngưng; một lần tăng và một lần giảm như vậy là một tiểu kiếp. Hai mươi tiểu kiếp là một trung kiếp. Trải qua bốn trung kiếp Thành, Trụ, Hoại và Không (hoặc tám mươi tiểu kiếp) là một đại kiếp. Đó là thời gian của một thế giới từ lúc hình thành cho đến lúc hủy diệt.

Vậy:

- Một tiểu kiếp = (84000 - 10) x 100 x 2 = 16.798.000 năm. 

- Một trung kiếp = 20 tiểu kiếp = 16798000x20 = 335.960.000 năm.

- Một đại kiếp = 4 trung kiếp = 335960000x4= 1.343.840.000 năm.

 

15) Kết sử:tức là “kết” và “sử”, đều là tên gọi khác của phiền não. “Kết” nghĩa là thắt buộc; “sử” nghĩa là sai khiến. Các thứ phiền não trói buộc chúng sinh trong vòng sinh tử luân hồi, cho nên được gọi là “kết”; theo đuổisai khiến chúng sinh tạo nghiệp, cho nên được gọi là “sử”.

“Kết” có 9 loại phiền não: ái (tham), nhuế (sân), vô minh (si), kiêu (kiêu mạn), nghi (nghi ngờ), tật (ganh ghét), xan (keo kiệt), kiến (tà kiến), thủ (chấp trước). “Oán kết” là phiền não oán hận cứ đeo dính, đóng cứng trong tâm ý, ảnh hưởng trực tiếp tới tâm ý, cho nên cũng được gọi là “nội kết”.

“Sử” có 10 loại phiền não: tham, sân, si, mạn, nghi, thân kiến, biên kiến, tà kiến, kiến thủ kiến, giới cấm thủ kiến.

 

16) Bốn châu:Diêm-phù-đề, Cù-da-ni, Phất-bà-đề và Uất-đan-việt là bốn châu lục có loài người sinh sống. Theo thế giới quan của người Ấn-độ thời cổ đại, trong vũ trụvô lượng vô số thế giới. Thế giới là một đơn vị (gọi là “một thế giới”), gồm có núi Tu-di ở trung tâm, bao chung quanh có 9 núi, 8 biển, mặt trời, mặt trăng, sao, và 4 châu(cũng gõi là “bốn châu thiên hạ”).

Từ trung tâm núi Tu-di, chia ra bốn phương Đông, Nam, Tây, Bắc, mỗi phương có một châu, đều là nơi cư trú của loài người.

1. Châu ở phương Đôngcó tên là Phất-bà-đề, tức châu Thắng-thân (Đông Thắng-thân châu),địa hình giống như một nửa mặt trăng, khuôn mặt của người ta cũng giống như vậy. Vì loài người ở đây có thân hình thù thắng, nên châu ấy được gọi là “thắng-thân”.Điểm đặc biệt của châu này là rất rộng, rất lớn, vô cùng kì diệu. 

2. Châu ở phương Namcó tên làThiệm-bộ (Nam Thiệm-bộ châu– cũng gọi là Diêm-phù-đề), địa hình trông giống như cái thùng xe, khuôn mặt người ta cũng giống như vậy. Vì ở châu này đặc biệt có nhiều cây thiệm-bộ (cây bồ-đào), nên gọi là “Thiệm-bộ”.Loài người ở châu này mạnh mẽ, có trí nhớ tốt, có thể tạo nghiệp ác, mà cũng có thể tu hành phạm hạnh, có Phật ra đời để cứu độ; đó là những điểm đặc biệt của châu này hơn cả ba châu kia.

3. Châu ở phương Tâycó tên là Cù-da-ni, tức châu Ngưu-hóa (Tây Ngưu-hóa châu),địa hình giống như mặt trăng tròn, khuôn mặt người ta cũng giống như vậy. Vì ở châu này loài người dùng trâu trong việc mậu dịch, nên gọi là “Ngưu-hóa”. Đặc điểm của châu này là có nhiều trâu, nhiều dê, nhiều châu ngọc.

4. Châu ở phương Bắccó tên là Uất-đan-việt, tức châu Câu-lư (Bắc Câu-lư châu),địa hình bằng thẳng, giống như hồ nước, khuôn mặt người ta cũng giống như vậy. Loài người ở châu này có đời sống sung sướng, tốt đẹp hơn hết so với ba châu kia, nên gọi là “Câu-lư”.Người ở châu này có quả báo tốt đẹp, hưởng nhiều thú vui, ít có sự khổ, sống lâu ngàn tuổi; nhưng vì nơi đây không có Phật pháp, nên con người không biết tu hành để gieo trồng thiện căn, thọ mạng hết liền bị đọa lạc, cho nên châu này là một trong tám nạn(bát nạn) đối với người tu hành.

 

17) Hành:Trong Phật học, chữ“hành”mang nhiều ý nghĩa, trong đó, ý nghĩa đặc biệt quan trọng là chỉ cho các pháp hữu vi– như trong thuật ngữ “chư hành vô thường”. Chữ “hành”ở đây có nghĩa là trôi chảybiến đổi. Nó được dùng để chỉ cho tất cả các pháp do nhân duyênsinh diệt, luôn luôn chuyển biếntrôi chảy không ngừng. Như vậy, phạm vi của “hành”thật là rộng rãi bao la, bao gồm mọi lãnh vực thuộc tâm, sinh và vật lí. Nói cách khác, “hành”chính là tất cả các pháp hữu vi. Tất cả năm uẩn đều là hành; sở dĩ chia chẻ ra năm nhóm sắc, thọ, tưởng, hành, thức, là cốt để cho dễ nhận thấy từng yếu tố quan trọng mà thôi.

Một ý nghĩa quan trọng khác, “hành”là chỉ cho tất cả những tư tưởng (ý), lời nói (khẩu) và hành động (thân) thiện và bất thiện, phát xuất từ tham, sân, si v.v... (tức vô minh) của con người. Tất cả các hành này, vì bị tác động bởi vô minh, chắc chắn sẽ phải tạo nghiệp, làm cho hành trình của dòng sống luân hồi cứ kéo dài mãi. Ngược lại, tất cả những tư tưởng, lời nói và hành động phát sinh bởi trí tuệ, hoàn toàn trong sạch (vượt ra ngoài ý niệm thiện và bất thiện), tuyệt đối không phát xuất từ tham, sân, si v.v..., thì không phải là hành; vì chúng có công năng phá trừ vô minh, giúp chúng sinh vượt thoát đại dương sinh tử.

 

18) Tám bộ chúng(bát bộ chúng, cũng gọi là thiên long bát bộ): là tám chúng quỉ thần được Phật cảm hóaphát tâm bảo vệ Phật pháp, mắt người không thể thấy được, gồm có: trời (thiên), long (rồng), dạ-xoa, càn-thát-bà, a-tu-la, ca-lâu-la, khẩn-na-la, ma-hầu-la-già.

 

19) Bốn chúng đệ tử(tứ chúng): chỉ cho bốn chúng đệ tử của Phật, gồm có: tì-kheo (chư tăng), tì-kheo-ni (chư ni), ưu-bà-tắc (cư-sĩ nam), ưu-bà-di (cư-sĩ nữ); hoặc cũng chỉ cho bốn chúng xuất gia: tì-kheo, tì-kheo-ni, sa-di, sa-di-ni.

 

20) Mười hai nhân duyên(thập nhị nhân duyên).Đoạn kinh này đức Phật dạy về nguyên lí “Mười Hai Nhân Duyên”,là một trong những giáo pháp trọng yếu của đạo Phật. Đó là mười hai điều kiện tương liên, là đạo lí căn bản của đạo Phật dùng để giải thích cái “bí ẩn” của hiện tượng sinh tử luân hồi, tức là sự hiện hữu của chúng sinh – mà trực tiếp là con người. Mười hai điều kiện ấy gồm có

1. Vô minh:trạng thái vô ý thức, mù quáng, mê lầm, không sáng suốt, không nhận chân được thực tướng của vạn pháp, không thấy rõ được tự tính của chính mình, do đó mà dẫn tới những hành động u tối, sai lầm.

2. Hành:tác động vô thức của ý chí sinh tồn theo hướng vô minh đã thúc đẩy tạo nghiệp. Nó là khát vọng muốn sống một cách mù quáng. Tất cả những tư tưởng (ý), lời nói (ngữ)việc làm (thân)thiện hay bất thiện đều nằm trong hành.

3. Thức:Tất cả nghiệp nhân đã tạo ra đều được huân tập vào nghiệp chủng thức (hay nghiệp thức, tức là a-lại-da thức). Thức này đi đầu thai và bắt đầu một sinh mạng mới. Lúc bà mẹ thụ thai, chính đó là lúc nghiệp thức kết hợp với tinh trùng và noãn châu của cha mẹ mà làm nên bào thai. Như vậy, thức chính là yếu tố nối tiếp giữa kiếp quá khứ và kiếp hiện tại, và là giai đoạn đầu tiên của đời sống hiện tại.

4. Danh sắc:Do nghiệp thức phát động mà phát hiện ra các hiện tượng tinh thần (danh)vật chất(sắc)của bản thân con người. Đây là giai đoạn thứ hai của đời sống hiện tại. Bản thân con người là một “hợp thể ngũ uẩn”, trong đó, bốn uẩn thọ, tưởng, hành, thức chỉ có tên gọi mà không có hình chất, không thể thấy, nghe, ngửi, nếm và chạm xúc được, nên gọi là “danh”; còn uẩn sắc tức là phần sinh lí của bản thân, do bốn nguyên tố (tứ đại:địa, thủy, hỏa, phong) cấu thành, có hình chất, màu sắc, mùi, vị, có thể thấy, nghe, ngửi, nếm, chạm xúc được, nên gọi là “sắc”. Trong giây phút đầu tiên khi bà mẹ thụ thai – tức là lúc nghiệp thức kết hợp với tinh trùng và noãn châu của cha mẹ, thì danhchính là nghiệp thức, và sắcchính là tinh trùng và noãn châu. Vậy, nếu hành và thức là hai yếu tố thuộc về hai kiếp quá khứ (hành) và hiện tại (thức) của một chúng sinh, thì thức và danh sắc, trái lại, được xuất hiện cùng lúc trong kiếp hiện tại của chúng sinh đó.

5. Lục nhập:Sáu giác quan (lục căn:nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý) dần dần hiện rõ theo sự phát triển của bào thai, từ chỗ thật giản dị lúc mới được tượng hình, trở thành vô cùng phức tạp khi con người đã trưởng thành toàn diện. Chúng hoạt động một cách hoàn toàn tự nhiên, mầu nhiệm, như một guồng máy tinh diệu. Mỗi giác quan đều có những hoạt động và đối tượng riêng biệt. Sáu giác quansáu chỗ để cho sáu đối tượng (lục trần:sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp) phản ảnh vào, gọi chung là “lục nhập”.

6. Xúc:là sự tiếp xúc giữa các giác quan và đối tượng của chúng, như mắt tiếp xúc (thấy) cảnh vật, tai tiếp xúc (nghe) âm thanh, mũi ngửi mùi v.v...

7. Thọ:cảm giác gây nên do sự tiếp xúc giữa các giác quan với đối tượng. Có loại cảm giác dễ chịu, vui sướng, hạnh phúc, gọi là“lạc thọ”; có loại cảm giác khó chịu, buồn phiền, khổ đau, gọi là “khổ thọ”; có loại cảm giác trung tính, không khó chịu cũng không dễ chịu, gọi là “xả thọ”.

8. Ái:“Ái” hay “ái dục” là sự ham muốn, khao khát, luyến ái. Do có cảm giác mà sinh ra ái.Đối trước dục vọng trần cảnh (ngũ dục), con người sinh tâm luyến ái. Nếu nói cho chính xác hơn, “ái” chính là sự luyến ái đối với sự sống. Vì vậy, cái gì làm cho ta vui thích thì ta khao khát, muốn có cho bằng được; còn cái gì làm cho ta buồn khổ thì ta chỉ muốn tránh xa, hoặc ruồng bỏ, hay hủy diệt nó đi; đó là động cơ chính yếu thúc đẩy thân, miệng, ý tạo nghiệp.

9. Thủ:Khi đã luyến ái thì cố bám giữ lấy đối tượng; hay nói rõ hơn, vì luyến ái sự sống cho nên phải bám giữ lấy sự sống – và từ đó mà phát sinh ra những tư tưởng sai lầm là có “TÔI và những gì THUỘC VỀ TÔI”. Mục đích của mọi hành động trong ba lĩnh vực ý, thân và miệng, dù là thiện hay bất thiện, cũng đều để bảo vệcủng cố cho cái “TÔI và những gì THUỘC VỀ TÔI” ấy.

10. Hữu:đam mê và cố bám giữ lấy đối tượng cho nên phải vướng mắc vào nghiệp báo do sự sống của chính mình tạo ra. “Hữu”nghĩa là có – cónhững nghiệp nhân (thiện hay bất thiện) đã tạo ra ở kiếp này, và dĩ nhiênnhững nghiệp quả (vui sướng hay khổ đau, cũng tức là những cảnh giới của các loài chúng sinh khác nhau) sẽ thọ nhận ở kiếp sau.

11. Sinh:Nghiệp đã tạo (hữu) ấy lại được huân tập vào chủng tử thức (a-lại-da), và chính là dẫn lực đưa tới việc ra đời của sinh mạng mới.

12. Lão tử:Khi đã có sinh ra thì tất nhiên lại phải có già và chết.

Mười hai nhân duyên, như vừa thấy, đã trình bày một chuỗi nhân quả kéo dài suốt qua ba đời: quá khứ, hiện tại, và vị lai. Do vô minhvà hành nghiệpở từ quá khứ cho nên đã có đời sống hiện tại. Cuộc sống hiện tại có thức, danh sắc, lục nhập, xúc, thọ,và những nhân duyên này cũng chính lại là vô minh, làm cho ái, thủlại tiếp tục tạo nghiệp – tức làhữu. Chính sức mạnh của hữu (nghiệp) đã tạo ra trong cuộc sống hiện tại ấy sẽ là nguyên nhân đưa đến một đời sống mới(sinh và lão tử)ở đời vị lai. Cứ thế, quá khứ làm nguyên nhân cho hiện tại, hiện tại làm nguyên nhân cho vị lai; hiện tại lại trở thành quá khứ, vị lai lại trở thành hiện tại để rồi lại đưa đến một vị lai khác..., vòng luân hồi tiếp diễn không ngừng.

 

21) Tám thứ khổ (bát khổ):Chúng sinh luân hồi trong sáu đường, luôn luôn phải nhận chịu vô vàn đau khổ. Đau khổ là nội dung của sự thật đầu tiên (khổ đế) trong “bốn sự thật” (tứ đế), là bài pháp đầu tiên đức Phật nói tại vườn Nai để hóa độ cho nhóm 5 vị đạo sĩ do sa-môn Kiều Trần Như lãnh đạo. Nhìn thật sát cuộc sống của con người trước mắt, không việc gì là không phải khổ đau. Những nỗi đau khổnhân loại phải nhận chịu, thật nhiều vô lượng, nhưng có thể thâu tóm trong 8 loại tổng quát như sau:

1. Sinh khổ:Sinh ra đời là một nỗi khổ lớn; hãy quan sát các sự trạng sau đây:

a) Khi nghiệp thức gá vào thai mẹ, thì bào thai chỉ là một nơi chật hẹp, bất tịnh; lại phải sống nhờ vào hơi thở ra vào của mẹ, không được tự tại.

b) Bào thai trải qua 10 tháng, nhờ hơi nóng và thức ăn trong bụng mẹ nuôi dưỡngthân thể dần dần thành hình, nhưng phải nằm chen giữa bao nhiêu bộ phận khác ở trong bụng mẹ, bị chèn ép bốn bề, chật hẹp như bị tù ngục.

c) Thai nhi đến ngày chào đời, ra khỏi bụng mẹ bằng một con đường nhỏ hẹp, thật là đau đớn; rồi phải chạm xúc với không khí nóng lạnh khác lạ với lúc ở trong bụng mẹ, da thịt non nớt mà phải đụng chạm với khăn lau, áo quần, đau như bị dao cứa.

d) Ra đời gặp phải gia đình hoặc giàu sang, hoặc nghèo hèn; tướng mạo hoặc xinh đẹp, hoặc xấu xí; tâm tính hoặc thông minh, hoặc ngu đần v.v..., tất cả hầu như đều do từ đâu sắp đặt sẵn, bản thân không có chút tự do lựa chọn nào, cũng không tự chủ được chút nào; rồi trong đời sống, từ lúc bé thơ cho đến lúc trưởng thành và già chết là cả một khoảng dài tranh đấu cho sự sống còn, biết bao nhiêu vất vả, gian nan, nguy hiểm; những suy nghĩ, hơn thua, giành giựt, phiền muộn, lo âu, sợ sệt; những áp bức, hành hạ, lăng nhục, tù ngục, v.v... vô số nỗi khổ phải gánh chịu, không thể dùng ngôn từ mà nói cho hết được.

2. Lão khổ:Tuổi già mọi thứ đều suy yếu, cũng chịu nhiều nỗi khổ, như: nhan sắc mất hết vẻ xinh đẹp, sức lực yếu đuối, các căn đều không còn khỏe mạnh, đầu bạc, răng rụng, da nhăn nheo, mắt mờ, tai điếc, thường bị đau nhức, đi đứng không vững vàng, run rẩy, dễ bị bệnh hoạn, tinh thần suy kém ngờ nghệch, mất hết sức tinh anh nhạy bén, v.v...

3. Bệnh khổ:Bệnh tật cũng là nỗi khổ lớn, mà mọi người trai gái già trẻ, ai ai cũng thấy rõ. Bệnh tật không phải chỉ có ở thân, mà còn có cả ở tâm; thân bệnh, có những trường hợp vô cùng đau đớn, nhưng so ra, tâm bệnh còn trầm trọng hơn. Cần nhận biết rõ một điều quan trọng, dù là thân bệnh hay tâm bệnh, cũng đều do tham sân si mà gây ra.

4. Tử khổ:Cái khổ của sự chết cũng là điều hiển nhiên đối với người đời, ai cũng thấy rõ. Cái chết có thể do bệnh tật gây ra, do mạng số hết mà đến lúc phải chết, và cũng có thể do các tai nạn từ ngoại cảnh ập vào, như xe đụng, nước lụt, lửa cháy, động đất, hay mũi tên hòn đạn do ai đó bắn tới, v.v... rất nhiều ác duyên gây ra chết chóc. Người chết tự mình thân tâm đau đớn, khổ sở, mà còn làm cho thân nhân bè bạn cũng đau đớn khổ sở vì tiếc thương, vì cảm thấy bơ vơ mất mát. Nếu không phải là người biết tu hành, là người suốt đời gây nghiệp bất thiện, thì cái chết lại càng là một nỗi đau khổ lớn lao, vì cái chết ấy chính là dấu hiệu của sự làm mất thân người để sau đó bị đọa lạc vào các nẻo đường xấu ác, các cảnh giới khổ đau.

5. Ái biệt li khổ:Những người yêu thương (ái)nhau (như cha mẹ và con cháu, vợ chồng, thầy trò tâm đắc, bạn bè thân thiết, v.v...), từng sống chung với nhau, hoặc thường tới lui gần gũi, mà gặp hoàn cảnh trái ngang phải chia lìa xa cách (biệt li), đó là một nỗi khổ cũng xảy ra rất thông thường trong đời sống con người.

6. Oán tắng hội khổ:Những người thù oán (oán)nhau, không ưa (tắng)nhau mà cứ phải gặp(hội)hoặc ở chung với nhau, cũng là một cái khổ.Kẻ thân thuộc ở trong gia đình (như con cái chẳng hạn)mà cứ đua đòi theo chúng bạn xấu ác ở ngoài, rồi bòn rút tài sản, phá nát nhà cửa, gây bao phiền nhiễu cho gia đình, cũng thuộc về cái khổ này.

7. Cầu bất đắc khổ:Những điều mình ưa thích, mưu tìm cho có (cầu)mà không được thỏa mãn (bất đắc), đó cũng là một nỗi khổ. Người đời phần nhiều tham lam vô độ (nào danh vọng, địa vị, quyền lợi; nào ái tình, khoái lạc, tiền tài, v.v...), cái gì cũng muốn thu về cho mình; nhưng đâu phải cứ muốn gì là được nấy, bởi vậy mà khổ sở rất nhiều. Ngay cả những ước muốn chính đáng, như muốn được tu hành, làm các việc thiện chẳng hạn, mà không đủ duyên lành, không có thiện tri thức giúp đỡ, nên không thực hiện như ý muốn được, đó cũng là một nỗi khổ.

8. Ngũ ấm xí thạnh khổ:Tác dụng của sắc, thọ, tưởng, hành, thức (ngũ uẩn, hay ngũ ấm)nổi lên hừng hực (xí thạnh), che lấp (ấm)chân tính, khiến  cho bỏ báo thân này lại phải thọ sinh báo thân khác. Lại nữa, cũng vì năm ấm tích tụ lại để làm thành cái báo thân này nên mới phải nhận chịu các nỗi khổ sinh, già, bệnh, chết, v.v... như vừa trình bày trên. 

 

22) Ba nghiệp (tam nghiệp):“Nghiệp”là hành động. Tất cả mọi hành động do chúng ta tạo ra được gọi là nghiệp nhân, và kết quả do những hành động ấy đem lại được gọi là nghiệp quả, nghiệp báo, hay quả báo. Hành động được chia làm 3 loại:

1. Hành động của thân thể (thân nghiệp),gồm những động tác đi, đứng, nằm, ngồi và tất cả những động tác khác của tay, chân và thân thể (kể cả ăn uống, đụng chạm v.v...).

2. Hành động của miệng lưỡi (khẩu nghiệp),gồm mọi lời nóiâm thanh do miệng lưỡi phát ra.

3. Hành động của tâm ý (ý nghiệp),gồm mọi tư tưởng phát sinh từ tâm ý.

Tính chất của cả ba loại hành động này có khi là thiện(giúp ích), có khi là ác(phá hoại), và cũng có khi là vô kí(trung tính, không thiện cũng không ác).

 

23) Tám nguyên tắc hành động chân chánh (bát chánh đạo):Tám nguyên tắc hành động chân chánhlà một trong những đạo lí căn bản nhất của đạo Phật. Về mặt nhân bản, đó là nền đạo đức học thực nghiệm của Phật giáo dùng để rèn luyện con người có được một nhân cách đẹp đẽ, cao thượng, trọn vẹn; về mặt tôn giáo thì đó là những con đường đưa đến sự chấm dứt khổ đau, đạt được an lạc, giải thoát khỏi ba cõi, giác ngộ viên mãn, và chứng nhập niết-bàn. 

1. Thấy biết chân chánh (chánh kiến).Thấy biết chân chánhlà thấy biết 

vạn pháp (trong đó gồm cả bản thân 

mình) đúng với tự tánh chân 

thật của chúng. Một cách cụ thể

khi ta nhìn cuộc sống đúng theo cái nhìn 

của đạo lí “Bốn Sự Thật” 

(tứ đế), đó là ta có “chánh

kiến”; khi ta nhìn vạn sự vạn vật 

và ta thấy rõ những tính cách vô 

thường, vô ngã, duyên sinh của 

chúng, đó là “chánh kiến”

Vậy, chánh kiến là thấy biết 

đúng với SỰ THẬT, nghĩa là 

cái thấy không còn bị che phủ bởi 

vô minh, thành kiến, cố chấp, dục vọng

hay cũng có thể nói, chánh kiến chính 

tuệ giác của bậc giác ngộ.

2. Suy nghĩ chân chánh (chánh tư duy).Suy nghĩ chân chánhlà sự suy nghĩ 

đặt trên căn bản của sự thật

suy nghĩ đúng với bản tánh chân 

thật của vạn pháp. Ta vận dụng tâm 

trí để suy nghiệm về vạn pháp đúng 

với bản chất vô thường, vô 

ngã, duyên sinh của chúng, đó là 

“chánh tư duy”.Sự suy tư chân 

chánh sẽ đem lại cho ta những tư tưởng 

chân chánh. Người có 

tư duy chân chánh sẽ thấy rằng vô 

minh là đầu mối của mọi lỗi lầm 

và gây ra muôn vàn đau khổ, do đó, 

họ diệt trừ được tâm tham 

dục, luyến ái, ích kỉ, sân hận, oán 

thù, hung bạo, ganh ghét, và thay vào đó, 

họ sẽ phát triển những tư tưởng 

vị tha, thiện chí, ôn hòa, thương 

yêu, giúp đỡ...

3. Nói năng chân chánh (chánh ngữ).Nói năng chân chánhlà nói năng đúng với sự thật. Không nói 

dối chỉ là một khía cạnh của 

“chánh ngữ”, chứ chưa phải 

là “chánh ngữ”. Nhiều khi chúng 

ta không nói dối nhưng vẫn sai với 

sự thật: chúng ta thấy biết làm 

sao thì nói làm vậy, nhưng vì cái 

thấy biết ấy đã bị sai lạc, lầm 

lẫn, cho nên chúng ta đã nói không 

đúng với sự thật. Vậy, lời 

nói chân chánh là lời nói không 

dối trá, không độc ác, không đâm 

thọc, không thêu dệt và siểm nịnh.  

Đó là những lời nói không 

xuất phát từ lòng tham dục, ích kỉ, 

hận thù, giận dữ, ngu dốt, ganh tị.  

Nói năng chân chánh là không nói 

những lời nhằm lừa gạt, nịnh 

hót, phỉ báng, chửi mắng, sỉ nhục

vu oan, chia rẽ, nghĩa là tất cả những 

lời nói với dã tâm hại người.  

Lời nói chân chánh là những 

lời nói từ ái, hòa nhã, dịu 

dàng, đoàn kết, xây dựng, đem 

lại an vui, lợi íchtin tưởng 

cho mọi người. Chánh ngữ còn 

là những lời nói thận trọng

khéo léo nhằm hướng dẫn người 

đi vào nẻo thiện, giúp cho người 

khai mở trí tuệ, có được cái 

thấy sáng suốt, cái nhìn chính xác

nếp suy tưởng đúng đắn, phù 

hợp với thực tại. Vì vậy

nếu giảng pháp mà làm cho người 

ta hiểu sai Phật pháp, cố chấp lí thuyết, 

hoặc càng nghe càng thấy tối tăm, nghi 

ngờ, thì đó là tà ngữ

không phải là chánh ngữ.

4. Hành động chân chánh (chánh nghiệp).Có ba loại hành động (tam nghiệp): hành động của ý (ý nghiệp), 

hành động của miệng (khẩu nghiệp), 

và hành động của thân (thân 

nghiệp). Trong pháp số “Bát Chánh 

Đạo”này, yếu tố chánh nghiệp 

ở đây chỉ nhằm nói đến thân 

nghiệpmà thôi, còn ý nghiệp 

khẩu nghiệp thì đã được 

bao hàm trong các yếu tố khác. Tất cả 

mọi hành động hằng ngày của thân 

thể đều là thân nghiệp – ngay 

cả sự ăn uống, tuy là hành động 

của miệng, nhưng vẫn thuộc thân nghiệp

còn khẩu nghiệp chỉ là sự nói 

năng mà thôi; vì vậy, khẩu nghiệp 

cũng được gọi là “ngữ 

nghiệp”. Hành động chân chánh 

là những hành động không phát 

xuất từ tham lam, vị kỉ, sân hận

oán thù, ngu si, ganh tị..., bởi vậy, 

chúng không gây ra đau khổ cho người 

khác, không phá hoại hạnh phúc của 

mọi người, không tàn hại người, 

vật và thiên nhiên. Hành động 

chân chánh là những hành động 

được soi sáng bởi chánh kiến

chánh tư duy..., được thúc đẩy 

bởi tình thương, sự hiểu biết

lòng cởi mở, tính vị tha, và 

chắc chắn sẽ đem lại an vui, hạnh phúc

thanh bình cho xã hội, đem lại tươi 

mát cho mọi loài và thiên nhiên. Đi 

đứng nằm ngồi theo chánh pháp, ăn 

uống ngủ nghỉ theo chánh pháp, làm việc 

theo chánh pháp, tu học theo chánh pháp..., 

đều là những hành động chân 

chánh.

5. Mưu sinh chân chánh (chánh mạng). Mọi người đều phải làm việc 

để nuôi sống cho chính mình và cho 

thân nhân mình, đó là điều hiển 

nhiên. Nhưng trong những công việc mưu 

sinh cũng có những việc tốt và những 

việc xấu. Người tu học không nên 

chọn những công việc có thể gây 

khổ đau cho người khác, làm tăng 

thêm sự bất công xã hội, hoặc 

tàn hại thiên nhiêntiêu diệt 

sự sống của mọi loài. Người 

tu học khi có ý thức mưu sinh chân 

chánhthì sẽ tìm những nghề nghiệp 

lương thiện, trong sạch, tâm niệm không 

gian tham, không lươn lẹo, không lường 

gạt, không bóc lột sức người, 

không lạm dụng sức vật, không làm 

giàu trên mồ hôi nước mắt người 

khác. Những công việc như chế tạo 

và buôn bán các loại vũ khí, các 

loại hóa chất, độc dược để 

tàn phá đời sống con người

loài vật và thiên nhiên; môi giới 

hoặc buôn bán người (con gái, trẻ 

em) cho những tổ chức bất lương, 

vô nhân đạo; nuôi và buôn bán 

súc vật cho người ta ăn thịt; săn 

thú hoặc lưới cá bán cho người 

tiêu thụ; làm thịt súc vật trong lò 

sát sinh; chế tạo và buôn bán rượu 

cùng các chất ma túy v.v..., đều là 

những phương tiện mưu sinh bất chánh

tính chất phá hoại và gây đau 

khổ, người tu học nên tránh xa.

6. Siêng năng chân chánh (chánh tinh tấn). “Siêng năng”ở đây không 

phải là dồn hết mọi nỗ lực 

để làm một công việc gì đó 

cho xong, rồi thôi; nhưng đó là sự 

cố gắng liên tục, bền bỉ, dẻo dai 

trong sự tu tập cho đến khi đạt được 

mục tiêu cuối cùngđạo quả 

giải thoát. Nói rõ hơn, “chánh 

tinh tấn” là sự siêng năng liên 

tục trong việc kiểm soát thân miệng 

ý, làm cho tiêu trừ mọi tật xấu 

và phát triển các hạnh lành. Nếu sự siêng năng của 

mình là để nhằm phục vụ cho những 

ý đồ đen tối, làm tăng trưởng 

dục vọng, gây đau khổ cho mọi người

thì đó là “tà tinh tấn”; 

người tu học không nên “tinh tấn” 

theo cách đó.

7. Nhớ nghĩ chân chánh (chánh niệm). Khi ta nhớ đến điều gì tức 

là ta đem điều ấy đặt trên ý 

thức ta ở giây phút hiện tại

Vậy “niệm”hay “quán niệm”

là sống với giờ phút hiện 

tại.Khi mình đang làm việc gì thì 

mình để hết tâm ý lên trên việc 

đó, khi nghe điều gì thì để hết 

tâm ý vào điều đang nghe, đang nói 

chuyện gì thì để hết tâm ý vào 

chuyện đang nói, đang suy nghĩ vấn đề 

gì thì để hết tâm ý vào vấn 

đề đang suy nghĩ, đó là sống có 

chánh niệm. Có chánh 

niệm thì cũng có thất niệm. Khi 

ta nói mà không biết đang nói gì, 

khi làm mà không biết đang làm gì, 

khi suy nghĩ mà không biết đang suy nghĩ 

gì, tức là ta không sống trong chánh 

niệm mà là đang sống trong lãng 

quên, trong thất niệm; mà lãng 

quên, thất niệm cũng đồng nghĩa với 

mê muội, vô minh, vô ý thức. Người 

tu học nên cố gắng, đừng để 

cho nếp sống thất niệm ấy xâm 

chiếm đời sống của mình. Mặt 

khác, chánh niệm cũng có nghĩa 

là những điều nhớ nghĩ chánh 

đáng, và trái lại thì gọi là 

tà niệm. Nếu những điều ta 

nhớ nghĩ đến mà làm cho thân 

tâm ta an lạc, khuyến khích và giúp đỡ 

ta tiến bộ trên đường tu tập 

đạo giải thoát, thì đó là những 

nhớ nghĩ chánh đáng (chánh niệm); 

ngược lại, những điều hễ 

nhớ nghĩ đến là ta thấy bất an

buồn phiền, oán hận, chán nản, hoặc 

ham muốn, thèm khát, say mê điên cuồng

mê muội tâm trí..., thì đó là 

những nhớ nghĩ bất chánh, tội 

lỗi (tà niệm). 

8. Thiền định chân chánh (chánh định). Hành “thiền”để đạt được 

tâm “định”thì gọi là “thiền 

định”.“Định” là giữ 

tâm ý an trụ vào một điểm hay một 

đề mục quán chiếu, và “thiền” 

chính là phương pháp thực tập 

để giữ cho tâm ý được 

an trụ. Khi tâm ý đã được 

tập trung thì trí tuệ phát sinh. Do trí 

tuệ đó mà hành giả thấy rõ 

được chân tướng của thực 

tại vạn hữu (chánh kiến), và 

giải thoát được những sợi 

dây ràng buộc của vô minh, của thành 

kiến cố chấp, của tham dục ích kỉ, 

của ngã chấppháp chấp. Đó 

chánh định. Sở dĩ “chánh 

định”đã được kể là 

một yếu tố quan trọng trong “Bát 

Chánh Đạo” là vì thời Phật 

tại thế đã có rất nhiều thứ 

tà định của ngoại đạo. Ngoại 

đạo tu tập những loại định này 

cốt để trốn tránh đời sống 

khổ đau. Có những vị như A La Lam 

hay Uất Đầu Lam Phất chẳng hạn, có 

định lực lớn, chứng đắc 

các cõi thiền rất cao, nhưng cũng chỉ 

là để trốn tránh cái thực tế 

khổ đau của kiếp người. Chính 

đức Phật trước khi thành đạo 

cũng đã từng theo học với quí 

vị ấy về những loại định này, 

và cũng đã chứng đắc như 

họ, nhưng Ngài thấy điều đó vẫn 

vô ích, chưa phải là mục đích 

tìm cầu của Ngài. Mục đích của 

Ngài là giải thoát khổ đau, giải 

thoát sinh tử. Giải thoát khổ 

đau và trốn tránh khổ đau là 

hai hành động hoàn toàn khác nhau. Bởi 

vậy, tà định là để trốn 

tránh, còn chánh định mới 

giải thoát.

Tám yếu tố trên đây, nếu phân 

tích theo “Ba Môn Học Giải Thoát” 

(tam vô lậu học), thì chánh ngữ

chánh nghiệpchánh mạngthuộc 

về GIỚI; chánh tinh tấn, chánh 

niệm và chánh địnhthuộc về ĐỊNH; 

chánh tư duychánh kiếnthuộc 

về TUỆ. Nếu phân tích theo “Ba 

Nghiệp”thì chánh nghiệp và chánh 

mạng thuộc về THÂN NGHIỆPchánh 

ngữ thuộc về KHẨU NGHIỆPchánh 

kiến, chánh tư duy, chánh tinh tấn, chánh 

niệm và chánh địnhthuộc về Ý 

NGHIỆP. Bất cứ một trong tám yếu 

tố nào trên đây cũng bao gồm hai 

phần NHÂN và QUẢ của chính nó – 

nghĩa là, tự thân nó làm nhân 

cho nó, và cũng tự thân nó là 

quả của nó. Muốn đạt được 

chánh kiến (quả) thì ta phải thực 

tập chánh kiến (nhân); hay nói cách 

khác, nếu ta tu tập chánh kiến (nhân) 

thì nhất định ta sẽ có được 

chánh kiến (quả). Cả bảy yếu tố 

kia cũng vậy. Lại nữa, trong tám yếu 

tố trên, bất cứ một yếu tố 

nào cũng có thể là NHÂN, và cũng 

đồng thời là QUẢ của bảy yếu 

tố kia. Do ta có chánh kiến cho nên 

ta sẽ đạt được chánh tư duy

chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh định 

v.v...; hay có thể nói ngược lại, 

sở dĩ ta có chánh kiến là 

vì ta đã đạt được chánh 

tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh 

định v.v... Bởi vậy, có thể nói, 

bất cứ một yếu tố nào trên 

đây cũng bao gồm cả bảy yếu tố 

kia của bát chánh đạo. Tất cả 

tám yếu tố đó đều tương quan 

tương liên và trợ giúp, nâng 

đỡ lẫn nhau để đưa hành giả 

đến thành quả giác ngộ.

 

24) Ba thứ phiền não độc hại (tam độc):Đây làba loại phiền não gốc 

rễluôn luôn đeo dính và thúc 

đẩy chúng sinh tạo ra vô vàn tội 

lỗi, gây đau khổ triền miên cho chính 

mình, cho xã hội, và cho cả mọi loài. 

Bởi vậy, người tu học xem chúng 

như là những nọc độc nguy hiểm, 

chuyên tàn phá căn thân huệ mạng 

mình, để lúc nào cũng tỉnh giác

ngăn chận, không để bị chúng lôi 

cuốn, sai sử. Ba loại nọc độc đó 

là:

1. Tham:tâm tham muốn mọi thứ dục vọng.

2. Sân:tâm sân hận đối với những hoàn cảnh không vừa ý.

3. Si:tâm ngu muội do bị vô minh che phủ, không thấy rõ được đâu là chánh, đâu là tà, điều gì là tốt, điều gì là xấu, thế nào là xây dựng, thế nào là phá hoại v.v...

Ba loại phiền não trên, không những là ba loại nọc độc, mà chúng còn làm nền tảng để sinh khởi mọi pháp bất thiện, cho nên chúng cũng được gọi là “ba căn bất thiện” (tam bất thiện căn).

 

25) Đề Bà Đạt Đa (Devadatta).Thân vương Bạch Phạn (bào đệ của vua Tịnh Phạn) có hai con trai: trưởng là Đề Bà Đạt Đa và thứ là A Nan Đà. Như vậy, Đề Bà Đạt Đa (gọi tắt là Đề Bà)là em con chú của Phật. Hồi còn ở hoàng cung, vương tử Đề Bà chơi rất thân với thái tử Tất Đạt Đa. Đề Bà là người thông minh, khỏe mạnh nhất trong đám vương tử, chỉ thua có thái tử mà thôi; bởi vậy, dù chơi rất thân, nhưng Đề Bà cũng thường hay ganh tị, giành giật với thái tử. Tính tình của hai người thật trái ngược nhau: trong khi thái tử điềm đạm, khiêm cung, nhân từ, thì Đề Bà bồng bột, tự phụ, độc ác. Sau khi thái tử Tất Đạt Đa thành Phật, Đề Bà cùng với các vương tử khác (kể cả em ruột là A Nan Đà) xin theo Phật xuất gia tu học. Trong mười hai năm đầu, Đề Bà đã tu học rất chuyên cần, nghiêm tịnh, gương mẫu; nhưng sau đó thì bị danh lợi trần thế làm cho si ám, ganh tị với địa vị của đức Phật, một mặt kết thân và bày mưu cho thái tử A Xà Thế giết vua cha là Tần Bà Sa La để soán ngôi, một mặt toa rập với A Xà Thế lập mưu chia rẽ giáo đoàn và hại Phật để tự mình lãnh đạo giáo đoàn. Ông đã mấy lần ám hại đức Phậttrở thành một phản đồ nguy hiểm của đức Phật. Ông đã phạm tội “ngũ nghịch”, nên phải đọa địa ngục. Kinh điển đại thừa nói rằng, tuy ông ở trong địa ngụcsự thật ông vẫn an lạc như sống ở thiên cung; bởi vì, ông đã thực hiện hạnh Bồ-tát, thị hiện trong thân phận kẻ phản nghịch để giúp đức Thích Tôn hoàn thành trọn vẹn đạo quả giải thoát.

 

26) Bốn phép như ý (tứ như ý túc):“Như ý túc”thành tựu như ý mong muốn. Đây là bốn phép tu tập thiền định để đạt được chánh định cùng các khả năng mầu nhiệm (thần thông), là những trợ lực giúp hành giả hoàn thành đạo quả giác ngộ.

1. Lòng mong muốnđạt được đạo quả giác ngộ (Dục như ý túc).

2. Tâm chuyên chúvào đạo quả giác ngộ (Niệm, Tâm, hay Định như ý túc).

3. Chí kiên trìtiến tới đạo quả giác ngộ (Tinh tấn như ý túc).

4. Tham cứu, suy tư, quán chiếuvề thực tại để đạt được đạo quả giác ngộ (Tư duy, hay Quán như ý túc).

 

27) Đại địa chấn động sáu cách (lục chủng chấn động):Khi có các sự việc vĩ đại xảy ra, như đức Bồ-tát từ cung trời Đâu-suất giáng trần gá vào thai mẹ, đức Bồ-tát ra khỏi thai mẹ xuất hiệnthế gian, đức Bồ-tát vừa thành bậc Tối Chánh Giác v.v..., thì đại địa chấn động.

Đại địa chấn động có 6 tướng trạng. Kinh Đại Phẩm Bát Nhãđã y theo phương hướng chấn độngmà nêu ra 6 tướng như sau: hướng Đông nổi lên, hướng Tây chìm xuống; hướng Tây nổi lên, hướng Đông chìm xuống; hướng Nam nổi lên, hướng Bắc chìm xuống; hướng Bắc nổi lên, hướng Nam chìm xuống; ngoài biên nổi lên, ở giữa chìm xuống; ở giữa nổi lên, ngoài biên chìm xuống.

Trong khi đó, kinh Tân Hoa Nghiêmy theo cách thức chấn độngmà nêu 6 tướng như sau: chuyển động; nổi cao dần; vọt cao lên; phát ra tiếng động nhẹ; gào thét dữ dội; ầm ầm vang xa. Ba tướng đầu là hình thái của chấn động; ba tướng sau là âm thanh của chấn động.

 

Gửi ý kiến của bạn
Tắt
Telex
VNI
Tên của bạn
Email của bạn
(Xem: 1185)
Kinh này nói về cái chết, vô thường, mất mát… Kinh này không nói về vô ngã, nhưng nói rằng phải xa lìa “cái của tôi,”
(Xem: 965)
Bài kinh Kevaṭṭa-Sutta là một bài kinh dài giảng cho một người thế tục trẻ tuổi tên là Kevaṭṭa khi người này đến xin Đức Phật chỉ định ...
(Xem: 1239)
Phật từ tướng bạch hào Phóng quang khắp thế giới Hội thượng Phật Bồ Tát Tán thán Phật Tỳ Lô
(Xem: 1607)
Một thời, Thế Tôn trú ở Sāvatthī, tại Jetavana, khu vườn của ông Anāthapiṇḍika. Lúc bấy giờ, Tôn giả Girimānanda bị bệnh, khổ đau, bị trọng bệnh.
(Xem: 1699)
Tôi nghe như vầy: Một thời đức Bạc già phạm ở thành Vương xá, trong đỉnh Thứu phong, cùng chúng đại tỳ kheo một ngàn hai trăm năm mươi vị đều đến tụ tập.
(Xem: 1997)
Tôi nghe như vầy: Một thời Đức Phật ở tại tịnh xá Cấp cô độc, vườn Kỳ-đà, gần thành Xá-vệ.
(Xem: 2013)
Quá khứ không truy tìm Tương lai không ước vọng. Quá khứ đã đoạn tận, Tương lai lại chưa đến. Chỉ có pháp hiện tại, Tuệ quán chính ở đây,
(Xem: 3702)
Thiền quán về Duyên khởi Tính không và giai đoạn hậu thiền với mục đích làm tăng trưởng những phẩm hạnh cao quý.
(Xem: 9046)
Nghi Lễ Hàng Ngày NS Thích Nữ Giới Hương biên soạn
(Xem: 30265)
Vua và phu nhân gởi thơ cho Thắng Man, đại lược ca ngợi công đức vô lượng của Như Lai, rồi sai kẻ nội thị tên Chiên Đề La đem thư đến nước A Du Xà... HT Thích Thanh Từ dịch
(Xem: 4373)
Tôi nghe như vầy. Một thời Đức Phật ở chùa Kỳ Viên thuộc thành Xá Vệ do Cấp Cô Độc phát tâm hiến cúng.
(Xem: 12129)
Trong các bản Kinh Pháp Cú, phổ biến nhất hiện nay là Kinh Pháp Cú Nam Truyền, tức là Kinh Pháp Cú dịch theo Tạng Pali.
(Xem: 11450)
Có lần Đức Phật sống tại Rajagaha (Vương Xá) trong Khu Rừng Tre gần Nơi Nuôi Những Con Sóc. Lúc bấy giờ, vị Bà La Môn tên là Akkosa Bharadvaja đã nghe người ta đồn đãi như sau:
(Xem: 12478)
Tôi nghe như vầy. Có lần Đức Phật, trong khi đi hoằng pháp ở nước Kosala nơi có một cộng đồng rất đông Tỳ Kheo, ngài đi vào một tỉnh nhỏ nơi cư trú của người Kalama
(Xem: 9668)
Kinh này khởi đầu bằng lời người Bà La Môn hỏi rằng làm thế nào người ta có thể tự thanh tịnh hóa khi nhìn thấy một vị Thượng nhân đã Thanh tịnh,
(Xem: 10579)
Tôi nghe như vậy: Một thời, đức Thế Tôn trú tại thành phố Śrāvastī (Xá-vệ), nơi rừng cây Jeta (Kì-đà), vườn của Ông Anāthapiṇḍada (Cấp-cô-độc),
(Xem: 10330)
Bài kinh này trong đoạn cuối (bài kệ 787), câu “không nắm giữ gì, cũng không bác bỏ gì” được Thanissaro Bhikkhu ghi chú rằng ...
(Xem: 10534)
Lúc bấy giờ, Bồ tát Đại sĩ Akṣayamatir[1] từ chỗ ngồ đứng dậy, vắt thượng y[2] qua một bên vai, chắp hai tay[3] hướng về đức Thế Tôn và thưa rằng:
(Xem: 16007)
Evaṃ me sutaṃ, “như vầy tôi nghe”, là lời Ngài Ananda bắt đầu mỗi bài kinh mà có lẽ không Phật tử nào là không biết.
(Xem: 5023)
Nói kinh Pháp cú Bắc truyền, được kết tập bằng tiếng Phạn, là để phân biệt với kinh Pháp cú Nam truyền, được kết tập bằng tiếng Pāli.
(Xem: 16325)
Ai nói như sau, này các Tỷ-kheo: "Người này làm nghiệp như thế nào, như thế nào, người ấy cảm thọ như vậy, như vậy".
(Xem: 13685)
Đây là những điều tôi nghe hồi Bụt còn ở tại tu viện Cấp Cô Độc trong vườn cây Kỳ Đà ở thành Vương Xá.
(Xem: 16327)
Vào thời Đức Thích-ca-mâu-ni, không có hệ thống chữ viết được phổ biếnẤn Độ. Do đó, những thuyết giảng của Ngài được ghi nhớ và ...
(Xem: 11882)
"Lại nữa, lúc bấy giờ Mahāmati thưa rằng: “Bạch Thế Tôn, ngài đã từng dạy rằng: từ lúc Như Lai chứng nghiệm giác ngộ cho đến...
(Xem: 16045)
Nghe như vầy, một thời Đức Phật ở nước Xá Vệ ở vườn Kỳ Thọ Cấp Cô Độc cùng chúng đại Tỳ Kheo năm trăm vị. Bấy giờ các thầy Tỳ Kheo...
(Xem: 14213)
No. 699; Hán dịch: Đời Đại Đường, Trung Thiên Trúc, Tam tạng Pháp sư Địa bà ha la, Đường dịch là Nhật Chiếu
(Xem: 16047)
Đức Phật Thích-Ca Mưu-Ni, bắt đầu chuyển pháp-luân, độ cho năm vị Tỳ-Khưu là Tôn-giả Kiều-Trần-Như v.v... Sau cùng, Ngài thuyết pháp độ cho ông Tu-bạt-đà-la.
(Xem: 12578)
Kinh Phạm Võng nằm trong Đại Chánh Tạng, tập 24, ký hiệu 1484, gọi đủ là Phạm võng kinh Lô xá na Phật thuyết bồ tát tâm địa giới phẩm đệ thập
(Xem: 11901)
Phật thuyết-giảng Kinh Phạm-Võng để dạy về giới-luật, và các pháp cao-siêu vượt thoát được sáu mươi hai kiến-chấp vốn là các tà-kiến đã...
(Xem: 11637)
Như vầy tôi nghe. Một thời Thế Tôn ở Savatthi, tại Jetavana, vườn ông Anathapindika (Cấp Cô Độc). Ở đây,,,
(Xem: 15516)
Đại Chánh Tân Tu, Bộ Kinh Tập, Kinh số 0434; Dịch Phạn - Hán: Tam Tạng Cát-ca-dạ, Dịch Hán - Việt và chú: Tỳ-kheo Thích Hạnh Tuệ; Hiệu đính: HT Thích Như Điển
(Xem: 13874)
Phật giáo được khai sáng ở Ấn-độ vào năm 589 trước kỉ nguyên tây lịch (năm đức Thích Ca Mâu Ni thành đạo), và đã tồn tại liên tục, phát triển không ngừng trên ...
(Xem: 11856)
Trong truyền thống Phật giáo Bắc truyền, Dược Sư là một bản kinh thường được trì tụng nhằm mục đích giải trừ tật bệnh, cầu nguyện bình an...
(Xem: 14783)
Kinh chuyển Pháp luân là bài thuyết Pháp đầu tiên của Đức Phật Thích-ca sau khi Ngài đã đắc đạo.
(Xem: 12969)
Những gì xảy ra trong thế giới này đều bị qui luật Nhân quả chi phối. Mọi thứ xuất hiện ở đời đều có nhân duyên. Hạnh phúcthế gian hay Niết bàn của người tu đạo không ra ngoài qui luật ấy.
(Xem: 14301)
Satipatthana Sutta là một bản kinh quan trọng làm nền tảng cho một phép thiền định chủ yếu trong Phật giáo là Vipassana...
(Xem: 20446)
Kinh Tứ Thập Nhị Chương là một bài Kinh được truyền bá khá rộng rải ở các Tồng Lâm Tự Viện của Trung QuốcViệt Nam từ xưa đến nay.
(Xem: 13047)
Bản dịch này được trích ra từ Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh Vol. 48, No. 2010. Bởi vì lời dạy của Tổ Tăng Xán quá sâu sắc, súc tích, và bao hàm trong 584 chữ Hán,
(Xem: 10822)
Dịch từ Phạn sang Tạng: Kluḥi dbaṅ-po, Lhaḥi zla-ba; Dịch Tạng sang Việt: Phước Nguyên
(Xem: 14180)
Bấy giờ Hòa Thượng Vakkali nhìn thấy Đức Phật đang đi đến từ xa, và ông đã cố gắng ngồi dậy.
(Xem: 20075)
Xin dâng hết lên Tam Bảo chứng minh và xin Quý Ngài cũng như Quý Vị tùy nghi xử dụng in ấn tiếp tục hay trì tụng cũng như cho dịch ra những ngôn ngữ khác...
(Xem: 13791)
Khi Bồ-tát Quán Tự Tại hành sâu Bát-nhã Ba-la-mật-đa, ngài soi thấy năm uẩn đều KHÔNG, liền qua hết thảy khổ ách.
(Xem: 14590)
Thuở đó đức Phật đang ngự tại rừng Ta-la-song-thọ, ở ngoại ô thành Câu-thi-na, thuộc lãnh thổ trị vì của bộ tộc Lực-sĩ.
(Xem: 11896)
Đây là kinh Pháp Quán Phạm Chí. Khung cảnh dựng lên cho kinh cũng giống như khung cảnh của kinh thứ mười một...
(Xem: 15109)
Đại Chánh Tân Tu đại tạng kinh, quyển thứ 32, kinh văn số 1680, luận tập bộ toàn. HT Thích Như Điển dịch Việt
(Xem: 10925)
Một thời, đức Bhagavat trú tại Vārāṇasi, nơi xứ Ṛṣipatana, trong rừng Mṛgadāva. Bấy giờ, đức Thế Tôn nói:
(Xem: 10337)
Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh quyển 32, luận tập bộ toàn, kinh văn 1671; HT Thích Như Điển dịch sang tiếng Việt.
(Xem: 12303)
Kinh Bát Đại Nhân Giác này của Đại Sư An Thế Cao từ nước An Tức sang Trung Quốc vào thời Hậu Hán (năm 132-167 sau công nguyên) soạn dịch.
(Xem: 14076)
Tôi được nghe như vầy: một thuở nọ, Đức Thế Tôn đang ngụ tại vườn Nai, ở Isipatana gần Bénarès. Lúc bấy giờ...
(Xem: 16611)
Có lẽ Lăng Già là một trong những bộ kinh phân tích cái Tâm một cách chi li, khúc chiết nhất trong kinh điển Phật giáo.
(Xem: 11438)
Tôi nghe như vầy. Có một lúc, Đức Phật đã sống ở gần Xá Vệ (Savatthi) trong Khu Rừng Kỳ Đà (Jeta Wood) ở tu viện Cấp Cô Độc
(Xem: 11215)
Thưa Tôn giả Gotama, những ngày về trước, những ngày về trước nữa, rất nhiều Sa-môn, Bà-la-môn là du sĩ ngoại đạo ngồi...
(Xem: 11904)
Lời dạy của Đức Phật được kiết tập thành kinh điển và bảo lưu trong nhiều truyền thốngbộ phái Phật giáo.
(Xem: 51630)
Toàn bộ Đại Tạng Kinh tiếng Việt trên 203 tập đã dịch và in xong...
(Xem: 15285)
Như vầy tôi nghe: Một thời Thế Tôn trú ở Sàvatthi, tại Jetavana, ngôi vườn ông Anàthapindika. Lúc bấy giờ...
(Xem: 13834)
Nếu thấy thân người nữ Cùng với vẻ diễm kiều Người ngu không biết rõ Vọng sinh ý dâm nhiễm.
(Xem: 11337)
Đại Chánh Tân Tu đại tạng kinh, quyển thứ 32, Luận tập bộ toàn, kinh văn số 1691. HT Thích Như Điển dịch
(Xem: 13058)
Được nghe Đức Phật đích thân thuyết pháp là một nhân duyên hy hữu, một công đức vô lượng, và may mắn hãn hữu trong đời.
(Xem: 12644)
Lời Đức Phật dạy rất mực thâm sâu. Kinh nào cũng cần nghiền ngẫm, cần tu học với từng lời dạy một.
(Xem: 13074)
Tôi nghe như vầy: Một thuở nọ, Đức Phật cùng với 1.250 vị đại Bhikṣu ở trên núi Thứu Phong gần thành Vương Xá...
Quảng Cáo Bảo Trợ
Gủi hàng từ MỸ về VIỆT NAM
Get a FREE Online Menu and Front Door: Stand Banner Menu Display for Your Restaurant