LỜI VÀNG XƯA CÒN ĐÓ
Nguyên Cẩn
Tôn giáo ở đâu trước tình trạng cuộc sống không định hướng?
Mùa Phật đản lại về trên đất nước. Những lễ hội được diễn ra không chỉ trong các chùa chiền nơi thành phố mà tận các thôn xóm xa xôi… Người ta trang nghiêm đến chùa với tất cả sự thành kính, chiêm bái và đảnh lễ. Trong bầu không khí thiêng liêng ấy, có ai tự hỏi: “Chúng ta học và hiểu được gì từ Phật pháp?”. Xã hội hôm nay thấm nhuần Phật pháp hay những đức tin tôn giáo đến đâu mà sao chung quanh ta những cái xấu cái ác đang diễn ra hàng ngày với tần số đáng báo động; từ cướp giật, trộm đạo, gây gổ, giành giật đến việc coi sinh mạng đồng loại như cỏ rác từ tên sát nhân trên phố đến ông bác sĩ đạo mạo trong bệnh viện, từ bà bán hàng ăn chứa phụ gia độc hại ngoài chợ cho đến ngài giám đốc xí nghiệp đang gây ô nhiễm môi trường?
Chúng ta lại thắc mắc: “Những người như thế có theo tôn giáo nào không?”. Lại phải trở về câu hỏi mà nhiều nhà lý luận duy vật đưa ra: Tôn giáo thì có ích lợi gì trong sự xuống cấp, tha hóa của “mặt trái cơ chế thị trường” nếu không muốn lặp lại quan điểm tôn giáo chỉ là thuốc phiện ru ngủ quần chúng của Marx. Dù rằng Marx khi nói thế vẫn chỉ nhắm đến Cơ Đốc giáo và hệ thống giáo quyền lãnh đạo châu Âu; nhưng người ta vẫn có thể lý luận “Không có đạo, con người vẫn có thể sống tốt!”.
Quả thực, nhiều người không quan tâm đến tôn giáo vẫn sống liêm khiết, có nhân nghĩa và đầy tinh thần trách nhiệm. Chẳng hạn ở Tây Âu, đa số cho rằng họ tin nơi Đức Chúa Trời nhưng chỉ một số ít người đi nhà thờ mà thôi. Ngay cả tại châu Mỹ La-tinh, so với tổng số giáo dân Cơ Đốc giáo, số người đều đặn đi nhà thờ cũng chỉ từ 15 đến 20 phần trăm. Lại càng khó nói khi những kẻ ác ấy ai biết họ có tôn giáo hay không? Mà ai dám chứng nhận hay khẳng định cứ theo tôn giáo nào đấy thì thành người hiền lành? Ngay cả hàng ngũ tu sĩ cũng còn những người xấu kia mà!
Vậy tôn giáo có cần thiết không? Có đấy! Hoàng đế Napoléon nhà chính trị, quân sự đệ nhất thế giới cũng quan niệm: “Một dân tộc không có tôn giáo thì chỉ có thể cai trị bằng súng!”. Vì sao ông nói như vậy? Phải chăng ông tin rằng về căn bản, giáo lý đạo nào cũng dạy con người biết sống yêu thương, hòa hợp, tôn trọng tình anh em, đồng loại… Chúng ta có thể thấy rất nhiều câu nói về lòng nhân ái trong Kinh Thánh, Koran và giáo lý nhà Phật như những lời dạy đầu tiên và cũng là mục đích cuối cùng của tôn giáo…
Vậy tôn giáo có cần thiết không? Có đấy! Hoàng đế Napoléon nhà chính trị, quân sự đệ nhất thế giới cũng quan niệm: “Một dân tộc không có tôn giáo thì chỉ có thể cai trị bằng súng!”. Vì sao ông nói như vậy? Phải chăng ông tin rằng về căn bản, giáo lý đạo nào cũng dạy con người biết sống yêu thương, hòa hợp, tôn trọng tình anh em, đồng loại… Chúng ta có thể thấy rất nhiều câu nói về lòng nhân ái trong Kinh Thánh, Koran và giáo lý nhà Phật như những lời dạy đầu tiên và cũng là mục đích cuối cùng của tôn giáo…
Dù rằng từ những trang kinh biến thành hành động thì còn một khoảng cách mênh mông, không dễ vượt qua đối với chính giới tu sĩ, chứ chưa nói đến tín đồ quần chúng căn cơ có phần thấp kém, bị vây bủa bởi tự ngã và ái dục, điều mà nhà Phật gọi là vô minh. Người có tôn giáo hay không đều phải sống theo lý trí, theo ý thức phân biệt phải trái (common sense), thiện ác, chính tà theo tư duy hợp lý của mình và nhất là phải biết yêu thương. Đạo từ bi là thế! Nhà Phật có bắt ai phải đến chùa để trở thành người tốt đâu?
Thứ nhất tu ở trong nhà
Thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa
Dù sao có một đức tin vẫn tốt hơn là để “tâm hoang vu”. Mấy ai có thể chắc rằng mình tin vào thiện căn tận đáy lòng mà hành động trừ những người có ý chí lớn, những bậc thắng nhân. Còn kinh tế thị trường không hề có tội dù mặt trái hay mặt phải vì bản chất nó là phi đạo đức (amoral) chứ không phải vô đạo đức (immoral). Nói thế thì tội ác ở Singapore, Nhật Bản hay Tây Âu phải nhiều hơn Việt Nam chứ vì kinh tế thị trường họ phát triển hơn chúng ta kia mà!
Thứ nhất tu ở trong nhà
Thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa
Dù sao có một đức tin vẫn tốt hơn là để “tâm hoang vu”. Mấy ai có thể chắc rằng mình tin vào thiện căn tận đáy lòng mà hành động trừ những người có ý chí lớn, những bậc thắng nhân. Còn kinh tế thị trường không hề có tội dù mặt trái hay mặt phải vì bản chất nó là phi đạo đức (amoral) chứ không phải vô đạo đức (immoral). Nói thế thì tội ác ở Singapore, Nhật Bản hay Tây Âu phải nhiều hơn Việt Nam chứ vì kinh tế thị trường họ phát triển hơn chúng ta kia mà!
Tóm lại, trong một đất nước đang phát triển, nền văn hóa đang trong quá trình xây dựng lại những giá trị mới khi triết học phương Tây, dù là Kant hay Descartes, Hegel hay Karl Marx, không thể đại chúng hóa, phổ cập toàn dân thì vẫn nên nên có một thứ tín ngưỡng theo dạng luân lý thực dụng: “Ở hiền gặp lành” hay “Dẫu xây chín bậc phù đồ; không bằng làm phước cứu cho một người …” Có người hỏi lại: “Vậy thì tôn giáo nào là tốt nhất?”.
Tôn giáo nào là tốt nhất?
Làm sao có một cộng đồng những công dân đức hạnh? Làm sao có được những tín đồ chân chính của một tôn giáo tốt nhất? Hãy nghe mẩu đối thoại giữa Leonardo Boff, nhà thần học giải phóng nổi tiếng người Brazil, và Đức Đạt-lai Lạt-ma để xem tôn giáo chúng ta đang theo có phải tốt nhất chăng?
Khi được Leonardo Boff hỏi một cách tinh quái, “Theo ngài, tôn giáo nào là tốt nhất?”, Đức Đạt-lai Lạt- ma đã trả lời: “Tôn giáo tốt nhất là tôn giáo đưa ta đến gần đấng tối cao nhất. Đó là tôn giáo làm cho ta trở nên một con người tốt hơn”. Bất ngờ và lúng túng trước câu trả lời của vị Lạt-ma, Leonardo hỏi tiếp, “Vậy điều gì làm cho ta tốt hơn?”. Đức Đạt-lai Lạt-ma trả lời ngay, “Bất kỳ điều gì làm ta mở rộng lòng trắc ẩn, biết thông cảm hơn, có tinh thần khách quan hơn, dịu dàng hơn, nhân hậu hơn, có trách nhiệm hơn, có đạo đức hơn. Tôn giáo nào làm được cho ta những điều đó là tôn giáo tốt nhất”.
Tôn giáo nào là tốt nhất?
Làm sao có một cộng đồng những công dân đức hạnh? Làm sao có được những tín đồ chân chính của một tôn giáo tốt nhất? Hãy nghe mẩu đối thoại giữa Leonardo Boff, nhà thần học giải phóng nổi tiếng người Brazil, và Đức Đạt-lai Lạt-ma để xem tôn giáo chúng ta đang theo có phải tốt nhất chăng?
Khi được Leonardo Boff hỏi một cách tinh quái, “Theo ngài, tôn giáo nào là tốt nhất?”, Đức Đạt-lai Lạt- ma đã trả lời: “Tôn giáo tốt nhất là tôn giáo đưa ta đến gần đấng tối cao nhất. Đó là tôn giáo làm cho ta trở nên một con người tốt hơn”. Bất ngờ và lúng túng trước câu trả lời của vị Lạt-ma, Leonardo hỏi tiếp, “Vậy điều gì làm cho ta tốt hơn?”. Đức Đạt-lai Lạt-ma trả lời ngay, “Bất kỳ điều gì làm ta mở rộng lòng trắc ẩn, biết thông cảm hơn, có tinh thần khách quan hơn, dịu dàng hơn, nhân hậu hơn, có trách nhiệm hơn, có đạo đức hơn. Tôn giáo nào làm được cho ta những điều đó là tôn giáo tốt nhất”.
Theo lời thuật lại của chính Leonardo thì ông ta đã im lặng một lát, cảm thấy kinh ngạc rồi mãi về sau này vẫn tiếp tục suy nghĩ về những điều minh triết và không thể bác bỏ được mà Đạt-lai Lạt-ma nói thêm bằng một giọng thân mật: “Này bạn của tôi, tôi không quan tâm đến tôn giáo của bạn hoặc bạn có tôn giáo hay không. Điều thực sự đáng quan tâm đối với tôi là thái độ của bạn trước những người ngang hàng với bạn, trước gia đình bạn, trước người đồng sự của bạn, trước cộng đồng của bạn và trước cuộc đời. Bạn hãy nhớ rằng vũ trụ này là tiếng vọng trước hành động và suy nghĩ của chúng ta.
Cuộc trò chuyện giữa Leonardo Boff và Đức Đạt-lai Lạt- ma đã được lưu truyền hầu như khắp thế giới về những tiêu chí của một tôn giáo hoàn hảo. Vậy Phật pháp có đem lại những phương cách, bài giảng giúp ta rèn luyện, huân tập tâm hồn theo chiều hướng ấy chăng?
Phật pháp có khai sáng tâm hồn không?
Đọc lại kinh Pháp Cú, chúng ta thấy những lời Phật dạy còn đó như những bài học, những bài luyện tập tâm trí, đem lại những phương thuốc chữa lành vết thương trong ta vốn bị che chắn bởi vô minh, ái dục… Khi Đức Đạt-lai Lạt-ma nói về việc suy tư cẩn trọng, người nói đến Tâm. Phật dạy:
“Trong các pháp, tâm dẫn đầu, tâm làm chủ, tâm tạo tác. Nếu nói hoặc làm với tâm thanh tịnh, sự vui sẽ theo nghiệp kéo đến như bóng theo hình” (Pháp cú 1).
“Tâm phàm phu cứ xoay vần theo ngũ dục, dao động không dễ nắm bắt. Chỉ những người nào đã điều phục được tâm mình mới được yên vui” (Pháp cú 2).
Về lời nói, Phật dạy:
“Chớ nên nói lời thô ác. Khi ngươi dùng lời thô ác nói với người khác thì người khác cũng dùng lời thô ác nói với ngươi. Thương thay những lời nói nóng giận, thô ác, chỉ làm cho các ngươi đau đớn khó chịu như dao gậy mà thôi (Pháp cú 133).
“Thường nói lời vọng ngữ, có làm nói không làm, người tạo hai nghiệp ấy, chết cùng đọa địa ngục”.(Pháp cú 290).
Nói theo giáo pháp, khởi đi từ ý nghiệp , con người ta gây ra khẩu nghiệp và sau cùng trở thành thân nghiệp. Chúng ta thấy ai đó muốn giết người, nung nấu hận thù, gây gổ chửi bới và sau cùng ra tay sát hại nhau. Họ thường nói do bức xúc, giận dữ bất ngờ nhưng nếu trong lòng không nuôi dưỡng tâm hận thù thì khó mà xuống tay đột ngột tước đi mạng sống người khác.
“Người nào ngăn được cơn giận dữ nổi lên như dừng được chiếc xe đang chạy mạnh, mới là kẻ chế ngự giỏi, ngoài ra chỉ là kẻ cầm cương hờ (Pháp cú 211).
Bao nhiêu vụ án gây ra vì những kẻ mang tâm tham dục, từ ánh mắt phát sinh ý nghĩ tà vạy, tơ tưởng bệnh hoạn, phạm dâm nên gây ra cưỡng hiếp, loạn luân… hoặc những vụ án cũng do lòng tham gây ra gần đây, từ cô tiếp viên ăn cắp vặt ở xứ người cho đến ông quan to tham những hàng nghỉn tỷ cũng đều một tội.
“Trong thế gian này ai hay sát sinh, hay nói dối, hay lấy cắp, hay phạm dâm, hay say đắm rượu chè; ai có các hành vi đó tức là đã tự đào bỏ thiện căn của mình ngay ở cõi đời này”(Pháp cú 234).
“Các ngươi nên biết: ‘Hễ không lo chế ngự tức là ác’. Vậy chớ tham, chớ làm điều phi pháp, để khỏi sa vào thống khổ đời đời” (Pháp cú 235).
Đức Đạt-lai Lạt-ma lưu ý thân nghiệp tạo nên thói quen, rồi trở thành nhân cách vì tội lỗi thường bắt đầu từ những chuyện rất nhỏ như ăn cắp vặt, hay hối lộ vài trăm ngàn trên đường phố sau đó là biển thủ công quỹ, bòn rút hàng nghìn tỷ… Học thuyết hành vi đã chứng minh rằng nhân cách được xây dựng trên lòng tự trọng và con số 57% công nhân vượt năng suất do có ý thức tự trọng cao trong một báo cáo khoa học chứng minh rằng năm đức hạnh (The big five traits) để xây dựng lòng tự trọng và nhân cách được các nhà hành vi học và quản lý phương Tây đề cao (lòng tận tụy; ổn định tâm lý; hòa hợp; cởi mở; sẵn sàng tiếp thu kinh nghiệm). Thói quen trở thành nhân cách cũng sẽ quyết định số mệnh chúng ta. Bao nhiêu kẻ hầu tòa hôm nay xem thường tu dưỡng bản thân, chạy theo tham dục mà không hay mình “cầm đuốc lửa đi ngược gió”.
“Khi nghiệp ác chưa thành thục, kẻ ác cho là vui; khi nghiệp ác đã thành thục, kẻ ác mới hay là ác”. (Pháp cú 119).
“Chớ khinh điều ác nhỏ, cho rằng: ‘chẳng đưa lại quả báo cho ta’. Phải biết giọt nước nhiểu lâu ngày cũng đầy bình. Kẻ ngu phu sở dĩ đầy tội ác bởi chứa dồn từng chút từng chút mà nên” (Pháp cú 121).
Phật đã từng căn vặn chúng sanh:
“Làm sao vui cười, có gì thích thú, khi ở trong cõi đời luôn luôn bị thiêu đốt. Ở trong chỗ tối tăm bưng bít, sao không tìm tới ánh quang minh?” (Pháp cú 143).
Điều gì ngăn cản chúng ta, vô minh hay ái dục vì:
“Làm dữ bởi ta, mà nhiễm ô cũng bởi ta; làm lành bởi ta, mà thanh tịnh cũng bởi ta. Tịnh hay không tịnh đều bởi ta, chứ không ai có thể làm cho ai thanh tịnh được” (Pháp cú 161).
Để thoát khỏi mê lầm, tam độc, chúng ta phải tự mình đứng lên, rũ bùn chứ cầu chi Thượng đế hay tha lực vì đạo Phật chủ trương “tự thắp đuốc soi đường mà đi”.
“Chính tự mình làm chỗ nương dựa cho mình, chứ người khác làm sao nương dựa được? Tự mình khéo tu tập mới đạt đến chỗ nương dựa nhiệm mầu”( Pháp cú 156).
“Nếu muốn khuyên người khác nên làm như mình, trước hãy sửa mình rồi sau sửa người. Tự sửa mình vốn là điều khó nhất” (Pháp cú 155).
Làm sao để sống an lạc
Trên tinh thần tự tu dưỡng ấy, chúng ta sẽ từng bước tiến gần hơn với Đạo – mở rộng lòng trắc ẩn, biết thông cảm hơn, có tinh thần khách quan hơn, dịu dàng hơn, nhân hậu hơn, có trách nhiệm hơn, có đạo đức hơn – như lời Đạt-lai Lạt-ma đã dạy thuyết giáo cho nhà thần học Leonardo Boff. Lúc ấy:
“Sung sướng thay chúng ta sống không thù oán giữa những người thù oán. Giữa những người thù oán, ta sống không thù oán” (Pháp cú 187).
“Sung sướng thay chúng ta sống không tham dục giữa những người tham dục! Giữa những người tham dục, ta sống không tham dục” (Pháp cú 189).
“Sống biết hổ thẹn, sống thường cầu thanh tịnh, sống không đam mê dục lạc, sống khiêm tốn, trong sạch và dồi dào kiến thức; sống như thế mới thực khó làm” (Pháp cú 233).
Và chúng ta hiểu:
“Chỉ có con đường này, chẳng còn con đường nào khác, có thể làm cho tri kiến các ngươi thanh tịnh. Các ngươi thuận làm theo thì bọn ma bị rối loạn (Pháp cú 259).
“Ở thế gian này nếu hàng phục được ái dục khó hàng phục, thì sầu khổ tự nhiên rụng như nước giọt lá sen” (Pháp cú 320).
Hạnh phúc khi ấy, theo Đức Đạt-lai Lạt-ma, không phải là số mệnh mà là sự lưa chọn; hay ta nói theo ngôn ngữ toán học thì hạnh phúc là hàm số của thói quen và nhân cách… và là tổng số của những ý, khẩu và thân nghiệp bởi lẽ như Nguyễn Du đã nói: “Thiện căn ở tại lòng ta”.
Tạp chí Văn Hoá Phật Giáo Số 200 Phật Đản
- Từ khóa :
- Nguyên Cẩn
Gửi ý kiến của bạn
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D348408964.-%3B)