CHÁNH NIỆM LÀ GÌ
Tác giả: Jon Kabat-Zinn
Dịch giả: Nguyễn duy Nhiên.
Chánh niệm là một
phương pháp tu tập cổ truyền trong
đạo Phật, vẫn còn rất
thích hợp đến
đời sống hiện tại của
chúng ta ngày nay.
Sự
thích hợp ấy tự nó không
dính dáng gì đến
đạo Phật, hoặc việc
trở thành một
Phật tử, nhưng nó là sự
tỉnh thức dậy, biết sống
hòa hợp với chính mình và
thế giới chung quanh.
Chánh niệm có nghĩa là ta biết tự nhìn lại mình,
quan niệm sống của mình, và
ý thức được
tính chất toàn vẹn của mỗi giây, mỗi phút trong cuộc sống. Và trên hết,
chánh niệm có nghĩa là
tiếp xúc được với
thực tại, những gì đang xảy ra chung quanh ta.
Theo
quan điểm của
Phật giáo, thì
trạng thái tỉnh thức của một người
bình thường rất có
giới hạn và đang bị
giới hạn. Nói
chính xác hơn thì
trạng thái ấy giống như của một người
nằm mộng hơn của một người
tỉnh thức.
Thiền tập sẽ giúp
đánh thức ta dậy từ một giấc ngủ mê của những tập
quán hành động máy móc
vô ý thức. Và từ đó ta mới có thể thật sự sống, và có thể xử dụng được hết mọi khả năng của
ý thức cũng như trong
tiềm thức của mình. Những bậc
thánh nhân, các nhà Yoga, những vị
thiền sư đã
thám hiểm và
thăm dò lãnh thổ này
từ hàng mấy nghìn năm nay. Và trong tiến trình ấy, họ đã học được những điều có thể đem lại
lợi ích lớn lao cho
chúng ta, nhất là những người sống ở
Tây phương, giúp họ làm
quân bình lại một nền
văn hóa lúc nào cũng muốn
chiếm hữu,
kiểm soát thiên nhiên, thay vì
ý thức được rằng ta cũng là một phần rất
thân thiết
đối với chúng.
Kinh nghiệm của những bậc
thánh nhân dạy rằng, khi ta biết quay vào trong và
tự quán sát mình cho sâu sắc, bằng những
phương pháp có
hệ thống rõ ràng ,
chúng ta có thể sống một
cuộc đời hòa hợp hơn,
hạnh phúc hơn và với nhiều
tuệ giác hơn. Nó cũng sẽ đem lại cho ta một cái nhìn mới về
thế giới chung quanh, có thể bổ sung cho những
quan niệm duy vật hạn hẹp đang
chi phối tư tưởng và tập tục của
chúng ta, nhất là những người
Tây phương. Nhưng
quan điểm mới này không
nhất thiết
là
của riêng gì
Đông phương hoặc là một triết lý nào huyền bí cả. Ông Thoreau cũng đã nhìn thấy rất rõ
vấn đề này, ở New England vào năm 1846 và ông đã viết về
hậu quả nguy hại của nó với một
cảm xúc rất mạnh mẽ.
Trong
đạo Phật,
chánh niệm còn được gọi là trái tim của
thiền quán. Trên
căn bản thì
chánh niệm là một
ý niệm hết sức đơn giản.
Sức mạnh của
chánh niệm nằm ở chỗ ta biết
thực hành và
áp dụng nó.
Chánh niệm có nghĩa là chú ý theo một đường lối
đặc biệt: có
mục đích, ở trong giây phút
hiện tại và không phán xét. Sự chú ý này sẽ
nuôi dưỡng một
ý thức rộng lớn,
sáng tỏ và biết
chấp nhận thực tại.
Chánh niệm đánh thức ta dậy để
nhận thấy sự thật rằng sự sống của ta chỉ có mặt trong giây phút
hiện tại này mà thôi. Nếu
chúng ta không có mặt
trọn vẹn trong những giây phút ấy, ta không những bỏ qua những gì
quý báu nhất
trong đời mình, mà còn không thể
nhận diện được sự
giàu có và
thâm sâu của những cơ hội có thể giúp ta
trưởng thành và
chuyển hóa.
Nếu ta thiếu
chánh niệm trong giờ phút
hiện tại, những
thói quen và tập quán
vô ý thức sẽ có thể tạo nên nhiều
vấn đề khác nữa,
thường thường chúng bị
thúc đẩy bởi một sự
sợ hãi và
bất an sâu xa trong ta. Những
vấn
đề này sẽ
tích tụ qua
thời gian, nếu lâu ngày không được chăm sóc, chúng có thể gây cho ta một
cảm giác bị
mắc kẹt và
xa lìa thực tại. Và
cuối cùng, ta có thể sẽ đánh mất đi
niềm tin vào khả năng
giải thoát của
chính mình.
Chánh niệm là một
phương pháp tu tập giản dị nhưng có một
năng lực vô song, có thể giúp ta thoát ra và
tiếp xúc lại được với
tuệ giác và sự sống của mình. Đây cũng là một
phương cách giúp ta làm chủ lại được đường hướng và phẩm chất của đời mình, trong đó có những mối tương quan của ta trong
gia đình, ngoài
xã hội, rộng hơn nữa là với
thế giới và trái đất này, và
căn bản hơn hết là với chính ta, như một
con người.
Cây chìa khóa của
con đường giải thoát này có gốc rễ nằm trong
đạo Phật,
đạo Lão và Yoga, nhưng ta cũng có
tìm thấy nó trong các
công trình của những người
Tây phương như Emerson, Thoreau và Whitman, và trong
tuệ giác của người Da đỏ nữa. Đó chính là sự
ý thức được
tính chất quý báu của giây phút
hiện tại và
nuôi dưỡng một mối
liên hệ mật thiết với
thực tại bằng một sự chú ý
liên tục và
thận trọng.
Thái độ ấy
hoàn toàn khác hẳn với những khi ta xem cuộc sống này như là một cái gì rất
bình thường
và đương nhiên!
Thói quen đem
hy sinh giây phút
hiện tại này cho một
sự kiện nào đó chưa
xảy ra, đẩy ta thẳng vào
thế giới của
thất niệm, và từ đó ta không còn
ý
thức được màn lưới chằn chịt nối liền mọi sự sống
với nhau nữa. Sự
thất
niệm ấy
gồm có việc thiếu
ý thức và thiếu
hiểu biết về chính
bản tâm ta, và
ảnh hưởng của nó trên
nhận thức và hành động của ta.
Vì vậy sự sống của ta, mối tương quan với người khác, và với
thế giới chung quanh,
đã trở nên
vô cùng giới hạn.
Xưa nay, người ta vẫn thường cho rằng, những
vấn đề căn bản ấy là thuộc
lãnh vực tôn giáo, nằm trong một khuôn
khổ tâm linh. Nhưng thật ra
chánh niệm không có
dính dáng gì đến
tôn giáo hết, ngoại trừ trong
ý nghĩa cơ bản của danh từ ấy, như là một
phương tiện để
tiếp xúc với sự huyền nhiệm của sự sống, và
ý thức được rằng ta có một mối
liên hệ rất
mật thiết với
hiện hữu chung quanh ta.
Khi ta biết chú ý một cách cởi mở, không để bị
chi phối bởi sự
ưa thích,
ghét bỏ của mình, cũng như những
ý kiến,
phê bình,
xu hướng và
mong ước, thì sẽ có những cơ hội mới
xuất hiện và chúng có thể giúp ta thoát ra khỏi được sự
trói buộc của
vô thức trong ta.
Đối với tôi thì
chánh niệm là một nghệ thuật sống
tỉnh thức. Bạn không
cần phải là một
Phật tử hay một nhà Yoga mới có thể
thực tập chánh niệm.
Thật ra trong
Phật giáo, điểm quan trọng nhất là ta phải biết
trở về với chính mình, chứ không nên
cố gắng trở thành một cái gì khác hơn là mình.
Đạo Phật dạy cho ta biết
tiếp xúc với
tự tánh của ta và để cho nó
hiển lộ ra một cách không ngăn ngại. Có nghĩa là ta phải
tỉnh thức dậy và nhìn thấy sự vật như chúng thật sự như vậy. Thật ra chữ
Buddha, Phật, có nghĩa là một
người tỉnh thức, một người đã thấy được
tự tánh của mình.
Vì vậy, sự
thực tập chánh niệm không hề
xung đột với bất cứ một
tín ngưỡng hay một
truyền thống nào khác - cho dù đó là
tôn giáo hoặc khoa học - và nó cũng không đòi hỏi ta phải tin vào một
hệ thống tư tưởng hoặc một
chủ nghĩa nào hết.
Chánh niệm chỉ
đơn giản là một
phương pháp cụ thể giúp ta
tiếp xúc được với chính mình một cách
trọn vẹn hơn, qua một quá trình
tự quán chiếu, tự xét soi và hành động có
ý thức. Quá trình ấy không có gì là
lạnh lùng, khô khan và
vô tâm hết. Thật ra nền tảng của
chánh niệm phải là
lòng từ ái,
hiểu biết và
nuôi dưỡng. Bạn cũng có thể nghĩ đến
chánh niệm như là một
lòng nhân từ.
- Có một người học trò nói rằng: "Khi tôi là một Phật tử thì cha mẹ, bạn bè tôi ai cũng cũng lấy làm khó chịu. Thế nhưng khi tôi là một vị Phật, thì mọi nguời đều hạnh phúc".
Trích sách Nơi Ấy Cũng Là Bây Giờ Và Ở Đây,
Nguyên tác: Wherever You Go, There You Are.
Tác giả: Jon Kabat-Zinn - Dịch giả: Nguyễn duy Nhiên.
"Thiền tập áp dụng vào đời sống hằng ngày"
Nhà Xuất Bản Sinh Thức, trang 3 - 8)