Lý tưởng Bồ tát đạo & con đường phát Bồ đề tâm ăn chay

Lý tưởng khác với chủ nghĩa giáo điều ở chỗ nó không đóng khung cứng nhắc. Lý tưởng thúc đẩy và khuyến khích sự tự do quyết định của cá nhân, và do đó, khác với chủ nghĩa giáo điều, nó không cần sự biện hộ của tư liệu lịch sử hay lý luận. Lý tưởng có sức thuyết phục trực tiếp vì nó luôn tạo niềm cảm hứng mới mẻ cho con người và giúp con người định hướng một cách sáng tạo cho tương lai. Nhờ chính điều này mà lý tưởng có giá trị ngay trong hiện tại và cho chính cuộc sống hiện tại.

Lý tưởng Bồ tát đạo cũng thế. Nó đã có ảnh hưởng lớn trên đời sống, tư tưởng và hành động của người Phật tử trong suốt hơn hai ngàn năm nay, mà không cần sự biện minh của triết học kinh viện, chủ thuyết giáo điều hay các dữ kiện lịch sử tôn giáo. Lý do chính là vì nó là sự thể hiện thường trực của một nội tâm có sức mạnh chuyển hóa và kêu gọi con người thực hiện mục tiêu cao cả mà Đức Phật đã soi sáng cho chúng ta bằng chính tấm gương cuộc đời Ngài.

Lý tưởng Bồ tát đạo là một danh từ chung cho những ai có tâm xã kỷ vị tha (quên mình vì người). Đây là quan điểm Đại thừa. Đại thừa Bồ tát đạo đã nở hoa tỏa ngát hương, ngược gió tung bay khắp muôn phương trong suốt hơn 20 thế kỷ và tiếp tục là ngọn lửa thiêng, là ánh sáng Từ bi Trí tuệ, ngọn đuốc soi đường cho bao thế hệ Phật tử hôm nay và ngày mai dấn thân vào con đường phục vụ xã hội, nhân sinh (Phụng sự chúng sinh là cúng dường chư Phật).

Việt Nam lịch sử thời Lý, Trần tôn Phật giáo làm Quốc đạo, dùng chủ nghĩa Từ bi hiện thực, lý tưởng Bồ tát đạo làm kim chỉ nam và quốc sách an dân kiện toàn trong mọi lĩnh vực. Một thời vàng son độc lập tự chủ, văn minh vẻ vang nhất của lịch sử dân tộc Đại Việt ngược dòng lịch sử hàng nghìn năm văn hiến. . .

Bây giờ chúng ta hãy tìm hiểu ý nghĩa của danh từ Bồ tát.

BỒ TÁT: 菩薩 Bodhisattva : Âm tiếng Phạn là Bồ Đề Tát Đỏa, dịch là Giác hữu tình, có bổn phận khiến cho hữu tình chúng sanh đạt đến giác ngộ.

Trên phương diện từ nguyên, Bồ Tát –Bodhisattva, tiếng Phạn  – là một danh từ ghép bao gồm hai từ Bodhi và Sattva. Bodhi, phiên âm Hán ngữ là Bồ Đề.

BỒ ĐỀ: 菩提 Bodhi : Bản thể tự tâm đầy khắp thời gian không gian, tất cả đều thuộc về chính mình, ngoài tâm chẳng có pháp để đắc, nên giác ngộ cái Tâm vô sở đắc, tức là Bồ đề.

Bồ đề vì thế cũng còn được dịch là ‘Giác Ngộ’, cũng gọi là Chánh Biến Tri.

Theo truyền thống Đại thừa, xem vị Bồ tát như là người có Bồ đề tâm. Thế nên con đường trở thành Bồ tát chỉ thực sự khi một người phát Bồ đề tâm, mang ánh sáng Từ bi Trí tuệ của Phật pháp tỏa khắp muôn phương để giúp chúng sinh vượt thoát mọi ràng buộc của khổ đau. Như thế, muốn tìm hiểu về Bồ tát đạo ta không thể không biết qua khái niệm thế nào là Bồ đề tâm. Dùng một hình ảnh cụ thể thì việc phát sinh của Bồ đề tâm cũng giống như một dòng suối tươi mát ngọt ngào xuất hiện giữa một sa mạc khô cằn, cỏ cháy. Cái sa mạc khô cháy đó chính là vương quốc của  cái Ngã “cái TÔI ích kỷ” của chúng ta đang ngự trị, nơi mà mọi thứ đều được xếp đặt lớp lang đâu đó, cũng như được kiểm soát chặt chẽ. Trong một môi trường như vậy, thật khó mà loại cây nào có thể mọc lên, bởi vì cái Ngã tự nó là một hòn bọt nước tung tăng trong bể cả mênh mông của đại dương, hay như bải cát khô vùng sa mạc hoang dã, một mảnh đất chết. May mắn thay, đạo Phật đến với ta, cho ta những phương tiện thiện xảo để có thể đào sâu vào lòng sa mạc khô chết này, từ đó ngọn suối nhiệm mầu của Bồ đề tâm xuất hiện dẫn ta đến cả một bể Trí tuệ viên mãn vô tận nằm sâu trong lòng đất.

Kinh Hoa Nghiêm:

“Chư Phật-tử ! Đại Bồ-tát có mười nhơn-duyên phát Bồ đề tâm:

Vì giáo-hóa điều-phục tất cả chúng-sanh mà phát Bồ đề tâm.

Vì trừ diệt tất cả khổ cho chúng-sanh mà phát Bồ đề tâm.

Vì ban cho tất cả chúng-sanh đầy đủ sự an-lạc mà phát Bồ đề tâm.

Vì dứt sự ngu-si của tất cả chúng-sanh mà phát Bồ đề tâm .

Vì ban phật-trí cho tất cả chúng-sanh mà phát Bồ đề tâm.

Vì cung-kíng cúng-dường tất cả chư Phật mà Bồ đề tâm.

Vì thuận theo phật-giáo cho chư Phật hoan-hỉ mà Bồ đề tâm.

Vì thấy sắc thân tướng hảo của tất cả Phật mà phát Bồ đề tâm.

Vì nhập trí-huệ quảng-đại của tất cả Phật mà phát Bồ đề tâm.

Vì hiển hiện lực vô-úy của tất cả Phật mà phát  Bồ Đề Tâm.

Bồ tát phát Bồ đề tâm như thế nào ?

«Lại nữa, Bồ tát phát Bồ đề tâm, lấy Từ bi làm đầu. Tâm đại Từ bi của Bồ tát vô lượng vô biên, cho nên khi phát tâm không có ngằn mé, rộng khắp chúng sanh giới. Ví như hư không trùm khắp tất cả, Bồ tát phát tâm cũng lại như vậy; tất cả chúng sanh, khắp cùng tất cả, như chúng sanh giới vô lượng vô biên bất khả cùng tận, Bồ tát phát tâm cũng lại như vậy. Nghĩa là cũng vô lượng vô biên không có cùng tận, hư không vô tận, cho nên chúng sanh cũng vô tận, chúng sanh cũng vô tận cho nên Bồ tát phát tâm khắp tất cả chúng sanh giới vậy. Nghĩa chúng sanh giới, tức là không có hạn lượng.

Vậy Bồ đề tâm là gì ? 

Bồ đề tâm là tâm hoàn toàn giác ngộ.  Nói giác ngộ, chính là giác ngộ cái tánh chân thật, vốn thanh tịnh, sáng suốt, không phiền não của chính bản thân mình.  Phát Bồ đề tâm là sự lập chí nguyện một cách quyết liệt để giác ngộ lại bản tánh chân thật đó vì lợi ích sâu rộng cho tất cả chúng sinh. Phát Bồ đề tâm bao hàm hai tính chất mà thành ngữ Phật học thường hay nói là "Thượng Cầu Phật Đạo, Hạ Hóa Chúng Sinh", tức là phát thệ nguyện cầu thành Phật để cứu độ chúng sinh.
 

Nói một cách khác, Bồ Đề Tâm gồm có hai giai đoạn:  giai đoạn thứ nhất là phát nguyện Bồ Đề Tâm, tức là phát nguyện thành Phật vì lợi ích chúng sinh; giai đoạn thứ hai là nỗ lực thực hành Bồ Đề Tâm Hạnh, nghĩa là mỗi lời nói, mỗi hành động và mỗi ý niệm đều phải hướng về chúng sinh, vì mục tiêu dẫn dắt chúng sinh trên con đường giác ngộ, đồng thời cũng vì an nguy của chúng sinh, để mà giữ giới (không làm điều ác), tích cực cứu giúp chúng sinh (chuyên làm điều lành) và tự thanh lọc tâm ý, để từng bước tiến dần đến Pháp Thân Phật.   Làm lành và tránh ác là những việc làm vô cùng quý báu và đáng ca ngợi hết sức, nhưng điều quan trọng nhất vẫn là điều tự thanh lọc tâm ý, tức là chuyển hóa tâm thức một cách toàn triệt, vì lợi ích cho tất cả chúng sinh, (từ noãn sinh, thai sinh, thấp sinh cho đến hoá sinh).

Thế nên người phát Bồ Đề Tâm ăn chay là thể hiện tinh thần Bồ tát đạo và phát huy năng lượng tâm Từ bi của mọi người chúng ta.

Việt Nam là một đất nước có truyền thống Phật giáo lâu đời. Văn hóa Phật giáo đã tác động đến mọi khía cạnh trong đời sống vật chất và tinh thần của người dân Việt từ ngìn đời nay, trong đó có văn hóa ẩm thực.

Trong những năm qua, chư tôn đức Tăng già và quý Phật tử cùng văn nghệ sĩ trí thức, các chùa chiền, tự viện Phật giáo đã kêu gọi mọi người dân Việt Nam chúng ta không tiêu dùng đồ chay ngoại nhập có hóa chất, mà nên gìn giữ và phát huy văn hóa ẩm thực chay Việt Nam, tạo nên một nét riêng độc đáo so với văn hóa ăn chay của các nước khác trong khu vực.

Các món chay của Việt Nam đã thể hiện rõ nét đăc trưng của ba miền, nổi tiếng với những thành phần phức tạp nhưng vẫn tự nhiên, được chế biến một cách tinh tế, đã góp phần đẩy tinh hoa ẩm thực của Việt Nam lên một bậc, giúp quảng bá văn hóa Việt Nam đến du khách trong và ngoài nước.

Thích Vân Phong