7 – Thái độ xây dựng và tàn phá

7 – THÁI ĐỘ XÂY DỰNG VÀ TÀN PHÁ

Bây giờ điều trở nên rất hấp dẫn khi chúng ta khảo sát những gì Phật giáo muốn nói qua xây dựng và tàn phá. Một cách tự nhiên có vài giải thích về điều này. Nhưng khi chúng ta thấy, chúng ta không thật sự định rõ bản tính tự nhiên của một hành động trong những dạng thức ảnh hưởng nó có trong ai đấy khác, bởi vì người biết điều gì tác động sẽ là: có rất nhiều những nhân tố khác sẽ bị tác động. Thế nên xây dựng và tàn phá phải hành động với một tình trạng của tâm thức, với điều mà chúng ta hành động. Nếu chúng ta hành động căn cứ trên tham lam, hay dính mắc, hay sân hận, hay ngu ngơ khờ khạo, thế thì nó là tàn phá. Trái lại, nếu chúng ta hành động trên căn bản không sân hận, không tham lam, không bị dính mắc, không ngốc ngếch si mê, thế thì nó là xây dựng. Một cách rõ ràng nếu hơn thế nữa, nếu nó căn cứ trên từ ái và bi mẫn, bố thí, v.v… nó cũng là xây dựng.

Cũng có những nhân tố khác. Rất thú vị để thẩm tra những nhân tố khác này mà nó làm một hành động xây dựng hay tàn phá. Một nhân tố là đạo đức tự giác, hay hạnh kiểm tự giác (tự tàm: thẹn với mình). Điều đó phải hoạt động với sự tự hình dung chúng ta và tự trọng của chúng ta. Nếu chúng ta không có sự tự trọng, thế thì chúng ta không quan tâm đến tác động thái độ của chúng ta đối với chính chúng ta. Nó là thái độ của “bất cứ điều gì.” Với loại tự trọng thấp, chúng ta hành động một cách tàn phá. Nói cách khác, nếu chúng ta nghĩ về chính mình trong những cách tích cực, nếu chúng ta tôn trọng chính mình như một người, thế thì chúng ta không hành động như một kẻ ngốc. Chúng ta sẽ không hành động một cách ngu dại, tàn nhẫn, bởi vì chúng ta không muốn tự hạ thấp mình để hành động trong cách đó – chúng ta có một ý niệm cao thượng hơn nhiều về chính mình, của những gì chúng ta có thể hành động. Đây là một nhân tố, chúng ta nói đến ở đây: hoặc là có một ý nghĩa đạo đức tự giác (tự tàm) hay không có ý nghĩa của đạo đức tự thẹn. Đây là một nhân tố vô cùng cốt yếu để quyết định hoặc là chúng ta hành động trong một cách xây dựng hay một cách tàn phá.

Một nhân tố khác quan tâm đến thái độ chúng ta phản chiếu trên những người khác. Chúng ta đang nói về điều gì? Nếu chúng ta hành động trong một cách khủng khiếp, nó phản chiếu thế nào trên gia đình chúng ta? Nó phản ánh thế nào trên quê hương chúng ta? Nếu chúng ta hành động bằng một cách dễ sợ, người ta sẽ nghĩ gì về người Mễ Tây Cơ? Bởi vì chúng ta có đủ lòng tôn trọng đối với gia đình, hội nhóm của chúng ta, hay bất cứ nó có thể là gì – tôn giáo, quốc gia, thành phố - với ý nghĩa quan tâm về tác động của thái độ chúng ta, với sự quan tâm về thái độ của chúng ta phản chiếu trên những người khác (quý tha: thẹn với người), nếu chúng ta có điều ấy, chúng ta sẽ kềm chế khỏi những hành vi tàn phá; nếu chúng ta không có nó, chúng ta sẽ hành động một cách tàn phá. Đây là một tuệ giác nội quán thậm thâm của Đạo Phật. Nhân tố cốt yếu là gì? Tự trọng, tự tàm và một ý nghĩa quý trọng cộng đồng của chúng ta.

Điều này cho chúng ta một tuệ giác nội quán to lớn vào trong một số nhân tố cần thiết được đem vào sự quan tâm trong những dạng thức đối phó với khủng bố. Nếu chúng ta tước đoạt một con người và cộng đồng của họ với mọi ý nghĩa của tự trọng về họ, làm cho đời sống của họ thật sự khủng khiếp và suy nghĩ những thứ kinh khủng về họ, họ cảm thấy rằng không có gì quan trọng đối với những gì họ cố gắng hành động. Nếu họ không có ý thức về tự trọng hay giá trị cộng đồng của họ, thế thì tại sao không hành động một cách tàn phá? Họ cảm thấy rằng họ không có gì để mất. Chúng tôi nghĩ rằng điều này là một việc hổ trợ để nhớ lại trong dạng thức của việc chúng ta đối phó như thế nào với người khác, một cách đặc biệt trong những hoàn cảnh rắc rối trên thế giới. Điều quan trọng là đừng bao giờ tước đoạt ý thức tự trọng của ai đấy hay một cảm giác chân giá trị cộng đồng của họ.

Cũng có một vài nhân tố tinh thần liên quan ở đây với điều làm nên một hành động tàn phá hay làm nên một việc làm xây dựng. Nó cũng là những thứ giống như thừa nhận sự thực rằng cung cách chúng ta hành động và xử sự đối với người khác sẽ ảnh hưởng đến họ. Điều này ám chỉ đến việc có một ý nghĩa của quan tâm hay chăm sóc – Chúng tôi gọi nó là “thái độ thận trọng.” Nhưng đôi khi chúng ta rất ngu ngơ, chúng ta nghĩ rằng chúng ta nói bất cứ điều gì đến người kia và chúng chẳng can hệ gì. Chúng ta không thật sự quan tâm đến cảm giác của người khác một cách nghiêm chỉnh. Thế thì chúng ta thiếu vắng một thái độ thận trọng.

Nếu chúng ta hành động với những loại thái độ tinh thần này – tham lam, sân hận, không có ý nghĩa tự trọng, không quan tâm đối với điều gì chúng ta thật sự phản chiếu trên người khác, không cẩn trọng, không lưu ý một cách nghiêm chỉnh rằng những gì chúng ta hành động sẽ có một ảnh hưởng đến những người khác và cũng có một tác động đến chính chúng ta – kết quả của điều ấy là gì? Bất hạnh, buồn phiền. Nổi buồn phiền này, nó là một sự trừng phạt, thế ấy.

Chúng ta cần phải suy nghĩ một cách hoàn toàn sâu sắc thật sự về điều này. Có phải thể trạng tâm thức với tất cả những nhân tố tiêu cực này thật sự là một tình trạng vui vẻ hạnh phúc của tâm tư, và có phải nó thật sự phát sinh một kinh nghiệm hạnh phúc trong chúng ta? Hay nó chỉ có thể sinh ra bất hạnh buồn phiền? Nếu chúng ta càng nghĩ về nó hơn nữa, nó thật sự làm nên ý nghĩa rằng tình trạng ấy của tâm tư, thể trạng ấy của tâm thức, sẽ đưa đến kết quả trong kinh nghiệm bất hạnh buồn phiền, và nếu chúng ta có chó một thể trạng đối ngược lại của tâm thức, không có tham lam, sân hận, và tất cả những điều khác này, nó sẽ sản sinh hạnh phúc . Do thế, chúng ta có những thái độ đặc trưng phổ biến này – xây dựng và tàn phá – và chúng sẽ đưa đến kết quả trong những kinh nghiệm hạnh phúc hay bất hạnh.

Thêm nữa, sau đó chúng ta có những loại hành động đặc thù mà chúng ta hành động: la lối vào ai đấy, hay thể hiện sự ân cần đến ai đấy, và v.v…, và những loại này cũng có những ảnh hưởng trong hình thức của những khuynh hướng để lập lại thái độ hay những khuynh hướng ấy để đi đến những tình cảnh mà trong ấy những người khác hành động trong cách nào đấy đến chúng ta.

Một kết quả khác của thái độ nghiệp báo của chúng ta – nhưng không cần thiết phải đi vào những chi tiết to lớn ở đây – liên hệ đến loại tái sinh nào mà chúng ta có: chúng ta sẽ tái sinh với một thân thể và tâm thức của một con chó, một con gián, hay của một con người. Loại thân thể và tâm thức mà chúng ta sẽ có là thế nào như phạm vi cho những kinh nghiệm nào đấy xảy ra đến chúng ta và sự hành động của chúng ta trong một cung cách nào đấy. Có nhiều chi tiết khác ở đây, những chúng tôi muốn chỉ bao quát trong thuyết trình giới thiệu này, những nguyên tắc phổ biến nhất.