TỪ NGUỒN DIỆU PHÁP
Thích Nữ Trí Hải
Nhà Xuất Bản Tôn Giáo Hà Nội 2003
Trong
Thường
Già kinh (Trung bộ II, kinh số 95) Đức Phật phân biệt
ba trình độ tiếp cận chân lý: hộ trì chân lý, giác ngộ
chân lý và chứng đạt chân lý.
Hộ
trì
chân lý nói theo ngôn ngữ thời nay là tôn trọng sự thật.
Khi tin tưởng một điều gì, ta cứ việc tin, nhưng không nên
xác quyết rằng: chỉ có điều ta tin mới thật đúng, ngoài
ra đều sai. Bởi không chắc gì ngày mai chính chúng ta còn
tin như vậy hay không và quan trọng hơn, không chắc gì niềm
tin ấy là hoàn toàn đúng. Vậy tốt hơn là cứ tin, nhưng
đừng cực đoan ôm chặt nó. Kinh Bách Dụ kể chuyện một
người cha trong lúc cháy nhà, chạy lạc thằng con, về sau
tìm được nắm xương cháy tưởng là con liền đem về thờ
cúng. Một thời gian sau, đứa con tìm được nhà cha, trở
về gõ cửa. Người cha không mở, cho là ma quái tới quấy
phá, vì tin chắc con mình đã cháy thành nắm xương khô kia.
Con người si chấp một niềm tin sai lạc cũng như người cha
ngu si ấy: đã tin giả làm thật thì đến khi cái thật đến,
vẫn cứ đóng chặt tâm hồn. Thái độ hộ trì chân lý trong
trường hợp này là, khi tưởng đống xương là con thì cứ
việc cúng quảy làm chay cho nó đi (cũng không hại gì, nó
không hưởng được thì có cô hồn khác hưởng thay). Nhưng
đừng quyết chắc như vậy khi chưa thấy tận mắt. Phật
dạy có 5 điều không chắc đúng: Một là điều ta tin theo
(tùy tín), hai là điều ta đồng ý (tùy hỉ). Ba là điều
ta nghe đồn (tùy văn). Bốn là điều ta xác nhận sau khi cân
nhắc suy tư. Năm là quan điểm, lý thuyết mà ta chấp nhận.
Trong cả năm loại ấy, nếu là người hộ trì chân lý, ta
sẽ không vội xác quyết: “Chỉ có niềm tin này, sự đồng
ý này, lời đồn này, sự suy tư này, quan điểm này... là
đúng, ngoài ra đều sai”. Nghĩa là ta có quyền tin thế này
thế khác, có quan điểm nọ kia nhưng không bao giờ nên cả
quyết niềm tin của mình, quan điểm của mình là duy nhất
đúng.
Giác ngộ chân lý là khi một người xét rõ một vị thầy, thấy họ không có tham, sân, si; Pháp được họ khéo giảng, đưa đến vô tham, vô sân, vô si, người ấy sinh lòng tin, đến gần, giao thiệp, lóng tai nghe pháp, thọ trì, tìm hiểu ý nghĩa, hoan hỉ chấp nhận pháp ấy, khởi ý muốn tu tập theo, cố gắng cân nhắc, tinh cần. Nhờ tinh cần mà tự thân thể nhập được chân lý người ấy thấy. Như vậy là giác ngộ chân lý, nhưng chưa phải là chứng đạt chân lý.
Chứng đạt chân lý là sau khi thấy, còn phải luyện tập, hành trì cho thuần thục. Ta có thể lấy ví dụ giác ngộ như ngọn đèn vừa được thắp lên trong căn phòng tối tăm dơ dáy bụi bặm trải nhiều năm tháng. Chứng đạt là quét sạch hết bụi dơ ấy sau khi đã thấp đèn lên.
Muốn
chứng đạt chân lý, phải trải qua 13 giai đoạn tuần tự
như sau:
1.
Trước
hết là lòng tin đối với bậc Thầy xứng đáng sau
khi đã tìm hiểu kỹ vị ấy như trên. Điều này rất quan
trọng. Biết bao nhiêu người vì lầm tin thầy bà yêu nghiệt
mà phải khổ một đời, lụy đến muôn kiếp. Nhưng cốt
yếu ở đây vẫn là “chánh tâm”. Nếu tâm tà đi tìm thầy
thì chỉ gặp thầy tà. Tâm cầu tài lợi thì chỉ gặp thầy
bói. Cầu khỏi bệnh thì chỉ gặp thầy lang, có khi lang băm.
Cầu khỏi nạn chỉ gặp thầy bùa, thầy cúng. Ưa bề ngoài
thì dễ tin hạng thầy chỉ có bề ngoài. Lòng tin chân chánh
là tin Phật pháp có năng lực diệt khổ, giải thoát ngay hiện
tại. Khi đã có lòng tin như vậy, phải tìm đến vị thầy
cùng tin như vậy và có khả năng trao truyền phương pháp diệt
khổ của Đức Thế Tôn.
2.
Đến
gần: Có tin tưởng một vị thầy, thì tất nhiên phải
đến gần họ, mới nung nấu niềm tin chánh pháp được.
3.
Thân
cận giao thiệp: Sau khi đến gần, phải thân cận thường
xuyên vị thầy. Nếu Phật tử mà 3 năm mới tới thăm thầy
một bận, thầy quên mặt mũi gốc gác mình mất rồi, làm
sao hướng dẫn mình trên đường học đạo! Hoặc tới chùa
mà chỉ ra vườn xuống bếp, tránh mặt thầy, thì cũng vô
phương học đạo.
4.
Lóng
tai: ám chỉ một thái độ sẵn sàng đón nhận sự dạy
bảo của thầy về Phật pháp. Có nhiều Phật tử ưa thân
cận giới xuất gia chỉ để tâm sự vụn, gần gũi giao thiệp
chỉ để thỏa chí tò mò, kiểu tìm bạn bốn phương, thì
thầy trò đều thất lợi. Có Phật tử tới chùa chỉ nói
chuyện thế gian, khi động đến Phật pháp thì lánh mặt ra
vườn xem cây cảnh. Như vậy là không lóng tai.
5.
Nghe
pháp: Có thái độ sẵn sàng, tâm hồn chuẩn bị lóng
tai nghe pháp, Pháp mới lọt vào tai được.
6.
Thọ
trì: Nghe xong, phải thọ trì, nghĩa là ghi nhớ vào lòng,
giữ gìn không mất. Người cố thọ trì pháp thì nghe pháp
mới có ích lợi, như lưỡi vừa động tới thức ăn là mặn
lạt biết ngay. Người nghe mà không thọ trì thì pháp chỉ
vô tai này ra tai kia, như cái muỗng suốt đời tiếp xúc đồ
ăn mà vẫn vô tri giác. Phật dạy:
Người
ngu dẫu trọn đời
Thân
gần
bậc hiền trí
Vẫn
không
biết chân lý
Như
cái
muỗng múc canh.
Người
trí
dù một khắc
Thân
cận
với bậc hiền
Cũng
thấy
ngay chân lý
Như
lưỡi
nếm vị canh.
(Pháp
cú 64-65)
7.Tìm hiểu ý nghĩa: Nhớ kỹ những điều đã nghe rồi, phải tìm hiểu ý nghĩa cho chín chắn, để khỏi tu tập sai lầm. Thọ trì pháp mà không hiểu ý nghĩa là hạng người “hay chữ lỏng” rất nguy hại. Thà dốt đặt còn hơn hay chữ lỏng, nghĩa là không biết mà cứ tưởng mình biết, biết sai tưởng biết đúng:
Ngu
tự biết mình ngu
Nhờ
vậy
thành có trí
Ngu
tự
cho có trí
Mới
thật
là chí ngu.
(Pháp
cú 63)
8.
Hoan
hỷ chấp nhận: Khi đã hiểu rõ ý nghĩa của pháp, cần
có sự hân hoan chấp nhận pháp ấy, xem Pháp như phao cứu
mạng giữa biển khổ, luôn luôn sống cái tâm trạng vui mừng
của một kẻ trộm vừa gặp được kho báu lớn, hay của
một gã cùng tử tìm thấy viên bảo châu buộc trong áo rách.
9.
Ước
muốn tu tập: Kế tiếp phải phát sinh ý muốn tu theo
Pháp. Chấp nhận mà không muốn tu thì chỉ là một sự chấp
nhận suông, rốt cuộc không ích gì. Có Phật tử nói đạo
rất cao siêu nhưng tuyệt không dính dấp gì tới đạo trong
nếp sống của họ hàng ngày, vì họ không có ước muốn
tu tập.
10.
Nỗ
lực: Đã muốn tu thì phải cố gắng dụng tâm trong việc
tu hành, biến tất cả việc làm, tất cả hoàn cảnh trong
đời sống thành pháp tu.
11.
Cân
nhắc: Khi nỗ lực quyết tu tập pháp rồi phải cân nhắc
pháp môn nào thích hợp, không thích hợp với mình.
12.
Tinh
cần: Sau khi đã cân nhắc chọn cho mình một pháp môn
thích đáng, phải tinh cần theo pháp môn ấy cho chuyên nhất.
Có những Phật tử vì thiếu tinh cần nên dễ bị người
khác lay chuyển, dễ rơi vào tà ma ngoại đạo, hoặc luôn
luôn thay đổi thầy, chạy từ pháp môn này qua pháp môn khác.
13.
Chứng
đạt chân lý: Sau khi tinh cần chuyên nhất với một
pháp môn trong một thời gian dài, cuối cùng hành giả mới
chứng đạt chân lý, giải thoát đau khổ.
Như vậy sự thành đạt trí tuệ là cả một con đường dài cam go, không thiếu cạm bẫy. Mỗi chặng đường đều mở ra một khúc quanh mới mà hành giả thiếu thiện xảo có thể bỏ cuộc hoặc lạc đường.