Sức Mạnh Của “cái Đã Qua”

Cơ sở của thiền định Phật giáo là sự quan sát chính xác, từng khoảnh khắc về bất cứ điều gì phát sinh trong kinh nghiệm của chúng ta. Bằng cách quan sát cẩn thận, với một tâm trí ổn định, chúng ta có được cái nhìn sâu sắc về bản chất của thực tại khi nó mở ra trước mắt chúng ta. Thiền sư Shinzen Young gợi ý biến thể này của vipassana, hay thiền minh sát, trong đó chúng ta tập trung vào sự tan biến không thể tránh khỏi của những suy nghĩ, nhận thức và cảm xúc.

Và cho đến khi bạn biết điều này:
Làm thế nào để trưởng thành qua cái chết
Bạn chỉ là một vị khách rắc rối khác,
Trên trái đất u ám.
—JOHANN WOLFGANG VON GOETHE,
“Niềm khao khát thiêng liêng”

Thiền sinh của tôi đôi khi hỏi tôi, “Có con đường nào nhanh nhất dẫn đến giác ngộ không?” Câu trả lời tiêu chuẩn của tôi là, “Có lẽ, nhưng tôi không nghĩ rằng nhân loại hiện đang biết đến nó. Trong giai đoạn khoa học tâm linh hiện tại của chúng ta, các cách tiếp cận khác nhau dường như có hiệu quả đối với những người khác nhau. Đó là lý do tại sao tôi muốn cung cấp cho các bạn nhiều kỹ thuật tương phản để lựa chọn.”

Sau đó, gần đây, tôi quyết định thực hiện một trải nghiệm tư duy. Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi chỉ được phép dạy một kỹ thuật tập trung và không dạy kỹ thuật nào khác? Tôi sẽ chọn kỹ thuật nào? Đó là một lựa chọn khó khăn, nhưng cuối cùng tôi đã kết luận rằng đó sẽ là một kỹ thuật mà tôi gọi là “Chỉ Nhận Biết Cái Đã Qua“ (Just Note Gone”).

Hầu hết mọi người nhận thức được thời điểm khi một sự kiện cảm giác bắt đầu nhưng hiếm khi nhận thức được thời điểm khi nó biến mất. Chúng ta ngay lập tức bị thu hút bởi một âm thanh mới, hình ảnh mới hoặc cảm giác cơ thể mới, nhưng hiếm khi nhận thấy âm thanh, hình ảnh hoặc cảm giác cơ thể trước đó biến mất khi nào. Điều này là tự nhiên, bởi vì mỗi phát sinh mới đại diện cho những gì chúng ta cần giải quyết trong thời điểm tiếp theo. Nhưng việc luôn luôn nhận biết những khởi sinh của cảm giác và hầu như không bao giờ hay biết những tan biến (đã qua đi) của cảm giác sẽ tạo ra một quan điểm không cân bằng về bản chất của kinh nghiệm giác quan.

Để thực hành kỹ thuật “Chỉ Nhận Biết Cái Đã Qua”, hãy làm theo các hướng dẫn cơ bản sau: Bất cứ khi nào một trải nghiệm giác quan—âm thanh, hình ảnh, cảm giác cơ thể—đột ngột biến mất, hãy ghi lại nó. Xác nhận rõ ràng khi bạn phát hiện ra điểm chuyển tiếp giữa tất cả những gì đang tồn tại và ít nhất một số không còn tồn tại nữa. Bạn có thể sử dụng nhãn hiệu tinh thần (đặt tên) “đã qua” để giúp bạn ghi nhận sự kết thúc của trải nghiệm. Nếu không có gì biến mất trong một thời gian, điều đó tốt. Chỉ rong chơi cho đến khi một cái gì đó khởi sinh. Nếu bạn bắt đầu lo lắng về thực tế là không có gì kết thúc, hãy ghi nhận mỗi khi suy nghĩ đó kết thúc. Chỉ có một lượng hữu hạn không gian có sẵn trong ý thức tại bất kỳ thời điểm nào. Mỗi phát sinh ở một nơi nào đó gây ra một sự diệt vong ở một nơi khác.

Vậy thì sao? Tại sao chúng ta phải quan tâm đến việc liệu chúng ta có thể phát hiện thời điểm khi một cuộc nói chuyện cụ thể trong đầu hoặc một âm thanh bên ngoài cụ thể hoặc một cảm giác cơ thể cụ thể đột ngột lắng xuống? Giả sử bạn phải trải qua một trải nghiệm khủng khiếp nào đó bao gồm đau đớn về thể xác, đau khổ về tinh thần, rối loạn tinh thần và mất phương hướng nhận thức cùng một lúc. Bạn có thể rẽ vào đâu để được an toàn? Bạn có thể tìm kiếm sự thoải mái ở đâu? Bạn có thể tìm ý nghĩa ở đâu? Quay về phía cơ thể của bạn sẽ không giúp ích gì. Không có gì ngoài đau đớn và sợ hãi ở đó. Hướng về tâm trí của bạn sẽ không giúp được gì. Không có gì ngoài sự nhầm lẫn và hoang mang ở đó. Quay về phía hình ảnh và âm thanh sẽ không giúp được gì. Không có gì ngoài hỗn loạn và lộn xộn ở đó.

Trong hoàn cảnh cùng cực như vậy, có nơi nào bạn có thể tìm đến sự giải thoát không? Có. Bạn có thể tập trung chăm chú vào thực tế là mỗi cảm giác gây hại sẽ qua đi. Nói cách khác, bạn có thể đảo ngược thói quen bình thường là chuyển sang mỗi sự phát sinh mới và thay vào đó chuyển sang mỗi sự biến mất mới. Sự thuyên giảm vi mô liên tục có sẵn.

Có một số phản đối hợp lý đối với cách nhìn nhận sự việc này. Có một điều, nó có vẻ quá cực đoan để có thể chấp nhận được. Rốt cuộc, hầu hết mọi người trong hầu hết các ngày không phải đối mặt với nỗi kinh hoàng bao trùm như thế. Đúng. Tuy nhiên, hầu hết mọi người có thể sẽ trải qua một trải nghiệm đau đớn sâu sắc vào một thời điểm nào đó trong đời. Dựa trên kinh nghiệm trực tiếp của bản thân, sẽ là một nguồn an ủi lớn lao khi biết rằng có một nơi an toàn sâu đến mức không gì có thể chạm tới được.

Kết thúc vi mô có thể giúp được bao nhiêu? Nó phụ thuộc nhiều yếu tố. Phụ thuộc vào cái gì? Nó phụ thuộc vào ba điều: sự rõ ràng của giác quan (khả năng phát hiện những khoảnh khắc biến mất), sức mạnh tập trung (khả năng tập trung vào những khoảnh khắc biến mất) và sự bình đẳng bên trong (khả năng cho phép những trải nghiệm cảm giác đến và đi mà không cần đẩy và kéo).

Bạn có thể coi tâm xả là khả năng nói “Vâng!” một cách nhanh chóng và sâu sắc với mỗi cảm giác mới phát sinh. Sự cởi mở nhanh chóng và sâu sắc đối với một trải nghiệm sẽ tạo điều kiện cho trải nghiệm đó biến mất nhanh chóng và sâu sắc. Điều này tạo ra một cơ chế phản hồi tích cực. Bạn càng có nhiều tâm xả khi cảm giác phát sinh, bạn càng dễ dàng phát hiện ra những sự tan biến của chúng. Bạn càng phát hiện ra những sự trôi qua, bạn càng dễ dàng có được sự bình tĩnh khi cảm giác phát sinh. Vòng lặp lại này tăng tốc độ học tập của bạn theo cấp số nhân.

Theo thời gian, kỹ thuật “Just Note Gone” sẽ giúp bạn nhạy cảm hơn trong việc phát hiện những lần biến mất rõ ràng hơn. Điều này, kết hợp với vòng xả, giúp bạn có thể tập trung liên tục vào việc biến mất. Điều này lần lượt biến kết thúc vi mô thành siêu thuyên giảm.

Ghi nhận “đã qua” (gone) tạo ra những tác động tích cực khác ngoài cảm giác nhẹ nhõm. Một số người thấy rằng việc ghi nhận những khoảnh khắc tan biến sẽ tạo ra một cảm giác yên bình sâu sắc. Sự yên tĩnh về thị giác, thính giác hoặc cơ thể dường như có thể lan truyền qua ý thức bất cứ khi nào bạn nhận thấy một sự “biến mất”. Mỗi khoảnh khắc chấm dứt chỉ dẫn đến sự nghỉ ngơi tuyệt đối—điểm tĩnh trong thế giới đang quay cuồng.

Ghi nhận “đã qua” cho phép bạn trải nghiệm “Điều này rồi cũng qua”, điều này sẽ mang lại sự thoải mái hơn so với việc bạn chỉ cố nhắc nhở bản thân “Điều này rồi cũng sẽ qua”. Không có gì “ra đi” tạo ra sự tĩnh lặng và yên bình trong bạn; đây là hệ quả tự nhiên của bản chất biến mất.

Nhưng có một hiệu ứng khác mà mọi người thường báo cáo và điều đó dường như đi ngược lại bản chất của sự biến mất. Một số người thấy việc ghi nhận “đã qua” là phong phú và thỏa mãn về mặt giác quan. Nơi mọi thứ hướng đến là nơi mọi thứ khởi đi. Mỗi lần bạn ghi nhận “đã biến mất”, trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, sự chú ý của bạn hướng thẳng vào sự phong phú của Nguồn sinh. Đó là những gì đằng sau nghịch lý dường như thỏa mãn hư vô. Có một từ có nghĩa là cả “sự chấm dứt” và “sự hài lòng” như một khái niệm được liên kết duy nhất. Từ này là “niết bàn.” (nirvana)

Ghi nhận “đã qua” cũng có thể dẫn đến một tinh thần yêu thương và phụng sự (bồ đề tâm) tự phát. Khi bạn biết được nguồn gốc của ý thức của chính mình, bạn cũng bắt đầu biết được nguồn gốc của tâm thức của mọi người – một tử cung (nguồn sinh) vô hình chung của tất cả chúng sinh. Ghi nhận “đã qua” có thể dẫn đến cảm giác đồng nhất tự nhiên với (và cam kết với) tất cả chúng sinh. Vì vậy, sự ra đi, cho dù có vẻ lạnh lùng và vô cảm, nhưng thực sự có mối liên hệ sâu sắc với vấn đề hoàn thiện con người và lòng tốt của con người.

Khi bạn trở nên nhạy cảm hơn trong việc phát hiện ra từ “đã ra đi”, bạn có thể đi đến chỗ mà bạn ghi nhận nó thường xuyên đến mức bản thân sự ra đi trở thành một đối tượng của sự tập trung cao độ. Khoảng cách giữa những lần biến mất ngày càng ngắn lại cho đến khi sự biến mất trở thành nền tảng ổn định. Bản thân và thế giới trở thành những hình bóng phù du. Đôi khi người ta hỏi tôi tại sao tôi không lấy hơi thở làm trung tâm của thiền định, như nhiều thiền sư đã làm. Dường như có một ấn tượng chung rằng mục tiêu cuối cùng của thực hành chánh niệm là có thể tập trung vào hơi thở. Đôi khi tôi nhại lại quan niệm đó bằng khẩu hiệu “Những người hành thiền chân chính có thể quay trở lại với hơi thở.” Trên thực tế, nếu bạn khăng khăng rằng tôi cho bạn một cái gì đó để luôn luôn quay trở lại, tôi sẽ nói, “Những người hành thiền chân chính có thể quay trở lại trạng thái ‘đã ra đi’”. Có bất kỳ tác động tiêu cực nào có thể xảy ra khi nhận thức sự biến mất và các chủ đề liên quan về tính không và phi ngã không? Thỉnh thoảng có thể có. Trong một số trường hợp, cảm giác về sự biến mất, trống rỗng và phi ngã có thể mãnh liệt đến mức tạo ra sự mất phương hướng, ác cảm hoặc tuyệt vọng. Những phản ứng khó chịu như thế này đã được ghi lại rõ ràng trong văn học cổ điển về chiêm nghiệm từ các truyền thống phương Đông cũng như phương Tây. Ở phương Tây, đôi khi nó được gọi là Đêm tối của Linh hồn (Dark Night of the Soul). Ở phương Đông, đôi khi nó được gọi là Hầm Hố của Không (Pit of the Void), hay là khía cạnh khó chịu của sự tan biến (bhanga). Điều này không xảy ra thường xuyên, nhưng nếu xảy ra, có ba biện pháp can thiệp mà bạn có thể sử dụng để biến tình huống từ khó khăn thành hạnh phúc.

1, Làm nổi bật những phần tốt đẹp của Đêm đen (Dark Night), mặc dù chúng có vẻ rất tinh tế so với những phần xấu.

Bạn có thể lượm lặt được một số cảm giác yên bình trong hư vô. Có thể có một số cảm giác bên trong và bên ngoài trở thành một (dẫn đến bản sắc mở rộng). Có thể có một số năng lượng nhẹ nhàng, rung động xoa bóp bạn. Có thể có một năng lượng đàn hồi, mở rộng và co lại đang kích thích bạn.

2. Phủ nhận những phần tiêu cực của Đêm đen bằng cách giải cấu trúc chúng thông qua nhận thức chánh niệm. Hãy nhớ “chia để trị”—nếu bạn có thể chia một phản ứng tiêu cực thành các phần của nó (hình ảnh trong đầu, lời nói trong đầu và cảm giác cơ thể đầy cảm xúc), bạn có thể chế ngự được cảm giác choáng ngợp. Nói cách khác, hãy loại bỏ những phần tiêu cực bằng cách yêu thương chúng.

3. Khẳng định những cảm xúc, hành vi và nhận thức tích cực một cách bền vững và có hệ thống. Dần dần, kiên nhẫn, tái tạo lại một thói quen mới thông qua các thực hành như tâm từ.

Trong hầu hết các trường hợp, cả ba biện pháp can thiệp phải được thực hành và duy trì cho đến khi vượt qua Đêm đen. Nó cũng có thể yêu cầu sự hỗ trợ liên tục và tích cực từ các Thiền sư và các thiền sinh khác để nhắc nhở bạn tiếp tục áp dụng các biện pháp can thiệp này. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng sẽ là một chiều sâu của niềm vui và sự tự do ngoài sức tưởng tượng phong phú nhất của một người. Nơi mọi thứ hướng đến cũng là nơi chúng phát sinh. **

Ghi chú của người dịch

* Bài dịch được trích từ sách “Bài viết về đạo Phật hay nhất năm 2013” (The Best Buddhist Writing 2013) do Marvin McLeod biên tập theo một bài viết cũa Thiền sư Shinzen Young có cùng tựa đề “The power of gone”. Xem nguyên bản tại đây:

https://www.shinzen.org/wp-content/uploads/2016/12/art_PowerofGone.pdf

Ban đầu xuất gia ở Nhật Bản với tư cách là một nhà sư theo truyền thống Shingon, SHINZEN YOUNG đã tham dự nhiều chương trình đào tạo chuyên sâu về các truyền thống Phật giáo Kim cương thừa, Thiền và Vipassana. Ông được biết đến với ứng dụng sáng tạo của chánh niệm để kiểm soát cơn đau, hỗ trợ phục hồi và tâm lý trị liệu. Young dẫn đầu các khóa tu thiền trên khắp Bắc Mỹ và tư vấn rộng rãi về nghiên cứu liên quan đến thiền trong cả lĩnh vực khoa học cơ bản và lâm sàng.

Là một thiền sư, tu sĩ Phật giáo và tác giả nhiều sách nổi tiếng, thường sử dụng các khái niệm toán học như một phép ẩn dụ để minh họa cho các khái niệm trừu tượng của thiền định. Kết quả là, những lời dạy của ông có xu hướng phổ biến trong giới học thuật. Mối quan tâm của Thầy trong việc kết hợp thiền với khoa học đã dẫn đến sự hợp tác với các nhà thần kinh học tại Trường Y Harvard và các trường đại học khác. Ngài đang nghiên cứu các phương pháp để đưa việc thực hành chánh niệm thế tục đến với một đối tượng rộng lớn hơn bằng cách sử dụng thuật ngữ được cải tiến. (wikipedia)

Mặc dù dựa trên thực hành thiền định và vipassana cổ xưa của Phật giáo, nhưng điều đó không có nghĩa là thiền định “Chỉ nhận biết cái đă qua” không thể áp dụng vào cuộc sống hàng ngày, bình thường của bất kỳ ai, bất kể niềm tin tâm linh của bạn là gì, bởi vì thực hành này là một tích cực cả trong và ngoài gối thiền!

** Cũng xin ghi lại ý kiến của thiền sinh đã thực tập kỹ thuật nầy,

- Just Note Gone — hình thức thiền đơn giản nhất

Hầu hết mọi người có lẽ đã bắt đầu thiền theo Phật giáo với chánh niệm về hơi thở hoặc tâm từ, nhưng Shinzen Young gợi ý một hình thức thiền khác thậm chí còn đơn giản hơn — Just Note Gone.

Tóm lại, bất cứ khi nào bạn cảm thấy một cảm xúc mạnh mẽ, bạn hãy ghi nhớ trong đầu, “Tôi sẽ nhận thấy sự vắng mặt của cảm xúc này khi nó biến mất.” Sau đó, khi cảm xúc hoàn toàn qua đi, bạn nhận thấy sự vắng mặt của nó và tự nhủ: "Đã qua rồi". “Just Note Gone” thậm chí còn đơn giản hơn niệm hơi thở bởi vì bạn thậm chí không cần phải dành một khoảng thời gian đặc biệt cho việc thực hành. Bạn có thể thực hiện mọi lúc, mọi nơi và mỗi lần chỉ mất vài giây.

Mục đích của thực hành này là để chứng kiến ​​sự vô thường của cảm xúc và trạng thái tinh thần. Sau khi chứng kiến ​​sự trôi qua của cảm xúc, khi bạn cảm thấy một cảm xúc mạnh mẽ đang trỗi dậy, bạn sẽ mong đợi một cách phản xạ rằng nó sẽ qua đi vào một thời điểm nào đó trong tương lai. Khi bạn đã thấy trước được sự kết thúc của cảm xúc, bạn sẽ ít có khả năng bị nó lấn át hơn. Thách thức của “Just Note Gone” là nhớ làm điều đó. Đôi khi tôi tự nhủ phải ghi nhận một cảm xúc đang trôi qua, nhưng khi nó xảy ra tôi sẽ quên ngay. Trong trường hợp đó, có thể hữu ích nếu bạn ghi lại lời nhắc trên một tờ giấy ghi chú hoặc trong điện thoại. Chỉ muốn chia sẻ vì thực hành đơn giản này đã giúp tôi rất nhiều. Cảm ơn vì đã đọc.

- Khi mọi thứ biến mất

Gần như tất cả các thực hành thiền đều liên quan đến một điểm tập trung: hơi thở, âm thanh, cảm giác cơ thể, thần chú. Đối với tôi, điều này thường có nghĩa là tìm tiêu điểm đó và xem và xem... cho đến khi… tôi nhận thấy rằng mình không còn xem nữa. Một sản phẩm phụ, có lẽ không may, của cách tiếp cận này là nó củng cố ý thức của tôi về cái “tôi”. Tôi đang xem. Tôi đang xem. Ôi. Tôi không xem nữa. Tôi nên được xem!... Một bài báo (“The Power of Gone”, Tricycle Fall 2012) của thiền sư Shinzen Young, gợi ý một cách tiếp cận khác. Ngài viết,

Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi chỉ được phép dạy một kỹ thuật tập trung và không dạy kỹ thuật nào khác? Tôi sẽ chọn kỹ thuật nào? Đó là một lựa chọn khó khăn, nhưng cuối cùng tôi đã kết luận rằng đó sẽ là một kỹ thuật mà tôi gọi là “Chỉ Nhận Biết Cái Đã Qua“ (Just Note Gone”).

Tôi đã tự mình thử điều này và nó ngay lập tức trở nên thú vị, và thú thật là tôi cũng hơi bối rối. Hóa ra thói quen cũ khó chết, cứ còn đeo đẳng mãi. Tôi tiếp tục cố gắng thiết lập sự tập trung vào một thứ gì đó (hơi thở, âm thanh, hương vị…), theo dõi cảm giác đó, rồi ghi nhận “đã qua” vào lúc nó biến mất. Tôi cảm thấy như mình đang làm việc quá sức, và một cuộc tư vấn ngắn với người bạn thiền lâu năm của tôi và cũng là tác giả nhiều sách, Tiến sĩ Janet Sims của Basic Mindfulness Portland, đã giúp tôi giải quyết vấn đề. Cô ấy nói với tôi rằng hãy bỏ thói quen tập trung và theo dõi cảm giác cũ của bạn. Cứ để mọi thứ như vậy, và rồi khi bạn nhận thấy rằng một cái gì đó đã mất đi, đã biến mất, hãy trải nghiệm sự tỉnh giác của bạn về sự vắng mặt.

Sai lầm của tôi là, giống như bất kỳ nhà khoa học tài ba nào trong phòng thí nghiệm, tôi đã cố gắng nắm bắt chính xác thời điểm khi cảm giác biến mất. “Thưa giáo sư, dung dịch ngừng sôi vào đúng 2:14 chiều.” Loại nhận thức đó là không cần thiết, thậm chí không quan trọng. Thay vào đó, tôi nên nắm bắt khoảnh khắc, và nó có thể đến bất cứ lúc nào, khi tôi nhận thức được rằng một cảm giác đã biến mất.