Bàn Về Phật Lịch

I. Xác định những mốc lịch sử:

1. Trước tiên đề cập vấn đề trên, có lẽ cũng nên xác định lại niên đại đản sinh của thái tử Tất Đạt Đa (Siddhartha) và niên đại nhập diệt của đức Thích Ca Mâu Ni (Sakya Muni). Về vấn đề này, hiện có nhiều thuyết, và nhiều tài liệu ở Việt Nam chưa nhất quán.

- Mật thể - "Việt Nam Phật giáo sử lược", Minh Đức tái bản, 1960, trang 27 có ghi năm đản sinh như nhau: 1027, 1023, 685, 624, 566, 561, 557, 487, 466 TCN.

- Nguyễn Lang - "Việt Nam Phật giáo sử luận" tập I, 1973, không nêu vấn đề trên.

- Vân Thanh - "Lược khảo Phật giáo sử VN" 1974 thì cho rằng đản sinh vào năm 563 TCN và nhập diệt vào năm 483 TCN (trang 22).

- Lê Mạnh Thất - "Sơ thảo lịch sử Phật giáo Việt Nam", tập 1, Tu thư Vạn Hạnh, cảo bản in rônêô, 1976 ghi là sinh vào khoảng thế kỷ VII trước CN.

- Thích Thanh Kiểm - "Lược sử Phật giáo Ấn Độ", Quê hương, tái bản 1971, xác định đản sinh ngày mùng 8 tháng 4 năm 642 TCN và nhập Niết bàn vào ngày Rằm tháng hai năm Ngài 80 tuổi (544 TCN).

Sau đó ghi thêm 2 thuyết khác là:

+ 566 - 486 TCN (sách Chúng Thánh Điểm Ký)

+ 563 - 483 (Sử Pipavamsa của Nam Phương Phật giáo)

Và ghi thêm: Phật giáo Nam Phương: Tích Lan, Miến Điện, Thái Lan lại thường lấy năm đức Phật nhập Niết bàn tức năm 544 TCN làm lễ kỷ niệm (sđd trang 31 - 41).

- Thích Minh Tuệ - "Lược sử Phật giáo Việt Nam" (1993) có ghi các mốc ngày tháng đản sinh, xuất gia, thành đạo và nhập Niết bàn.

- PGS TS Trần Ngọc Thêm - "Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam", 1997, chương 6, mục 22 "Phật giáo và văn hóa Việt Nam" (trang 469 - 470) thì cho rằng sinh khoảng 563 TCN và qua đời khoảng năm 483 TCN. Trước đó, tác giả lại ghi "Đạo Phật hình thành ở Ấn Độ vào thế kỷ thứ V TCN" (trang 469) (Cũng trong mục này, tác giả có những điểm không nhất quán, hoặc nhầm lẫn. Chúng tôi sẽ có dịp đề cập ở một bài viết khác).

- Huyền Cương - "Thử bàn về cách tính Phật lịch", Nghiên cứu Phật học số 1 - 1997 (trang 25 - 26), sau khi tác giảm làm các phép tính và khẳng định các mốc thời gian: đản sinh 623, xuất gia 604, thành đạo 593, chuyển bánh xe pháp 592, nhập Niết bàn 544 TCN.

- Chúng tôi thiển nghĩ rằng, tất cả các mốc thời gian trên đều dựa vào nhiều truyền thuyết lịch sử đức Phật Thích Ca mà sử sách cũ ghi lại. Có điều, tại sao chúng ta lại không lấy cái mốc thời gian mà Đại hội Phật giáo Thế giới họp tại Tích Lan lần thứ 1 vào năm 1952 làm chính thống. Tại đại hội này, các vị đại biểu cao tăng thạc đức của toàn cầu đã thống nhất định ra Phật kỳ và Phật lịch. Riêng về Phật lịch, lấy năm đức Thích Ca nhập Niết bàn làm mốc để tính năm đầu Phật lịch. Truyền thuyết về lịch sử đức Phật đều thống nhất là Ngài thọ 80 tuổi (còn các mốc khác lại không nhất quán). Theo cái mốc này ta tính ra như sau:

* Năm 1996 Phật lịch 2540. Điều đó có nghĩa là Thái tử Tất Đạt Đa đản sinh cách đây:

2540 + 80 = 2620 năm và năm đản sinh sẽ là năm 624 TCN, vì 2620 - 1996 = 624

Rất tiếc, trong bài báo của mình, tác giả Huyền Cương dù đưa ra cách tính rất khoa học, sáng tỏ nhưng lại nhằm Phật Lịch 2540 ứng với dương lịch 1997 nên đã xác định năm sinh là 623. Theo chỗ chúng tôi hiểu, tuy Phật giáo thế giới trong kỳ Đại hội 1952 lấy năm Đức Phật Thích Ca nhập diệt là cái mốc để tính năm đầu tiên của Phật lịch, nhưng lại lấy ngày đản sinh (mùng Tám tháng tư hoặc rằm tháng tư) để tính là đầu năm. Vậy Phật lịch 2540 tính tư 8 - 4 Bính Tý 1996, còn năm 1997 (đến ngày 8 - 4 Đinh Sửu 1997) mới tính Phật lịch 2541.

Từ cái mốc trên, căn cứ vào truyền thuyết về lịch sử đức Phật Thích Ca, ta có thể suy ra các mốc sau. (Hiện có nhiều thuyết khác nhau nói về tuổi của năm xuất gia, năm thành đạo. Ở đây chúng tôi dựa vào thuyết tương đối phổ biến mà nhiều nhà Phật học đã chấp nhận).

* Năm xuất gia: 624 - 19 tuổi - 1 (tuổi mụ) = 604 TCN

* Năm thành đạo: 624 - 31 tuổi = 593 TCN

(Tài liệu không nêu rõ số năm đi tu, chỉ nói rằng, Thái tử Tất Đạt Đa sau một thời gian dài tham học các bậc danh sư, kỳ đức như Bạt Già Bà (Bhagavà); A Ra La Ca Lan (Aràlakàlanma) và Uất Đà Ka La Ma Tử (Udraka - Ràmaputta) với nhiều tư tưởng triết lý khác nhau, không xác định rõ số năm. Sau đó, Ngài tự nghĩ "phải chính mình tu thì mới tìm được chính đạo", nên vào rừn phía Tây ngạn sông Ni Liên Thuyền (Naira - njanà) tu khổ hạnh trong 6 năm ròng. Tuy thế, cũng chưa đạt chính quả. Nhờ uống bát sữa của thiếu nữ chăn bò tên Sugìata (Thanh Kiểm ghi là tên Nan Đà) mà Ngài bỏ phương pháp khổ hạnh, ngồi thiền định và chứng ngộ Vô thượng đại Bồ đề vào ngày mùng tám tháng chạp.

* Năm sơ chuyển pháp luân độ 5 anh em ông Kiều Trần Như tại vườn Lộc Dã vào năm sau, tức năm 592 TCN.

* Từ khi thành đạo đến khi nhập Niết bán, đức Phật đã thuyết pháp hoằng hóa trong 49 năm (tính luôn sơ chuyển pháp luân). Vậy ngày nhập Niết bàn là vào năm: 593 - 49 = 544 TCN.

Trên đây là những mốc quan trọng. Ta cũng có thể làm phép tính ngược (lấy năm nhập Niết bàn làm mốc) như tác giả Huyền Cương. Có điều cần lưu ý năm đản sinh như chúng tôi đã nêu ở trên.

II. Đôi điều cần bàn thêm về Phật lịch:

- Mặc dù vào năm 1952, Đại hội Phật giáo thế giới lần thứ I họp tại Tích Lan định ra Phật kỳ và Phật lịch thống nhất trên toàn cầu, nhưng qua tham khảo ý kiến của các bậc cao tăng thạc đức ở tỉnh hội Khánh Hòa, cũng như ý kiến của tác giả Huyền Cương trên tạp chí số 1 - 1997, chúng tôi thấy rằng:

Cách tính Phật lịch mà Đại hội Phật giáo thế giới đã thống nhất có điều chưa hợp lý và thiếu thuyết phục. Chúng tôi rất đồng tình với điều băn khoăn của tác giả Huyền Cương trong bài báo nói trên. Bởi lẽ, nếu tính từ năm nhập Niết bàn thì 49 năm đức Thế Tôn thuyết pháp độ sanh sẽ tính và chỗ nào?